دیپلماسی هسته ای آمریکا در قبال کره شمالی و ایران

نویسنده: دنیل بایمن

دیپلماسی ایرانی: استراتژی دولت دونالد ترامپ در قبال کره شمالی و ایران که آنها را «دولت های سرکش» می خواند، به بن بست رسیده است. رئیس جمهوری ترامپ پس از نشست خود با کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی در ماه ژوئن 2018 در توئیتی نوشت: «دیگر تهدید هسته ای از سوی کره شمالی وجود ندارد.» اما باتوجه به اظهارات مبهم کیم درباره تعهد کشورش به خلع سلاح هسته ای، ترامپ اکنون با امید بازگرداندن امور به مسیر برای نشست دوم با رهبر کره شمالی در اواخر فوریه آماده می شود. در همین حال، دولت ترامپ که در ماه مه سال 2018 از توافق هسته ای با ایران خارج شده، متحدان اروپایی را برای پیروی از تحریم های اقتصادی آمریکا و «اعمال فشار حداکثری» به ایران تحت فشار گذاشته است.

بن بست موجود از یک تنش ماندگار در سیاست ایالات متحده حکایت دارد: اینکه هدف از سیاست گذاری در قبال «کشورهای سرکش» باید تغییر رفتار دولت آنها باشد یا تغییر نظام آنها؟ اینکه سیاست هسته ای باید تعاملی و با تمرکز صرف بر چالش هسته ای باشد، یا تلاشی جامع برای تغییر و تحول و رسیدگی به رفتارهای کشور هدف؟ طبق شواهد موجود، تمایلات دونالد ترامپ در ارتباط با ایران و کره شمالی هر دو، تغییر و تحول است. یکی از مقامات ارشد وزارت امور خارجه آمریکا گفته: «ما در ارتباط با هر دو کشور سرکش، همزمان به دنبال اعمال فشار و مذاکره برای دستیابی به راه حل های جامع هستیم. اما این جاه طلبی، نشانه قدرت ماست و نه ضعف ما.»

دولت ترامپ به دیپلماسی هسته ای در قبال کره شمالی به عنوان مساله ای برای رسیدگی به سوال اساسی درباره رابطه دولت کیم با جهان خارج می نگرد. پیونگ یانگ در اینجا با یک معضل دوگانه مواجه است: تقاضای ایالات متحده برای خلع سلاح کامل هسته ای توانایی های کره شمالی را برای بازدارندگی از آنچه کیم تهدید خارجی برای موجودیت خود می داند، از بین می برد. در عین حال، پیشنهاد ایالات متحده برای پیوند دادن کره شمالی با اقتصاد جهانی با مخاطره تغییر نظام در این کشور همراه است.

رویکرد دولت ترامپ در قبال ایران تلاشی آشکارتر برای تغییر نظام در این کشور است. به عقیده ناظران، شدت و گستره درخواست ها در رابطه با تغییر رفتار ایران به این معناست که دیگر ایران به شکل کنونی آن وجود نداشته باشد. درخواست ایالات متحده مبنی بر تبدیل شدن ایران به یک کشور «عادی»، درخواست برای تغییر سیاست های داخلی و خارجی است که تهران بخشی از هویت و منشاء مشروعیت خود می داند.

برجام که دولت ترامپ عمدتا آن را «بدترین توافق موجود» توصیف کرده، نتیجه یک رویکرد تعاملی بود؛ توافق تنها بر چالش هسته ای ایران تمرکز داشت و نه سیاست های منطقه ای ایران و باقی موارد. دولت باراک اوباما به این نتیجه رسیده بود که تلاش برای گسترش مذاکرات به فراتر از چالش های هسته ای، احتمال موفقیت آن را کاهش می دهد. دولت ترامپ با خروج از برجام خیلی سریع به سمت رویکرد ایجاد تغییر و تحول پیش رفت. مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا 12 شرط برای توافق جدید اعلام کرد که از برچیدن کامل برنامه غنی سازی اورانیوم ایران تا متوقف شدن آزمایش های موشکی و خروج نیروها از سوریه و پایان دادن به حمایت ها از حزب الله متغیر بودند. اگرچه دولت انکار کرده که هدف تغییر نظام را دنبال می کند، اما تحقق موارد مدنظر پومپئو اساسا به تغییر نظام در ایران نیاز دارد.

