رهایی از این مخمصه برای روحانی دشوار است

دیپلماسی ایرانی: مساله تغییر رویکرد ایران به خروج آمریکا از توافق هسته ای قطعی است و تنها زمان آن مشخص نیست. ایران در ابتدا رویکردی عمل گرایانه به خبر اتخاذ کرد بر مبنای این پیش بینی که هیچ کشور دیگری تمایلی به عقب نشینی در برابر واشنگتن ندارد و خرید نفت از جمهوری اسلامی حتی پس از اجرایی شدن تحریم های آمریکا در تاریخ 4 نوامبر همچنان ادامه خواهد داشت. اما این نتیجه اکنون غیرمحتمل به نظر می رسد. در نتیجه، ایران به واکنشی شدیدتر روی خواهد آورد که شاید حتی با خروج از برجام و ازسرگیری برنامه هسته ای برای به دست آوردن اهرم فشاری در مذاکرات آتی با ایالات متحده همراه باشد.

گزش تحریم ها

برای ایران، نشانه ها مشهود است. تحریم های آمریکا علیه این کشور قدرتمند بوده اند و تا اینجای کار، بیشتر متحدان آمریکا تمایلی به مقاومت در برابر آنها نداشته اند. حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران اوایل این ماه در سفر به اروپا موفق نشد برای ادامه ارتباط با بخش بانکداری اروپا تضمین های لازم را بگیرد. 12 جولای هم دو بانک بزرگ ژاپنی اعلام کردند از زمان اجرایی شدن تحریم ها، انجام تراکنش های ایرانی را متوقف خواهند کرد. واشنگتن هم تاکنون تمایل چندانی به مستثنی کردن کشورها در زمینه خریدهای نفتی آنها از ایران نشان نداده که این بدین معناست که صادرات نفت ایران به متحدان آمریکا همچون ژاپن، کره جنوبی و برخی کشورهای اتحادیه اروپا ممکن است به «صفر» کاهش یابد. پالایشگاه های ژاپن اعلام کرده اند خرید نفت از ایران را از اوایل ماه اکتبر متوقف خواهند کرد و این در حالی است که برخی دیگر از خریداران همچون هند روند کاهش واردات نفت از ایران را از همین حالا شروع کرده اند.

شواهد موجود نشان می دهند که واشنگتن استراتژی اعمال فشار حداکثری را در قبال ایران به کار بسته است و نفت نقشی مهم در این استراتژی ایفا می کند. آمریکا ماه گذشته از استثنا قائل شدن برای اتحادیه اروپا در زمینه تحریم های ایران خودداری کرد. یک هیئت آمریکایی هم اخیرا برای جلب حمایت ترکیه و هند به این کشورها سفر کرده است. حالا که نفت لیبی مجددا در بازار عرضه می شود، آمریکا جای بیشتری برای تحت فشار گذاشتن متحدانش در متوقف کردن خرید نفت از ایران دارد.

احتمالا این فشارها در بلندمدت بیش از حد تحمل ایران خواهد بود. حتی پیش از خروج آمریکا از برجام هم اقتصاد ایران در شرایط خوبی نبود.  ارزش ریال ایران از ماه اکتبر تا ژوئن از 40 هزار ریال به 90 هزار ریال در برابر هر دلار کاهش یافت. افزایش بهای مواد غذایی در اواخر سال 2017 نیز با تظاهرات خیابانی همراه شد. کاهش درآمدهای نفتی ایران بدون شک شرایط اقتصادی را وخیم تر خواهد کرد. ایران که از این مخاطرات به خوبی آگاه است، می داند که اگر دیر یا زود پای میز مذاکره بازنگردد، فروپاشی اقتصاد را شاهد خواهد بود.

مذاکره بر سر شروط ایران

زمان مذاکره که فرا برسد، دولت ایران به طور قطع سعی می کند نشان دهد که سیاست های منطقه ای و دفاعی اش از جمله حمایت از گروه های محلی همچون حزب الله، قابل مذاکره نیستند. تهران توانست در مذاکرات بر سر برجام در سال های 2013 تا 2015 از آمریکا درباره خودداری از تلاش برای تغییر نظام در ایران، تضمین بگیرد. همچنین مجبور نشد برای توافق هسته ای موشک های بالستیک یا برنامه های سایبری اش را رها کند. به رغم این واقعیت که تمرکز دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا بر متوقف کردن استراتژی منطقه ای ایران است، اما تهران در مذاکرات احتمالی آتی نیز از این مسائل عقب نشینی نخواهد کرد.

اما پیش بینی می شود تهران در حالی که به شدت برای خودداری از نقض برجام می کوشد، برخی از جنبه های برنامه هسته ای خود را از سر بگیرد. چالش پیش روی ایران این است که هر اقدامی در زمینه برنامه هسته ای بهانه ای برای دولت ترامپ خواهد شد و حتی ممکن است حمله های ایالات متحده یا اسرائیل به اهداف راهبردی در ایران را در پی داشته باشد. از سوی دیگر، اگر ایران بدون دستاویزی برای چانه زنی با امریکا پای میز مذاکره بنشیند، آن گاه مجبور خواهد شد در زمینه برنامه هسته ای و استراتژی منطقه ای، عقب نشینی بیشتری داشته باشد.

انتظار برای انتخابات آتی آمریکا

رهایی از مخمصه کنونی برای رئیس جمهوری ایران بسیار دشوار است. شکست برجام و ناتوانی روحانی در عمل به وعده های اقتصادی که در کمپین انتخاباتی 2013 و 2017 مطرح کرده بود، رئیس جمهوری را به اتخاذ رویکردی محافظه کارانه در برابر انتقادها از سوی اصولگرایان ایران واداشته است. در صورتی که تلاش های اصولگرایان در بی اعتبار کردن روحانی به ثمر نشیند و آنها پیروز انتخابات ریاست جمهوری 2021 ایران شوند، آن گاه دور بعدی مذاکرات آمریکا با ایران بسیار متفاوت از مذاکرات بر سر برجام خواهد بود.

در همین حال، دولت ایران هم احتمالا تلاش خواهد کرد مذاکرات با آمریکا را تا پس از انتخابات ریاست جمهوری این کشور در سال 2020، به تعویق اندازد با این امید که ترامپ برای دور دوم وارد کاخ سفید نشود. یک رئیس جمهوری از حزب دموکرات احتمالا رویکردی کمتر تهاجمی در قبال ایران خواهد داشت و احتمالا تمرکزش به جای استراتژی منطقه ای ایران بر برنامه هسته ای این کشور خواهد بود. البته شرط موفقیت این رویکرد دوام آوردن زیر فشارهای فزاینده دولت ترامپ است. اگر شرایط اقتصادی در ایران همچنان وخیم تر شود، احتمال تظاهرات گسترده تر خیابانی نیز وجود خواهد داشت. نیروهای داخلی احتمالا درصدد سرکوب ناآرامی ها برخواهند آمد، اما اگر شکست بخوردند اعتراض های مردمی می تواند دولت ایران را به مصالحه در مذاکرات با آمریکا حتی بر سر خطوط قرمزش وا دارد.

منبع: استرتفور / مترجم: طلا تسلیمی