آیا عادل عبدالمهدی با طرحی درباره مدیریت تنش ایران و عربستان به تهران آمد؟

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – در آغاز هفته جاری عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق، در چارچوب سفری رسمی برای حضوری دو روزه نخستین بار به ایران سفر کرد. انجام این سفر در شرایطی که از یک سو، ایالات متحده تلاش خود را برای افزایش فشارها به منظور ایجاد گسل میان ایران و بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی افزایش داده است و از سوی دیگر، رقبای منطقه‌ای ایران در راستای محدود کردن نفوذ تهران، به خصوص در حوزه اقتصادی در عراق فعال شده‌اند، حائز اهمیت بسیار است. دیپلماسی ایرانی برای بررسی اهداف و دستاوردهای سفر عادل عبدالمهدی به ایران در پایان این حضور، آن هم در سایه این فشارها، گفت و گویی را با اصغر زارعی، استاد انشگاه و  کارشناس و پژوهشگر مسائل خاورمیانه صورت داده است که در ادامه می خوانید:

بعد از قاهره آقای عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق، تهران را به عنوان دومین مقصد سفرهای خارجی خود انتخاب کرد و روز شنبه در راس هیاتی بلندپایه از وزارء، نمایندگان پارلمان این کشور و تجار وارد ایران شد؛ ارزیابی شما در خصوص تاثیرات این سفر چیست. آیا می‌توان این حضور را گامی مهم در حوزه مناسبات تهران – بغداد، به خصوص در حوزه تجاری و اقتصادی دو طرف دانست؟

هر دو بعد در سفر عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق به ایران مستتر است. چنان که شما اشاره داشتید نخست وزیر عراق به همراه جمعی از وزراء، بازرگانان و نمایندگان پارلمانی این کشور با این سفر ابتدا سعی کردند پاسخی به سفر و حضور ۲۰ اسفند آقای دکتر حسن روحانی، رئیس جمهور اسلامی ایران را در چاچوب حسن همجواری و همسایگی داده باشند. لذا بغداد با این سفر دیپلماتیک، تلاش های خود را برای افزایش مناسبات سیاسی و ارتقاء روابطش با تهران را نشان داد که این بُعد از سفر در روز اول حضور آقای عادل عبدالمهدی در تهران به شدت مشهود بود. در این راستا قبل تر هم شاهد حضور برهم صالح، رئیس جمهوری عراق بودیم. اما در کنار آن یقینا به واسطه افزایش اهمیت مسائل تجاری و اقتصادی برای ایران به سبب تحریم های یک جانبه و ظالمانه ایالات متحده آمریکا و نیز شدت نیاز عراق به کالاها و دیگر امتیازات تجاری ایران سبب شده است تا مناسبات اقتصادی و تجاری هم در دستور کار این سفر قرار گیرد. در این رابطه اهداف تجاری و اقتصادی حضور آقای عبدالمهدی در روز دوم و در جریان دیدار با بازرگانان و تجار عراقی و ایرانی، ذیل مذاکرات امروز با آقای جهانگیری، معاون اول هویدا بود تا بدین وسیله عزم و اراده جدی تهران و بغداد برای افزایش همه ابعاد در مناسبات دو کشور نشان داده شود، به خصوص که پیش از سفر آقای روحانی شاهد حضور ۵ روزه آقای ظریف، وزیر امور خارجه ایران در عراق بودیم و به تناوب دیگر وزراء و مقامات ایرانی هم مانند آقای زنگنه، وزیر نفت و یا آقای همتی، رئیس بانک مرکزی نیز سفرهایی را به عراق داشتند. در سایه این مسئله یقینا بخشی از اهداف و دستاوردهای سفر آقای عادل عبدالمهدی به ایران پیگیری همان قراردادها و توافقاتی بود که در سفر آقای ظریف و آقای روحانی که در سال گذشته به امضا رسیده است. لذا این رفت و آمدهای دیپلماتیک با رنگ و بویی اقتصادی نشان می دهد که تهران و دولت جدید عراق با بازیگری برهم صالح وعادل عبدالمهدی به دنبال باز کردن فصل جدیدی در روابط خود، آن هم در همه ابعاد،  علی رغم فشارهای آمریکا هستند.

