راهپیمایی اربعین و یک نگاه

دیپلماسی ایرانی: کربلا، عاشورا و اربعین اگرچه تبلور شور و قیام مذهبی است ما در عمق خود نماد سیاسی – مذهبی است که خود، مذهب اعتراض است. این مذهب در توالی تاریخی به بخش غالب هویت ایرانی تبدیل شده و ایرانی مسلمان هنگامی که در حج عرصه بر او تنگ می شود به کربلا پناه برده و در بستر امروز اربعین را به نقطه رهایی تبدیل می کند تا نمایش قدرت تنها گوشه ای از کارکردهای آن باشد. شیعه برخاسته از یک اعتراض سیاسی است وکربلا چنان گریزگاهی برای او بوده و هست تا تمامی دردها و آلام خویش را با آن التیام بخشیده و با تاسی به آموزه های آن از یک سو و تکیه بر وعده ظهور منجی از سوی دیگر در پی مدینه ای فاضله باشد که عدالت اساس آن خواهد بود. در تفاوت نگاه و شکاف عقیدتی ایجاد شده میان شیعیان و اهل تسنن اگرچه هر دو کم و بیش دخیل بوده اند، اما آنچه بر اقلیت رفته هرگز بر اکثریت نرفته و صد البته که جای بسی تاسف است اما واقعیت ها با تاسف ها قابل پوشش نیست.

جهان امروز در حالی که در حال عبور از مذهب به سوی ارزش های مشترک انسانی است، در خاورمیانه این قطعه استراتژیک از جهان، اختلافات و دعوای شیعی و سنی همچنان جدی است. چندان نمی توان به شیعیان معترض شد زیرا هنگامی که او را رافضی می خواند شیعی نیز خویش را بیش از همه مبرا از خطا دانسته و با تاکید بر اینکه مظهر اسلام و تبلور عدالت اند، بیش از پیش و بالاجبار درونگرا شده و برای رهایی از این تنهایی پناه به کربلایی می برد که قرائتی از اسلام مسبب فاجعه آن شد. کربلا برای شیعیان از عدالت خواهی و ستیز با ظلمی می گوید که لباس دین پوشیده و می تواند هر زمان و مکانی جاری باشد.

ایران با انقلاب اسلامی وحدت جهان اسلام و شکستن غربت شیعه را هدف قرار داد و برای مسئله فلسطین که مهمترین موضوع  جهان اسلام بود، بالاترین هزینه را داد اما همچنان به علت رویکرد سلبی رقبای تاریخی خود و مسائل دیگر در غربت تاریخی ماند. رویکرد ایجابی کشورهای اسلامی و تغییر زاویه نگاه ها به یکدیگر و جهان پیرامونی، می تواند ضمن اینکه راه خروج از این انزوای سیاسی و غربت تاریخی ایران باشد، راهگشا برای آشتی و نزدیکی همه کشورها شود. گفتیم و گفته شد راه قدس از کربلا می گذرد. روزگار و تحولات راه کربلا را گشود، اما راه قدس همچنان مسدود است. می شود قبل از قدس به آشتی میان  کربلا و مکه اندیشید. غیر از این می تواند به بن بست های چون القاعده، طالبان، داعش و... منجر شده و با سیاست گذاری های اشتباه، کشورهای اسلامی را محل  مانور و مدیریت  نیروها و قدرت های فرامنطقه ای کرده و تخلیه ظرفیت های جهان اسلام ادامه یابد. وضعیتی که  با داعش شاهد آن بوده و همچنان با عقبه های آن در یمن مواجهه هستیم. داعش و حامیان آن  توانستند جهان اسلام را درگیر خونبارترین جنگ های درون اسلامی در دوره معاصر بکنند. 

چند سالی است که راهپیمایی اربعین می رود به یک سنت تبدیل شود، اما با وجود این شیعیان همچنان در غربتند و با حضور در کربلا در پی آن هستند که قدرت و حضور آنان را شناسایی و رسمیت دهند.   

در اوج قدرت داعش در عراق، راهپیمایی اربعین به احیای اقتدار بغداد کمک کرد، اما عراق پسا داعش به این راهپیمایی دیگر نگاه گذشته را ندارد و در آینده نیز می تواند از آن فاصله بگیرد. در عراق  اگرچه شیعیان اکثریت هستند اما عراقی ها شیعی از یک سو عرب و از سوی دیگر دارای هویتی چند گانه قومی و مذهبی هستند که مانور بیش از حد روی هویت شیعی می تواند به وحدت ملی آن صدمه جدی وارد کند.

به هر حال راهپیمایی اربعین اگرچه تبلور یک تظاهر مذهبی است اما هادیان آن به دنبال اهداف هدایت شده سیاسی هستند که این هدف تا زمانی که بتواند درصدی از منافع دو سویه تهران و بغداد را تامین کند ادامه خواهد داشت و پس از آن می تواند دچار مشکل شود.

خروج از پوسته مذهبی و بها دادن به ارزش های مشترک اسلامی می تواند ضمن باز نگه داشتن مسیر کربلا، راه مکه را نیز هموارتر از پیش کند. همه کشورهای اسلامی باید زاویه دید خود را تغییر دهند. این کشورها باید از تنگ نظری های مرسوم  و سیاست سلبی در قبال یگدیگر عدول کرده و به سیاست ایجابی روی آورند. پذیرش هویت های غالب مذهبی و فرهنگی متفاوت مردم منطقه تامین کننده صلح و آشتی همگانی و فراگیر در میان کشورهای اسلامی است. اتحادیه اروپا از دل جنگ های مذهبی بیرون آمد. خاورمیانه باید با درس گرفتن از این راه رفته و به آشتی اجتناب ناپذیری بیندیشد که توسعه و سعادت آن فقط و فقط با آن امکان پذیر خواهد شد.