چه چیزی برجام را زنده نگه می دارد

عدنان طباطبائی

دیپلماسی ایرانی: ترامپ با خروج آمریکا از توافق هسته ای ایران، مهر باطلی بر چند جانبه گرایی زد و موجب شد که سایر طرفین دخیل در توافق، برای حفظ بقای آن تقلا کنند. اروپا نقش اصلی در این تلاش را بر عهده دارد چون نسبت به چین و روسیه، برای حفظ توافق، بار مسئولیت بیشتری را تحمل می کند.

در راستای این تلاش اروپا باید دو مسئله که واشینگتن مطرح کرده است را رد کند. اول اینکه حمایت از برجام به معنی حمایت از ایران است. دلیل شکل گرفتن برجام این بود که اروپا هم به ایران بی اعتماد بود. حفظ توافق به معنی حفظ جامع ترین مکانیسم منع گسترش سلاح های اتمی است نه اینکه به خاطر جلب رضایت ایران باشد.

دوم اینکه اروپا نباید بپذیرد که حمایت از برجام به معنای مخالفت با روابط ترانس آتلانتیک است. در واقع دولت ترامپ با تصمیم یک جانبه خود برای خروج از توافق  هسته ای به روابط ترانس آتلانتیک آسیب زد.

چگونه می توان ایران را متعهد به توافق نگه داشت

بر اساس برجام ایران پذیرفته است در ازای برداشتن تحریم ها روند برنامه هسته ای اش را آهسته کند و در این مورد شفاف سازی داشته باشد. آژانس بین المللی انرژی اتمی در 10 گزارش اعلام کرده که ایران به تمام تعهداتش پایبند بوده است. با این وجود تهران بارها از محقق نشدن منافعش ابراز نارضایتی کرده است.

برای اینکه آینده ی توافق مشخص شود، تصمیم گیرندگان در ایران باید به این سوال ساده پاسخ دهند: آیا بهتر نیست که از توافق کنار برویم؟

اگر پاسخ این سوال منفی باشد، باید منافع اقتصادی، سیاسی و امنیتی مهمتر از بهای خروج از توافق باشد. اروپا برای حفاظت از توافق باید این سه حوزه را مد نظر قرار دهد.

منافع اقتصادی

با وجود کاهش شدید منافع اقتصادی، باز هم می توان آنها را به سطحی رساند تا ایران را متقاعد کند که ماندن در برجام ارزش دارد. دولت های اروپایی و اتحادیه ی اروپا باید اقداماتی اتخاد کنند تا از شرکت هایشان در برابر تحریم های آمریکا محافظت کنند و یا اینکه اثرات تحریم ها را به حداقل برسانند. در جلسه 15 مه که توسط نماینده عالی اتحادیه اروپا، فدریکا موگرینی برگزار شد، وزیران امور خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان و جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، درباره 9 حیطه ی مشخص از روابط اقتصادی با ایران صحبت کردند که قرار شد گروه های متخصص، راهکارهای عملی برای آنها بیایند. همه اینها نیازمند اراده سیاسی قوی و پایدار است و باید در شرکت های اروپایی انگیزه ی اقتصادی به وجود آورد.

منافع سیاسی

جدای از مسائل اقتصادی، ایران به برجام به عنوان قدم اول در عادی سازی روابط با اروپا نگاه می کرد. هدف ایران این بود که از طریق این فرآیند سه مرحله ای، به جایگاه سیاسی بالاتری در سطح جهان دست پیدا کند: ایجاد گفتمان سیاسی، رفع بی اعتمادی و عادی سازی روابط. این دقیقا همان چیزی است که مخالفان برجام نمی خواهند اتفاق بیافتد.

اکنون مسئولین در تهران منتظر هستند تا مقامات اروپایی به ادامه همکاری با ایران ابراز علاقه کنند. در طول هر دیدار نماینده عالی اتحادیه اروپا، فدریکا موگرینی، با جواد ظریف، تنها در مورد مسائل مربوط به برجام صحبت نمی شود بلکه مسائل منطقه ای و حتی شرایط حقوق بشر ایران نیز مورد صحبت قرار می گیرد. ادامه ی همین مسیر و رد لفاظی های واشنگتن از جانب تهران مورد توجه قرار خواهد گرفت و موجب رسیدن به دستاوردی سیاسی خواهد شد.

منافع امنیتی

برجام برای ایران راه ارتباط با قدرت های جهان بود. حداقل به طور ضمنی تهران مطمئن می شد که سیاست های تغییر رژیم و اقدام نظامی دیگر مطرح نیستند. که البته با روی کار آمدن دولت ترامپ و ایجاد ائتلاف ضد ایرانی این مسائل دست خوش تغییرات شدیدی شد.

به منظور پرداختن به موقعیت منطقه ای ایران در خاورمیانه ضروری است که منافع امنیتی ایران را به رسمیت بشناسیم. اروپا می تواند بر سر موضوعاتی مانند مهاجرت، قاچاق مواد مخدر، مبارزه با تروریسم و ثبات منطقه ای وارد مذاکره شود. مذاکرات یمن میان ایران و E4 (آلمان، فرانسه، انگلستان و ایتالیا) اولین گام امیدوار کننده است.

برای متقاعد کردن ایران به کاهش نفوذ خود در خاورمیانه باید امتیازات امنیتی جدی به ایران داده شود. اما این امتیازات بدون حضور آمریکا غیر قابل تصور است. از طرفی رفتارهای بازدارندگی ایران به خاطر حضور آمریکا و متحدانش در منطقه است و تنها با مذاکره با آمریکا کمتر خواهد شد.

این مسئله برای اروپا حائز اهمیت است چون امنیت اروپا به امنیت منطقه بستگی دارد. بنابراین نباید قدرت نفودش در منطقه از جمله ایران را از دست بدهد و باید حفظ بقای برجام را تضمین کند و ایران را در امور فراتر از پرونده ی هسته ای دخیل کند.

منبع: لوبلاگ / ترجمه دیپلماسی ایرانی / 33