در کنار نکات مهمی که شما اشاره داشتید در دو روز حضور نخست وزیر عراق دو خبر مهم تا اندازه ای اهمیت سفر آقای عادل عبدالمهدی را بیشتر و پررنگ تر کرد و به این وسیله نگاهی متفاوت باید به حضور نخست وزیر عراق در ایران داشت؛ ابتدا خبرهایی پیرامون وجود طرح و برنامه ای از جانب عادل عبدالمهدی برای مدیریت تنش تهران - ریاض مطرح شد که گویا از سفر قاهره شروع شده است؛ مسئله دوم نیز به اخباری در خصوص درخواست ایران از عراق برای اصلاح مناسبات با ریاض باز می‌گردد. از نگاه شما آیا اساسا بغداد چنین توان و پتانسیل دیپلماتیکی را دارد؟

در خصوص سوال مهم شما باید این گونه گفت که این اخبار به صورت رسمی از زبان هیچ مقام و نهادی مطرح نشده است و خبرهای غیر موثق هستند، ولی نکته مهم تر به خود وجود طرح آقای عادل عبدالمهدی در خصوص مدیریت تنش و میانجی گری در رقابت منطقه ای تهران - ریاض باز می گردد و باید در این خصوص دید که ماهیت و جزئیات این برنامه نخست وزیر عراق برای این مقوله چیست و مسئله مهم تر به این باز می گردد که تا چه اندازه این برنامه و پروسه می تواند روی واقعیت به خود ببیند و در تطابق با واقعیات کنونی آیا می تواند اجرایی شود.
نکته دیگر در خصوص درخواست ایران برای اصلاح مناسبات و تنش با عربستان است، اساساً این مسئله در صورت صحت نکته مذموم و ناپسندیده ای نیست، چرا که جمهوری اسلامی ایران در طول این چهار دهه همواره بر احترام متقابل و کاهش تنش با همه همسایگان و بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای حتی عربستان سعودی تاکید داشته و دارد. اکنون نیز علی رغم تمام مشکلات و خصومت هایی که ریاض در قبال تهران داشته است اگر هرگونه حسن نیتی از جانب ریاض دیده شود با پاسخ متقابل تهران روبه رو خواهد شد چون جمهوری اسلامی ایران متناسب با آرمان ها و منش درست خود از هرگونه پیشنهاد و تلاش برای کاهش تنش و افزایش تعاملات و امنیت در منطقه در عین حفظ استقلال، عزت و عدم دخالت در امور خود استقبال می‌کند. پس دولت جدید عراق با بازیگری برهم صالح و عادل عبدالمهدی در تلاش هستند با ارتقاء وزن دیپلماتیک خود، تلاش هایی را برای افزایش تعامل با همه بازیگران و میانجیگری در خصوص کاهش برخی تنش ها را در دستور کار خود قرار دهند. از این رو سفر آقای عادل عبدالمهدی به تهران، هم برای ایران و هم کل منطقه خاورمیانه حائز اهمیت است. حال باید دید در سفر نخست وزیر عراق به عربستان سعودی چه دستاوردهای در رابطه با این تلاش ها و برنامه ها حاصل خواهد شد و نتایج این طرح های بغداد در خصوص میانجی گری چه خواهد بود؟

علی رغم نکات مثبتی که به آن اشاره داشتید شاهد آن هستیم که دولت بغداد هم در دوران حیدر العبادی و هم در دوران عادل عبدالمهدی به دلایل گوناگون با برخی تحریم‌های ایالات متحده آمریکا به خصوص در حوزه مناسبات بانکی و انتقال پول همراهی های خود را داشته اند و در برخی از مقاطع بانک ها و شرکت های ایرانی را تحریم کرده اند، این مسئله تا چه اندازه می‌تواند بر مناسبات اقتصادی و تجاری دو طرف اثر گذار باشد؟ 

