از عقل و خرد جمعی برای حل مشکلات ایران استفاده کنیم

نویسنده: سید احمد حسینی، کارشناس و تحلیلگرارشد مسائل سیاسی و بین المللی

دیپلماسی ایرانی:

مقدمه:

تحولات شتابان و سهمگین در محیط منطقه ای و فضای بین المللی، تصمیم گیری در عرصه سیاست خارجی را برای کشورها و بازیگران بسیار دشوار کرده و منطقه ای که ما در آن واقع هستیم در مرکز این دگرگونی هاست.

ایران چه بخواهد و چه دوست نداشته باشد کشوری است که در بطن این تحولات قرار دارد و حاکمیت نظام سیاسی مبتنی بر استقلال و خودباوری که برگرفته از اصول و آرمانهای انقلاب اسلامی است، ماموریت و رسالت سیاست خارجی این کشور را رنگ وجلای دیگری داده است.

چنین جایگاهی از حیث حوزه تاثیرگذاری و مسائل پیش روی، شرایط خاص خود را دارد که تصمیم گیران کشور باید عمق و ژرفای آن را به درستی دریابند و سیاست های متناسب با هر وضعیت را در زمان خود، اتخاذ و عملیاتی کنند.

سخن در این باره بسیار است که از آن می گذریم و تنها به چند ضرورت و الزام اساسی که تعیین کننده نقش و جایگاه کشور در آینده است را مورد بررسی و کنکاش قرار می دهیم:

الف- وضعیت جاری:

ایران بازیگری است که برغم دشمنی ها و سختی های بسیار با تشخیص درست روندها و سیر تحولات در دهه های اخیر، موقعیت بسیار ارزشمندی در محیط منطقه ای بدست آورده و نه تنها یک کشور حاشیه ای نیست بلکه بدون در نظر گرفتن نظراتش، مسائل منطقه قابل حل نیست و این یک دستاورد عینی و در اختیار است. البته این وضعیت ایستا و تضمین شده نیست و ضروری است با تشخیص درست، از پشتوانه یک دیپلماسی هوشمند و خلاقانه برخوردار شده و متناسب با شرایط جدید روزآمد شود.

ب- برخورداری از قدرت:

دستاوردهای ایران در بخش های نظامی و دفاعی در چارچوب یک بازیگر اثرگذار منطقه ای به اندازه ای است که برای کشور قدرت بازدارندگی ایجاد کرده و به اذعان بسیاری، هر وقت صحبت از خیز دشمن برای ضربه به میان آمده آنها را به عقب رانده است. این قدرت در شرایطی بدست آمده که هیچ کشوری در دنیا نه تنها کمکی به ایران نکرده بلکه از هر اقدامی برای جلوگیری از این موفقیت، فروگذار نکرده است.

ج- تجارب ارزشمند:

گذشت چهار دهه از انقلاب و مواجهه با انبوه دشمنی ها که فهرست بلندبالائی از طراحی ها و اقدامات کینه توزانه را در بر می گیرد، ایران را صاحب تجارب ذی قیمتی ساخته که برای ادامه حیات و نقش آفرینی آن، ارزش بی بدیل دارد و به مثابه یک سرمایه راهبردی است. باید این پشتوانه عظیم را ارج نهاد و از آن برای پیشبرد اهداف و ماموریت های آینده بهره جست.

در این خصوص باید نقاط قوت و ضعف را مورد بازخوانی و مطالعه قرار داد ولی اجمالا می توان از برجام بعنوان عینی ترین و فراگیرترین تجربه ملت ایران در زمان حاضر نام برد.

عقل حکم می کند که در این تجربه خود را در تله نیانداخته و گرفتار بحث های حاشیه ای و داخلی نشویم اما آن را بعنوان چراغی فراروی اقدامات آتی خود از جمله در رابطه با آمریکا قرار دهیم.

د- دولت ترامپ:

شرایط حاکم بر دولت ترامپ، نه تنها مساله ای برای این کشور بلکه چالشی برای همه جهان است. این دولت و شخص رئیس جمهور آمریکا با بسیاری از کشورها و حتی شرکای نزدیک خود مشکل دارد و دغدغه نزدیک ترین متحدش یعنی اروپا این است که چگونه سیاست خود را با تیم کنونی هماهنگ کند تا دچار کمترین آسیب و چالش شوند.

لذا باید توجه داشت هدف گیری و سیاست اعمال فشار آمریکا تنها منحصر به ایران نیست بلکه طیف وسیعی از کشورها را در برمی گیرد و لابی های اسرائیلی و عربی تلاش بی وقفه ای دارند که ایران را در نوک پیکان اقدامات تهاجمی رئیس جمهور آمریکا قرار دهند و البته به نوعی در تله این نیروهای خطرناک و ماجراجو قرار گرفته است.

