چگونه کره جنوبی در مبارزه با فساد الگو شد؟

نویسنده: مرتضی سلطانپور ابیانه، کارشناس مسائل شبه‌کره 

دیپلماسی ایرانی: کره جنوبی از معدود کشورهایی است که در طول چند دهه بعد از جنگ توانسته است خود را از یک کشور فقیر به جایگاه یازدهم اقتصاد جهان برساند. اگر چه این رشد و توسعه به عوامل متعددی بستگی داشته اما این رشد خالی از مشکل و حاشیه هم نبوده است.

یکی از مهمترین دغدغه های این کشور فساد گسترده در دهه های 70 و 80 میلادی بوده است. اگرچه   نظامیان در کره در فاصله سالهای 1961تا1990 پایه گذار اقتصادی قدرتمند و تاسیس شرکتهای بزرگ در کشور بودند اما به دلیل چسبندگی دولت مردان نظامی و اقتصادیون و بازرگانان ، فساد  در این سالها بسیار گسترده بوده است. بعد از دهه 90 با انتقال قدرت از نظامیان به غیر نظامیان آرام آرام بحث مبارزه با پدیده فساد شدید اداری و انهدام چسبندگی سیاسیون و صاحبان قدرتهای بالای مالی و پولی به یکی از خواسته های اصلی مردم تبدیل شد.

با رشد سریع اقتصادی در کره جنوبی سطح آگاهی مردم نیز افزایش یافته و همین امر به مهمترین عامل و اهرم های ضد فساد در این کشورتبدیل شده است. دولتهای غیر نظامی اعلام کردند برای از بین بردن این پدیده شوم سیاست های گسترش آموزش و بالا بردن سطح اگاهی مردم را در دستور کار قرار می دهند. در همین راستا آموزشهای عمومی و عالی به افراد به عنوان مهمترین سرمایه کره جنوبی تقویت شد. در واقع نظامیان در راس آنان سرهنگ پارک چونگ هی علیرغم اینکه خود نظامی مقتدری بود برای اینکه بتواند چرخ اقتصادی این کشور فقر زده را به حرکت در آورد، گسترش آموزش عالی و ایجاد دانشگاه های متعدد را برای تقویت نیروی انسانی متخصص در جامعه ای که به لحاظ سواد اجتماعی در سطح بسیار پایینی قرار داشت با قدرت اجرا کرد. اگرچه او خود بانی این کار برای گسترش رشد اقتصادی کره بود و توانست نیروی عظیمی را برای حضور در شرکت های بزرگ تربیت کند اما همین اقدام درست در واقع شمشیری دو لبه بود و با گسترش علوم و آگاهی علمی نسل بعد از او دیگر حاضر نبودند با سیاستهای وی کنار آیند و خواهان اصلاح ساختار اقتصادی و جدا شدن (چون گه ها) نزدیکی سیاستمداران و صاحبان شرکتها و قطع ارتباط این دو به عنوان مهمترین عامل فساد در کره شدند. بعد از دهه نود میلادی نسل جدیدی از مردم در بخش های مختلف اجتماعی شکل گرفتند که بشدت این مطالبات را پیگیری می کردند. دولتمران جدید نیز متوجه شدند هیچ راهی جز اجرای شفاف سازی برای مردم وجود ندارد. به همین خاطر گروه های مدنی بسیاری شکل گرفتند. دانشجویان عدالت خواه به همراه مطبوعات که فضای بسیار خوبی برایشان بوجود آمده بود موضوع افشای فساد را به شدت پیگیری می کردند. اگر چه این مطالبات ابتدا توسط دانشجویان و گروه های اجتماعی در اوایل دهه 90 آغاز شد اما سالها بعد چنان نهادینه شد که تقربیا اکثریت مردم یکی از اصلی ترین خواسته هایشان از سیاسیون و مدیران کشور مبارزه با فساد بوده و هست.     