دیپلماسی هسته ای در قبال کره شمالی و ایران به نقطه ناخوشایندی رسیده که محدودیت های آن را آشکار کرده است. کیم جونگ یونگ در سخنرانی خود به مناسبت سال نوی میلادی هشدار داد که اگر ایالات متحده به «تحریم ها و فشارها» برای تحمیل خواسته های مبنی بر خلع سلاح هسته ای کره شمالی ادامه دهد، این کشور درصدد یافتن «راه های جدید» برای محافظت از منافع خود بر خواهد آمد.

در خصوص ایران، اقدامات دولت ترامپ در تحمیل تحریم های خارجی (به اصطلاح ثانویه) بر موسسات تجاری خارجی که در ایران فعالیت می کنند، باعث خشم اتحادیه اروپا شده است. اگر سیاست «اعمال فشار حداکثری» آمریکا علیه ایران این کشور را از منافع اقتصادی ناشی از توافق هسته ای محروم کند، آنگاه تهران می تواند در ادامه تعهد به برجام بازنگری کند. اما ایران که هنوز ضرورت استراتژیک خروج از توافق هسته ای را احساس نکرده، به برجام متعهد مانده و سبب شده که ایالات متحده در پی رویکرد یک جانبه اش در این زمینه هدف انتقادهای بین المللی قرار بگیرد.

دولت ترامپ باید به چرخش از استراتژی تغییر و تحول به تعامل بیندیشد. رویکرد تحول کنونی آن بر مبنای دستیابی به حداکثر اهداف در نظر گرفنته شده و قابل تحقق نیست. آنچه ضروری و مطمئن است، استراتژی تعاملی با اهداف محدود و مشخص است. چنین رویکردی می تواند چالش فوریتی هسته ای را از بین ببرد.

در رابطه با کره شمالی، گزینه خلع سلاح کامل هسته ای روی میز نیست؛ اما 20 کلاهک از 100 تا خیلی بهتر است. زرادخانه بزرگتر به معنای وجود خطر بالقوه فروش کلاهک های هسته ای است. هدف دیپلماتیک ایالات متحده در کوتاه مدت باید جلوگیری از اشاعه رویکرد کنونی کره شمالی در آزمایش های هسته ای و موشکی به باقی جهان باشد. هدف اصلی دیپلماسی تعامل باید تایید توقف تولیدات مواد قابل استفاده در تسلیحات توسط کره شمالی باشد که احتمالا به بهای تسهیل برخی از تحریم های ایالات متحده تمام خواهد شد. دولت ترامپ مذاکره برای توافق را با هدف خلع سلاح هسته ای متوقف کرده، اما چنین اقدامی روابط واشنگتن با متحدانش را پیچیده خواهد کرد چراکه کره جنوبی و ژاپن زیر سایه کره شمالی هسته ای زندگی می کنند.

دولت ترامپ برای بازگشت به دیپلماسی تعاملی با ایران باید در میان 12 شرط تعیین شده از سوی پومپئو اولیت بندی کند. برخی از آنها همچون توقف کامل غنی سازی اورانیوم که دولت جورج دابلیو. بوش نیز برای آن تلاش کرده بود، هرگز از سوی تهران پذیرفته نخواهند شد. اما شاید برخی دیگر در توافق «برجام پلاس» قابل دستیابی باشند.

دیپلماسی، عملکرد بهینه سازی است و نه حداکثرسازی. نه کره شمالی و نه ایران موضع مذاکراتی ایالات متحده که آنها را در معرض خودکشی نظام قرار می دهد، نخواهند پذیرفت. دیپلماسی تعاملی یک مسیر قابل قبول برای محدود کردن، و نه از بین بردن توانایی های تهدیدآمیز این کشورها خواهد بود. به علاوه، تمرکز بر رفتارهایی که نقض قوانین بین المللی محسوب می شوند، با حمایت گسترده تری مواجه خواهند شد. به طور خلاصه، دیپلماسی تعاملی امکان دستیابی به بهترین نتیجه ممکن از وضعیت بد کنونی را فراهم می آورد. سوال این است که بن بست کنونی دولت ترامپ را به تغییر رویکرد از دیپلماسی ایجاد تحول به دیپلماسی تعاملی ترغیب خواهد کرد؟

منبع: لاوفر بلاگ / مترجم: طلا تسلیمی