با وجود مواضع ضد امریکایی، ترکیه به تحریم ها علیه ایران عمل می کند

فهیم تاستکین

دیپلماسی ایرانی: ترکیه در مواضع لفظی اگر چه نسبت به تصمیم واشنگتن در مورد خاتمه بخشی به معافیت واردات نفت از ایران، موضع مخالفت آمیزی اتخاذ کرد اما به نظر می رسد که درصدد پایبندی به رژیم تحریم های آمریکا علیه ایران است. آنکارا اخیرا واردات نفت از ایران را کاهش داده اما اکنون در یافتن فروشندگان جایگزین نفت با مشکلاتی روبه رو شده است. تحریم های ایران به فهرست بلندبالای روابط تیره و تار آمریکا و ترکیه اضافه شده است. مناسبات دو کشور به دلیل حمایت و پشتیبانی آمریکا از کردهای سوریه و تعهد ترکیه به روسیه در زمینه خرید سامانه دفاع هوایی اس – 400، با تنش همراه شده است. 

معافیت های تحریم واردات نفت از ایران برای هشت کشور از جمله ترکیه به پایان رسید. اقدامات و تلاش های ترکیه برای مذاکره با آمریکا در مورد تمدید معافیت های نفتی ایران با موفقیت همراه نبود. مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا اعلام کرد که صادرات ایران به صفر خواهد رسید و هیچ معافیتی در کار نخواهد بود.

نخستین واکنش ترکیه نسبت به تصمیم آمریکا در مورد عدم تمدید معافیت واردات نفتی ایران؛ تعهد به سرپیچی از آن بود. در این راستا 22 آوریل مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه در اظهاراتی گفت: «تحریم ها ناعادلانه هستند و ما قصد نداریم از آن تبعیت کنیم. ما علیه چنین اقدامات زورگویانه می ایستیم.» 

کاخ سفید اعلام کرد که برای غلبه بر کمبود عرضه نفت ناشی از تحریم ایران با عربستان سعودی و امارات متحده عربی همکاری می کند. اما این سخن ترکیه را راضی نکرد. در این راستا چاوش اوغلو گفت: «ترکیه تحریم‌های یکجانبه و سیاست‌های تحمیلی از سوی دیگران در مورد روابطش با همسایگان را نمی‌پذیرد.» اگر چه لحن دیپلمات ترکیه حاکی از این تصور است که ترکیه از طریق مکانیسم های مختلف تحریم ها را دور خواهد زد اما  با توجه به ارقام موجود که در این زمینه به دست آمده چنین انتظاراتی اشتباه است.
در سال 2015 پس از امضای توافق هسته ای با ایران موسوم به برجام و رفع تحریم های سازمان ملل، ترکیه واردات نفت از ایران را افزایش داد. اما با بازگشت مجدد تحریم های آمریکا در دولت ترامپ، ترکیه واردات نفت از ایران را کاهش داد. بر طبق آمار رسمی، سهم واردات نفت ترکیه از ایران در سال 2015، 14.10 درصد کل کشور بوده است. ولی در سال 2016 ایران با 26.74 درصد به تامین کننده شماره نخست نفت ترکیه تبدیل شد که در ژوئیه 2017 این رقم به 37.26 درصد رسید. اما پس از 8 مه 2018 با اعلام خروج آمریکا از برجام؛ واردات نفت ترکیه از ایران کاهش یافت. واردات نفت آنکارا از ایران در ده ماه نخست سال 2018 معادل 21.48 درصد بود ولی در ماه نوامبر پس از اجرای تحریم های آمریکا به صفر رسید. 

اگر چه رئیس جمهور حسن روحانی در دیدارش در ماه دسامبر از ترکیه در سال 2018 از آنکارا تشکر کرد و گفت: «ترکیه همسایه ما یک موضع خوب و قدرتمندی در مقابل توطئه تحریم های آمریکا داشته است»، اما وی به کاهش اخیر واردات نفت اشاره ای نکرد. در حالی که ترکیه با وجود مواضع مخالفت آمیز نسبت به تحریم ها، واردات نفت از ایران را متوقف کرده است. واردات نفت ترکیه از کشورهای دیگر از دسامبر 2018 تا ژانویه 2019 از 3.26 درصد به 12.35 درصد رسید. آمارهای رسمی ماه های فوریه و مارس منتشر نشده است. این روند واردات از نفت در ماه گذشته حاکی از این است که ترکیه در مقابل تحریم های آمریکا مقاومت نمی کند. 

