برای ترکیه ای ستیزه گر آماده شوید

سینان اولگن

دیپلماسی ایرانی: انتخابات 24 ژوئن ترکیه، باعث ایجاد تغییرات جدید در قانون اساسی شد و پیامدهای قابل توجهی بر نقش بین المللی این کشور داشت. رجب طیب اردوغان با حمایت مردمی و 53 درصد از آرای ملی، اولین رئیس جمهور منتخب شد. او از طیف وسیعی از اختیارات اجرایی با مسئولیت کامل و انحصاری برای سیاست گذاری، بهره خواهد برد. او همچنین مسئول اتخاذ سیاست های خارجی نیز هست. در سیستم قبلی مقام نخست وزیری، که اکنون برداشته شده است، قدرت اجرایی محسوب می شد.

این تحول نظام مند تاثیر زیادی بر اتخاذ سیاست خارجی خواهد داشت. سال ها بود که سفیران ترکیه در سایر کشور ها به طور انحصاری سرویس خارجی ترکیه را تشکیل می دادند و هدایت و اجرای سیاست خارجی را بر عهده داشتند. بنابراین وزارت امور خارجه یکی از سه ستون اصلی دولت ترکیه در کنار ارتش و وزارت دارایی به حساب می آمد – نهادهایی که به جای آنکه به حزب حاکم وفادار باشند، وفادار به ملت بودند. از زمان آغاز اولین دوره ریاست جمهوری اردوغان در سال 2014 وزارت امور خارجه به تدریج نفوذ خود را به نفع قوه ی مجریه از دست داد.

علاوه بر این تحول ساختاری، سیاست خارجی ترکیه نیز تحت تاثیر یکی دیگر از پیامدهای انتخابات قرار خواهد گرفت: حزب حاکم عدالت و توسعه، اکثریت قاطع پارلمانی اش را از دست داده است.حتی با اینکه نقش این حزب به خاطر قانون اساسی جدید کمرنگ شده، کنترل پارلمان برای عملکرد موثر نظام سیاسی حیاتی است.

متحد جدید حزب عدالت و توسعه در پارلمان شریک انتخاباتی اش، حزب جنبش ملی، خواهد بود. اما این اتحاد محدود به امور پارلمانی نخواهد شد. حزب جنبش ملی از موقعیتش برای کنترل انتصاب مقامات نهایت استفاده را خواهد برد و می خواهد در تمام سیاست گذاری ها حضور موثر داشته باشد. این اتحاد برای اردوغان در اتخاذ سیاست های خارجی دردسرساز خواهد شد.

سوء ظن عمیق حزب جنبش ملی به جهانی شدن، به این خاطر است که آنها معتقند منافع ملی ترکیه مدام در معرض تهدید کشورهای خارجی قرار دارد. این حزب به تمام کشورهای خارجی از دید حقارت نگاه می کند. بنابراین مشارکت ضروری اردوغان با حزب جنبش ملی باعث خواهد شد که ایدئولوژی این حزب بر سیاست خارجی تاثیر بگذارد که متعاقبا پیامدهای قابل توجهی بر روابط ترکیه با شرکای منطقه ای و جهانی اش خواهد داشت.

اتحاد با حزب جنبش ملی به شدت دست اردوغان را در مانور بر سر مسئله ی کردها خواهد بست. به خاطر رویکرد مبتنی بر امنیت گزینه های رسیدن به توافقی سیاسی بسیار محدود خواهد شد. تلاش ستودنی حزب عدالت و توسعه در سال 2015 برای آغاز گفتگو با نمایندگان سیاسی منطقه کردستان – که با حمایت رهبر زندانی حزب کارگر کردستان، عبدالله اوجالان همراه بود – به نظر می رسد دیگر اتفاق نخواهد افتاد. این روند ترکیه را به سوی این دیدگاه سوق خواهد داد که سوریه تحت تاثیر کردها قرار گرفته است. ترکیه می خواهد مانع از شکل گیری یک منطقه قانونی شناخته شده و مستقل برای کردها در سوریه شود. این هدف بسیار مهم همچنین بر روابط ترکیه با آمریکا نیز تاثیر خواهد گذاشت. سیاست خارجه ای که تحت تاثیر حزب جنبش ملی اتخاد شده باشد، در قبال حمایت آمریکا از گروه های کرد سوری بسیار تهاجمی تر خواهد بود.

نفود حزب جنبش ملی باعث خواهد شد تا سیاست خارجی ترکیه تهاجمی تر شود و اختلاف نظرها از آن به بعد افزایش پیدا خواهد کرد. ملی گرایی افراطی این حزب و همچنین رویکرد شدید ضد آمریکایی شان تلاش ها را برای سامان دادن به بسیاری از اختلافات دو جانبه موجود بسیار دشوار خواهد کرد. مانند ماجرای روحانی تبعیدی، فتح الله گولن، که در پنسیلوانیا به سر می برد و همچنین تحریم های آمریکا علیه ترکیه به خاطر اینکه آنکارا سیستم های دفاع هوایی اس- 400 ا از روسیه خریده است.

بهای جدایی کامل از غرب برای ترکیه بسیار گران تمام خواهد شد، چون اقتصادش بسیار وابسته به سرمایه گذاری های بین المللی است و سالانه 250 میلیارد دلار از کشورهای غربی سرمایه جذب می کند. رشد ترکیه نیز به شدت وابسته به دسترسی به بازارهای غربی و جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی و تکنولوژی است.

جدایی ترکیه از غرب مسئله ای است که در گذشته وجود نداشته است. احتمالا متاثر از نفوذ حزب جنبش ملی در سیاست خارجی ترکیه باشد. در نهایت آینده ی روابط ترکیه با آمریکا و اروپا به این مسئله بستگی دارد که رهبری حزب جنبش ملی بخواهد از قدرت نفوذش برای رسیدن به اهداف داخلی و یا اینکه اهداف سیاست خارجی استفاده کند. همچنین این مسئله نیز تاثیرگذار است که اردوغان چگونه می خواهد تمایلات سیاسی حزب جنبش ملی را برآورده سازد. این موازنه ی بی ثبات که حاصل درگیری های داخلی نو پا بر سر قدرت بین اردوغان و حزب جنبش ملی است، سمت و سوی سیاست خارجه ی ترکیه را مشخص خواهد کرد.

منبع: فارین پالیسی / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / 33