نکاتی درباره نخستین سفر روحانی به عراق

دیپلماسی ایرانی: حسن روحانی، رئیس جمهوری کشورمان به احتمال بسیار روز دوشنبه 20 اسفند راهی بغداد می شود. او از پنج سال پیش یعنی زمان آغاز به کار دولتش تا کنون به عراق سفر نکرده است. مساله ای که بسیار مورد توجه عراقی ها بوده و از این که روسای جمهور و نخست وزیر سابق عراق به ایران آمده اند اما وی اقدام به سفر به بغداد نکرده است همواره گلایه داشته اند. گفته می شود حسن روحانی گلایگی هایی را از طرف عراقی داشته و این موضوع را در دیدارهای متعدد خود به آنها گفته است. از جمله خودداری عراقی ها در حل نهایی مشکلات مرزی و بستن پرونده حل اختلافات مرزی یکی از مهمترین مسائلی است که روحانی را رنجانده و گفته می شود در دیدار با مقام های عراقی این موضوع را گوشزد کرده است. 

به گمان روحانی حل این اختلاف می تواند گامی بزرگ در حل مشکلات دو کشور باشد. این موضوع به مناقشات ایران و عراق به معاهده 1975 الجزایر باز می گردد که در زمان صدام حسین، دیکتاتور مخلوع عراق با زیرپا گذاشتن این معاهده به جنگ ایران و عراق انجامید. بعد از سقوط صدام حسین و روی کار آمدن حکومت جدید، با وجود این که دولتمردان جدید عراق عموما از دوستان جمهوری اسلامی ایران بوده اند و روابط نزدیکی با تهران داشته اند، با این وجود اکثر مقامات عراقی از نزدیک شدن به حل نهایی این پرونده خودداری می کردند. حسن روحانی که قبل از ریاست جمهوری در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی، دبیر شورای عالی امنیت ملی بود به خوبی از جریان مناقشات دو طرف آگاه است. وی فکر می کرد در زمان ریاست جمهوری اش بتواند این مساله را نهایی کند. اما مشاهده کرد اراده جدی نزد مقامات ارشد عراقی برای حل نهایی این موضوع وجود ندارد. با تغییر دولت عراق در تابستان گذشته و آمدن عادل عبدالمهدی به جای حیدر العبادی در سمت نخست وزیری امیدهای تازه ای در این زمینه به وجود آمد. عبدالمهدی خود شخصا به دنبال حل اختلافات است و به حفظ روابط حسنه با ایران اصرار دارد.

عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان طی هفته جاری سفری دو روزه به عراق داشت و در مذاکرات خود با طرف عراقی که گفته شد سخت و چالشی و طولانی بوده، پیشرفت های ملموسی در این زمینه به دست آورده است. برای همین امید می رود در سفر روحانی به عراق این پرونده مهم میان دو کشور نهایی شود. اگرچه برخی منابع آگاه به دیپلماسی ایرانی گفتند که نباید نسبت به نهایی شدن این موضوع بیش از اندازه امیدوار بود. 

همچنین منابع آگاه به دیپلماسی ایرانی گفتند که خودداری روحانی از سفر به عراق تاکید بر این نکته بوده که به سفری که دستاورد مهمی نداشته باشد، نمی رود. گفته می شود هر گاه به روحانی پیشنهاد می شد که به عراق سفر کند، فورا پاسخ می داده که دستاوردهای سفرش چه خواهد بود و اگر دستاوردی نداشته باشد حاضر به انجام سفری که صرفا گرفتن عکس مقابل دوربین ها باشد مبادرت نمی کند. 

طی دو ماهه اخیر ناصر همتی، رئیس بانک مرکزی، بیژن زنگنه، وزیر نفت و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان به عراق سفر کرده اند و هر سه آنها در سفرشان به بغداد تاکید کرده اند که یکی از اهداف سفرشان تامین مقدمات سفر روحانی به عراق بوده است. در این میان گویا همتی، رئیس بانک مرکزی ایران دستاوردهایی داشته و توانسته در بخش های مالی به نتایج خوبی با طرف عراقی برسد، اما بیژن زنگنه، وزیر نفت شکایت دارد که طرف عراقی به واسطه تحریم های امریکا از بخشی از توافقات نفتی دوجانبه سرباز زده و از برخی همکاری های نفتی و گازی دو کشور خودداری می کند. طرف عراقی می گوید تمام تلاش خود را می کند که در جهت تقویت همکاری های دوجانبه اقدام کند اما نمی تواند فشارهای طرف امریکایی را نادیده بگیرد و منافع خود را به خطر اندازد. 

ایران در حدود دو میلیارد دلار بابت صادرات برق و گاز از طرف عراقی طلب دارد، منابع آگاه عراقی به دیپلماسی ایرانی گفته اند که عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق آمادگی کامل دارد تا مطالبه تهران را به طور کامل پرداخت کند و برای این کار تدابیر لازم را نیز اندیشیده است. 

دولت روحانی خوب می داند، تحت فشارهای بی امان امریکا که فشارهای بی سابقه ای را به کشورها وارد می کند تا از هر گونه تعامل با ایران خودداری کنند و حتی کشورهای بسیار نزدیک و متحد ایران مجبور شده اند در تعامل با ایران فشارهای امریکا را در نظر بگیرند، تعاملات ویژه داشتن با کشورها سخت است. دستگاه سیاست خارجی کشور خوب می داند که باید توقعاتشان از کشورهای مختلف متناسب با توانایی های آنها باشد. عراق هم از این قاعده مستثنی نیست. تمامی مقامات عراقی از جمله برهم صالح، رئیس جمهوری، عادل عبدالمهدی، نخست وزیر، محمد علی حکیم، وزیر امور خارجه، سید عمار حکیم، رئیس فراکسیون اصلاح و سازندگی، یکی از فراکسیون های اصلی مجلس و هادی عامری، رئیس فراکسیون فتح، دیگر فراکسیون مهم مجلس، همگی تاکید کرده اند به هیچ وجه جزئی از فشارهای امریکا علیه ایران نخواهند بود. حتی آیت الله سیستانی، مرجع عالی شیعیان عراق، خلاف رویه خود عمل کرد و با جانین هینیس پلاسخایرت، فرستاده ویژه سازمان ملل در عراق دیدار کرد تا صرفا این پیام را برساند که عراق به داشتن روابط حسنه و متوازن و برابر با تمام کشورها پایبند است و اجازه نمی دهد عراق به پایگاهی برای آزار و اذیت کشورهای دیگر تبدیل شود. صرف سفر رسمی رئیس جمهور به عراق می تواند خود پیام های بسیاری به دنبال داشته باشد.