همان طور که اشاره شد با تقویت آموزش عالی و به وجود آمدن سیل عظیمی از جوانان که دارای تحصیلات عالی بودند، در پایان دهه 80 در کره اوج اعتراضات مدنی و دانشجویی شکل گرفت. سطح بالایی از آموزش و پرورش عمومی باعث شد مکانیسم های مهار قدرت سیاسیون تقویت شود. گسترش آموزش عمومی عاملی شد تا طبقات اجتماعی در کره مانند روشنفکران، روزنامه نگاران و دانشجویان آن چنان آگاهی اجتماعی را بالا ببرند که فساد در مسیر کم رنگ شدن حرکت خود را آغاز کرد. گسترش آموزش عمومی و عالی کاری کرد که سیستم محرمانه نگه داشتن فساد و مخفی کاری توسط دولت مردان نتواند زیاد دوام بیاورد و محرمانگی فساد و مقاومت در مقابل این پدیده شوم آرام آرام از فضای افکار مدیران عالی رتبه پاک شود.

یکی دیگر از عواملی که باعث شد پدیده شوم فساد در کره به تدریج کم رنگ شود، گسترش مردم سالاری بود به ضرس قاطع می توان گفت گسترش مردم سالاری و شفاف سازی عامل تعیین کننده در کاهش فساد در کره جنوبی محسوب می شود. از اوایل دهه 80 میلادی آرام آرام سیستم واقعی چند حزبی در این کشور شکل گرفت. از این مقطع به بعد بود که کره شاهد کاهش فساد البته بسیار کند و به صورت پیوسته بود زیرا چرخش سیاسیون و جناح های مختلف در قدرت باعث شده بود تا بسیاری مواظب اعمال خود در دوره حاکمیت باشند. در واقع در داخل احزاب با دقت فراوان تمام اقدامات اقتصادی حزب مخالف خود را رصد می کنند به طوری که حتی نشست و برخاست ها با شرکت ها نیز از دید رقیب دور نمی ماند. توسعه مردم سالاری و دموکراسی در واقع عامل مهمی در جهت تقویت اتحادیه ها و سازمان های غیر دولتی در کره جنوبی شد و این اتحادیه ها با چشمان باز اقدامات حاکمان را زیر نظر دارند. جالب اینجاست حاکمیت نه تنها با آنان برخورد نمی کند بلکه تلاش می کند این اتحادیه های غیر دولتی  بیشتر تقویت شوند. مردم سالاری در کره به دلیل زخمهای سختی که در دوران بعد از جنگ دو کره متحمل شد بعد از دهه 90 به سرعت تقویت شد.

یکی از اقداماتی که دولتمران کره به دلیل مطالبات مردم پیگیری می کردند گسترش صنایع الکترونیک و صنعت دیجیتال در کشور بود. همین سیاست اگرچه در واقع ابتدا با نگاه کاملا اقتصادی و تجاری و رشد صنایع الکترونیک در کشور طراحی شده بود اما با ورود این صنعت به کره خواسته عمومی مردم بر رشد اینترنت و گسترش فضای مجازی و تقویت دولت الکترونیک به عنوان یکی از اهرم های موثر برای مقابله با فساد جهت گیری شد. هر دولتی که بعد از اواسط دهه 90 میلادی در کره جنوبی به روی کار آمده یکی از مهمترین اولویت های خود را  تقویت دولت الکترونیک برای شفافیت عمکرد کارگزاران حاکمیت و نظارت بیشتر بر اعمال آنان قرار داده است. رشد مردم سالاری باعث شد همه در اتاقک های شیشه ای قرار بگیرند و تمام اقدامات افراد زیر نظر افکار عمومی باشد. لازم به ذکر است سیستم دولت الکترونیک کره جنوبی یکی از پیشرفته ترین سیستم های جهان است و هر گونه فعالیت اداری کارکنان دولت فقط و فقط از طریق این سیستم انجام می گیرد و اقدامی خارج از سیستم قابل پیگیری نیست.

اگرچه کره جنوبی اقدامات بسیار موثری برای زدودن فساد و تاسیس جامعه ای پاک در این کشور انجام داده است اما هنوز مردم از وجود فساد در بخشهای مختلف البته در سطح کم آن گله مند هستند. به همین خاطر دولت جدید این کشور برای ارتقا سطح اعتبار این کشور در میان کشورهای پیشرفته دنیا برنامه ای را طراحی کرده که دارای بیش از 50 اقدام عملیاتی و چندین راهبرد بسیار موثر است.