پروژه استراتژیک ایران - عراق - جهان عرب

دیپلماسی ایرانی: درباره پروژه عراقی «کانال خاکی» برای پیوند دادن بندرهای خلیج فارس به قلب اروپا بسیار شنیده ایم. همپای این پروژه عراقی ایران نیز تلاش می کند خطوط راه آهن خود را به این کانال خاکی متصل کند. عملا هم بیش از سه سال پیش به ایران حق اتصال به این کانال داده شد. بغداد همچنین به کویت اجازه اتصال ریلی به این کانال را داد. این در راستای تلاش ایران برای رساندن کالاهایش به کشورهای حاشیه دریای مدیترانه از طرق عراق و سوریه و بندرهای لبنان است. پروژه کانال خاکی با تأیید دولت های عراق و منطقه در حال اجراست و عراق از زمان سرنگونی رژیم بعث برای اجرای این پروژه تلاش می کند. اخیرا نیز تهران توافق نامه ای با دمشق و بغداد برای ساختن بزرگراهی به طول ۱۷۰۰ کیلومتر امضا کرد که قرار است حداکثر طی دو سال به بهره برداری برسد.

به گزارش الحیات، در میانه این برنامه ها، این پرسش مطرح می شود که آیا نبود خطوط ریلی در عراق صرفاً نتیجه بی توجهی بوده؟ راه آهن عراق که از بصره به شمال کشیده می شود امروزه به مشتی آهن تبدیل شده است. جالب توجه است که عراق از اولین کشورهای خاورمیانه بود که در آن شبکه ریلی کشیده شد و اولین اداره راه آهن در این کشور در سپتامبر ۱۹۱۶ تأسیس شد. امروزه در جهان شبکه ریلی خطی استراتژیک است که شرق را به غرب وصل می کند. دیگر خطوط ارتباطی هوایی و دریایی کافی نیست و ضروری است که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و جهان عرب با یک کانال خاکی هم به هم متصل شوند و این باید در اولین فرصت انجام شود. این امکان بزرگی است در اختیار راه آهن عراق، چون فاصله میان بندر «ام قصر» تا مرزهایی ترکیه کوتاه (حدود ۱۰۰۰ کیلومتر) است. این مسیر امنیت دارد و می توان با هزینه ای اندک آن را ریل گذاری کرد.

دولت عراق باید به اهمیت شبکه ریلی توجه جدی کند زیرا این بهترین جایگزین واردات نفت خواهد بود و می توان هزاران فرصت شغلی و محلی با آن ایجاد کرد و به بهبود وضعیت اقتصاد کشور کمک کرد. شبکه راه آهن عراق ۲۵۰۰ کیلومتر است و منطقه ام قصر نقطه آغاز این شبکه است و از بندر «خور الزبیر» و کارخانه های صنعتی بصره گذر می کند.

این بهانه که در دوران پس از سرنگونی رژیم بعث شرایط بحرانی و آشوب در عراق اجازه اجرای چنین پروژه ای را نمی داد پذیرفته نیست و باید پذیرفت که در این باره بی توجهی شده است. پیش از این کالا با قطار از بندر ام قصر به نقاط گوناگون عراق منتقل می شد و طبیعی بود که مافیاهای ترابری جاده ای در این باره وارد عمل شوند و حمل و نقل ریلی را تعطیل و حمل و نقل جاده ای را جایگزین کنند. این موضوع هم در چارچوب فساد اداری و مالی در کشور جای می گیرد و بسیاری شخصیت های بانفوذ شرکت های حمل و نقل تأسیس کرده و کامیون های سنگین خریداری کرده اند و سودهای هنگفت به دست می آورند و هزینه همه این سودها استهلاک جاده های اصلی عراق است.

پیش از این «عبدالعلی صاحب محمدی»، مدیرعامل سابق راه آهن ایران از ایجاد شبکه ریلی کرمانشاه ـ خسروی ـ خانقین ـ بغداد خبر داده بود که شبکه ریلی ایران را به عراق و از آنجا به سوریه متصل می کرد. «باقر الزبیدی» وزیر سابق حمل و نقل عراق نیز گفته بود که هدف از این توافق با طرف ایرانی اتصال شبکه های ریلی دو کشور است و قرار است در چارچوب آن خط ریلی ای از بصره تا شلمچه به طول ۳۲٫۵ کیلومتر کشیده شود. او گفته بود که اهمیت این خط آهن علاوه بر سهولت انتقال مسافران و کالاها، اتصال شبکه ریلی عراق به بسیاری کشورهای جهان است و می توان آن را احیای راه ابریشم دانست که شرق آسیا را به غرب متصل می کرد.

اردن هم از این طرح بهره ای داشت و در سال ۲۰۱۲ تفاهم نامه ای برای ایجاد راه آهن میان عقبه و بغداد با عراق امضا کرد اما عراق به سبب بحران اقتصادی از تأمین بودجه برای آن ناتوان بود. مدیر راه آهن عراق از آغاز نخستین گام ها برای اصلاح خط راه آهن بغداد ـ موصل خبر داده که قرار است در نهایت به ترکیه متصل شود. همچنین وزارت حمل و نقل عراق در پی آن است که عراق را به خطوط راه آهن ترکیه و اردن و ایران متصل کند و خط ریلی بغداد ـ قائم در استان انبار در غرب عراق نیز اصلاح شود تا به اردن متصل شود.

عراق در قلب مسیرهای ارتباطی جهان است. همه مسیرهای تجاری شرق و غرب حتما از عراق می گذرد. همچنین همه پروژه خط لوله گاز که قرار است در آینده اجرا شود، چه نورت استریم روسیه و چه نابکو امریکا هم از عراق می گذرد. خط لوله های گاز قطر به اروپا ازطریق ترکیه هم باید از عراق گذر کند. سرمایه گذاری درست در این بخش می تواند عراق را به مهم ترین گذرگاه جهان تبدیل کند. سرمایه گذاری ای بر اساس مبانی علمی باشد می تواند روند حمل و نقل دریایی جهان را تحت تأثیر قرار دهد و در صورت سرمایه گذاری بر پروژه کانال خاکی حمل و نقل کالا از جنوب شرق آسیا به اروپا از طریق عراق باشد.

میدل ایست نیوز/ تحریریه دیپلماسی ایرانی/11