با این وجود، هنر دیپلماسی ایران این است که ظرفیتهای بسیار بوجود آمده ناشی از رفتارهای ترامپ که نقطه اوج آن در خروج از برجام نمایان شده را بخوبی رصد کرده و برای آنها برنامه ریزی کند. در این راستا، چگونگی سیاست گذاری در برابر اقدامات اخیر این کشور از اهمیت بسیاری برخوردار است.

ه-نمایش مذاکراتی آمریکا:

در شرایطی که وصف آن رفت، تکرار خواست رئیس رئیس جمهور و مقامات آمریکائی برای مذاکره مستقیم با ایران، موضوعی است که تیزبینی و هوشمندی ذهن ایرانی را طلب می کند. مناسب است ابعاد و پیامدهای چنین حرکتی را مورد ارزیابی دقیق قرار داد و دراین میان همه نهادها و موسسات فکری و تحلیلی مسئولیت دارند که نسبت به شکافتن دقیق این اقدام و آگاهی بخشی به جامعه اقدام کنند.

آمریکا برخلاف موضع اعلامی نه تنها هیچ گونه حسن نیتی از خود نشان نمی هد بلکه همه ظرفیتهای خود را برای به زانو درآوردن ایران بسیج کرده است. جالب است وزیر امور خارجه این کشور فردی است که خاستگاه اطلاعاتی و امنیتی دارد و همه توان و تخصص خود برای مداخله، اخلال و آشوب در کشورها را به دستگاه دیپلماسی آن کشور منتقل کرده است در حالی که یک فرد حرفه ای در این جایگاه باید بدنبال پیدا کردن راه حل باشد نه بحرانی و پیچیده کردن اوضاع.

در چنین شرایطی، زیرکی و آینده نگری حکم می کند که ما ضمن نیم نگاهی به تحولات و کشمکش های درون آمریکا، ظرفیتهای خود را صرفا در این بخش متمرکز نکرده و با مجموعه های دیگر از جمله: کشورهای همسایه و همجوار، اروپا، روسیه، چین، هند، طیف مشخصی از کشورهای عربی به گفت وگوی جدی بپردازیم و چتر دیپلماسی را در آن بخش ها گسترش دهیم.  

با این اقدام هوشمندانه می توان امیدوار بود که هم از فضای ناخرسندی کشورها از رفتارهای یک جانبه آمریکا بهره برده و به کشورها راه حلهای مواجهه با زیاده خواهی ها را منتقل کنیم و هم اجازه دهیم که کشورهای دیگر نیز در برابر آمریکا فعال تر شوند و نشانه های ضعف آمریکا بیشتر آشکار شود.

و-تعمق در وضعیت داخلی:

امروز مهمترین مساله و ماموریت ایران در داخل توجه به موضوعاتی است که یا ارتباطی با مسائل خارجی نداشته و یا درجه تاثیرپذیری آن در کمترین میزان است.

اتفاقاتی که در عرصه های اقتصادی کشور طی ماههای اخیر رخ داده نیاز به یک واکاوی و کالبدشکافی بنیادین دارد. اینجا نقطه آسیب ماست و نیاز به یک طراحی و اقدام جدی دارد.

اتفاقا نه تنها لحظه تضعیف و زیر سوال بردن دولت نیست بلکه باید کمک کرد که نظام تصمیم گیر و اجرائی کشور از این مرحله عبور کند و حتی شاید بتوان به شرایط پیش رو به عنوان فرصتی برای: مشاهده آشکار نقاط ضعف و آسیب، شناسائی نیروهای اخلال گر و در نهایت چاره جوئی برای آنها نگریست.

باید از عقل و خرد جمعی ایرانی که در هر جای جهان دغدغه این سرزمین را دارد کمک گرفت و آنها را برای رفع مشکلات پیش رو شریک در تصمیمات ساخت. جامعه ایرانی نیز باید هوشیار باشد که تنها یک ایران برخوردار از اقتدار و صلابت، چترحمایتی بر سر آنان با هر آئین و سلیقه و دین و کشیش داشته و بازدارندگی همه جانبه ایجاد خواهد کرد.

جمع بندی:

بدون تردید ایران خواهد توانست از مرحله حساس کنونی عبور کرده و رخدادهای جاری را نیز به فهرست تجارب و ذخائر ارزشمند خود بیفزاید و در آن صورت، شرایط و امکان یک مذاکره مبتنی بر واقع گرائی و تضمین کننده منافع ملی کشور نمایان خواهد شد.