به هر حال نمی‌توان فشارها و تحریم‌های ایالات متحده آمریکا را بر اقتصاد ایران و نیاز عراق به ما نادیده گرفت و همین فشارها مشکلات جدی را هم برای معیشت مردم و ملت ایران فراهم کرده و به موازاتش محدویت هایی را نیز برای طرف عراقی پدید آروده است. از طرف دیگر سایه سنگین آمریکا بر ساختار اقتصادی عراق هم سبب شده است تا قدرت لازم از بغداد سلب شود. لذا اکنون مسئله مناسبات بانکی و مراودات پولی دو کشور جزو بزرگترین چالش های اقتصادی و تجاری تهران و بغداد به شمار می رود. اما علی رغم این مشکل و چالش، چه در دیدار های مقامات ایران در عراق و چه در سفر کنونی آقای عادل عبدالمهدی، مذاکرات جدی در خصوص ایجاد ساختار جدید مالی میان دو کشور مطرح شده است و در این راستا قرار است آقای همتی، رئیس بانک مرکزی در دیدار آتی خود با مقامات عراقی ساختار نوین بانکی میان دو کشور را ساماندهی کند که البته قبل تر هم شاهد سفر آقای همتی برای پیگیری این مسئله در عراق بوده ایم. در سایه همین تلاش ها و پیگیری های مداوم است که با وجود مشکلات تحریمی ایران توانسته است تاکنون مبلغی در حدود یک میلیارد دلار از طلب خود را البته به دینار عراقی از طرف بغدادی وصول کند.

با وجود تمام تلاش های دولت مرکزی بغداد برای پیگیری راهبرد موازنه قوا در تنش تهران - واشنگتن به نظر می رسد که کاخ سفید به دنبال بر هم زدن این موازنه است، به گونه ای که اکنون مسئله استقرار نیروهای نظامی آمریکایی بازگشته از سوریه در خاک عراق نگرانی های جدی را برای بغداد و تهران فراهم کرده است. در این داستان مقام معظم رهبری نکات مهمی را به عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق در سفر جاری گوشزد کردند. اما این مسئله تا چه اندازه می تواند سایه جدی بر مناسبات و دستاوردهای دو طرف داشته ایران و عراق در سطوح و ابعاد گوناگون داشته باشد؟

همان گونه که اشاره شد در دیدار نخست وزیر عراق با مقام معظم رهبری مسئله حضور نیروهای نظامی آمریکایی در عراق گوشزد شد چراکه واقعیت های منطقه و دیگر مناطق  در طول تاریخ نشان داده که هر جا شاهد حضور نیروهای نظامی آمریکا و افزایش مدت حضور آنها باشیم تاثیرات منفی و مخربی بر امنیت آن کشور و مناطق پیرامونی وجود دارد، به خصوص آن که مسئله امنیت، مسئله مسری و اپیدمیک است و در صورت افزایش ناامنی در یک کشور همسایگان و بازیگران منطقه نیز درگیر آن خواهند شد. مصداق این سخن را در آسیای جنوب شرقی می بینید. با حضور نیروهای نظامی طولانی مدت آمریکا در ژاپن، کره جنوبی و دیگر کشورها چه مشکلات امنیتی برای این منطقه شکل گرفته است. اما نکته مهمی که نباید نادیده گرفته شد این است که خود مقامات و سیاسیون عراقی نیز نسبت به حضور آمریکایی‌ها در خاک عراق و استفاده از این کشور به عنوان پایگاهی برای هرگونه سوء استفاده، به شدت حساس هستند. مضاف بر آن رصد دقیق و جدی نیروهای محور مقاومت نیز باعث شده است که آمریکایی‌ها در عراق چندان قدرت مانور بالایی نداشته باشند. شما در همین سفر اخیر شبانه و محرمانه دونالد ترامپ به عراق شاهد بودید که آمریکا از آن گونه محبوبیت و قدرت لازم، علی رغم وجود نیروها و پایگاه های نظامی در عراق برخوردار نیست که اگر بود دونالد ترامپ این گونه شبانه بدون هیچ گونه هماهنگی و تشریفاتی وارد عراق نمی شد. اما با این وجود یقیناً باید این مسئله از طرف عراقی ها به صورت جدی پیگیری شود تا از هرگونه تبعات منفی آن برای ایران، عراق و کل منطقه جلوگیری به عمل آید.