در حالی که ترکیه واردات نفت را کاهش داده، اما یافتن فروشندگان بدیل برای خرید نفت مشکل است. در میان فروشندگان، دو کشور عراق و روسیه به عنوان گزینه نخست مطرح هستند. با این وجود ترکیه با دو مشکل عمده روبه رو است: نخست، مناسب ترین نفت برای توپراس، بزرگترین پالایشگاه نفتی ترکیه، نفت ایران است. تامین نفت از منابع دیگری غیر از ایران با هزینه های اضافی همراه است. دوم، به دلیل مجاورت جغرافیایی، از بعد حمل نقل نفت ایران ارزان تر از کشورهای دیگر است.

در نوامبر 2018 زمانی که ترکیه واردات نفت از ایران را به صفر رساند، سهم روسیه و عراق در واردات نفتی این کشور به ترتیب به 32.18 و 12.61 درصد رسید. اما سهم نفت خام، دیزل عراق نسبت به روسیه در واردات نفتی ترکیه جایگاه بالاتری پیدا کرد. در ژانویه 2019 عرضه نفت خام و دیزل و سایر محصولات نفتی دولت روسیه و عراق به ترکیه به ترتیب به 15 و 23.52 درصد رسید که عراق در جایگاه نخست بود.

حتی اگر ترکیه نتواند مشکلات منابع نفتی خود را حل کند این بدان معنا نیست که این کشور می تواند از پرداخت هزینه های اضافی ناشی از رژیم تحریم ها بگریزد. محموله های نفتی روسیه از طریق تانکرهای دریایی به ترکیه صادر می شود و این امر هزینه صادرات نفت را افزایش می دهد. علاوه بر این از زمانی که ایتالیا و یونان خرید نفت از ایران را متوقف کردند؛ به سمت روسیه رفتند و این امر ترافیک تانکرها از طریق تنگه ترکیه به جای 5 – 6 روز را به 15 – 16 روز انتظار افزایش داد. همچنین نفت آذربایجان که از طریق خط لوله باکو – تفلیس – جیحون صادر می شود در ترکیه مصرف نمی شود بلکه به کشورهای دیگر به خصوص اسرائیل ارسال می شود. 

ساغلام، متخصص امور انرژی معتقد است که نفت عراق نمی تواند مشکل منابع عرضه نفت ترکیه را حل کند. وی گفت: «توپراس پالایشگاه نفت سنگین است. بنابراین بر خلاف نفت بصره، نفت ایران و شمال عراق مناسب تر هستند؛ هر چند که نفت عراق ارزان تر است زیرا از طریق خط لوله می آید. نفت منطقه اورال روسیه نیز مناسب است اما از تاسیسات ترکیه دور است و این امر هزینه ها را افزایش می دهد.» 

وی افزود: «ترکیه می تواند از عربستان و امارات نفت بخرد اما نفت آنها نمی تواند جایگزین مناسبی باشد. بنابراین توپراس نمی تواند خودش را به نفت خریداری شده از این کشورها محدود کند. در مصر هم فضای سیاسی ناپایدار و میزان تولید پایین است. در حالی که هند می تواند همه نوع نفت را تصفیه کند، ترکیه در سال گذشته در ماه نوامبر و دسامبر سوخت دیزل خود را از هند وارد کرد. اما این اقدام هزینه ساز است. بنابراین هیچ منبع جایگزینی ارزان تر از نفت ایران برای ترکیه وجود ندارد. حذف معافیت های نفتی به طور فزاینده ای موجب افزایش هزینه ها می شود و زمینه بحران اقتصادی دولت ترکیه را فراهم می کند.» 

خلاصه این که اگر چه دولت برای حفظ پرستیژ خود در مقابل افکار عمومی مردم ترکیه بر عدم پایبندی به فشار امریکا تاکید می کند اما آنها از تحریم های ایران در عمل تبعیت می کنند. اما جدا از ملاحظات اقتصادی، ترکیه نسبت به نقش پشت صحنه اسرائیل و فعالیت عربستان و امارات برای کمک به تحریم های آمریکا و به عنوان منبع جایگزین نفت مطمئن نیست و با دیده شک و تردید می نگرد، زیرا ترکیه در کنار جنگ سرد با عربستان و امارات؛ در سوریه در قالب فرایند آستانه روابط خوبی با ایران داشته است.

منبع: المانیتور / ترجمه: علیرضا علیپور