پس از خروج آمریکا از برجام چه خواهد شد

در شرایطی که بحث ها بر سر تهدید ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از توافق هسته ای ایران بالا گرفته، بازیگران سیاسی چه در داخل و چه در خارج آمریکا در حال بررسی و برنامه ریزی بر سر سناریوهای احتمالی در فردای خروج آمریکا از برجام هستند.

بنا بر گزارش روزنامه «واشنگتن پست»، مقامات و قانونگذاران آمریکا تا حد زیادی در خصوص پیش بینی اینکه اگر آمریکا و شرکای اروپایی اش ناتوان از اعمال تغییرات مدنظرشان بر برجام باشند، متفق القولند که ترامپ به وعده خود عمل می کند و از توافق هسته ای با ایران خارج می شود.

برای نمونه واشنگتن پست به صحبت های باب کروکر سناتور جمهوری خواه از ایالت تنسی اشاره می کند. کروکر چند روز پیش در اظهاراتی گفته بود که به نظر می رسد ترامپ در ماه می میلادی از برجام خارج خواهد شد. موعد آتی تأیید اجرای برجام از سوی ایران، روز 12 ماه میلادی است. به احتمال بسیار ترامپ خروج آمریکا از توافق هسته ای ایران را اعلام خواهد کرد که این امر منجر به یک سری واکنش ها در گو شه کنار جهان خواهد شد.

هفته گذشته «برایان هوک»، مدیر برنامه ریزی سیاسی وزارت خارجه آمریکا به اروپا سفر کرد و با مقامات انگلیسی، آلمانی و فرانسوی دیدار داشت. هدف وی از این نشست ها، یافتن راهی برای «اصلاح» توافق هسته ای بود به طوری که همراستا و هماهنگ با معیارها و خواسته های ترامپ باشد. انتظارات برای موفقیت و زنده نگه داشتن توافق اندکند.

کارشناسان سیاسی بر این باورند که اگر ترامپ توافق را لغو کند، آمریکا می بایست آماده باشد تا تأثیرات منفی و مخرب این عمل را به حداقل برساند و جایگاه واشنگتن برای مذاکرات سیاسی را در ماه ها و سال های آینده بهبود ببخشد.

یک مقام ارشد به خبرنگار واشنگتن پست می گوید: «این احتمال وجود دارد که ما یک توافق مکمل با کشورهای انگلیس، آلمان و فرانسه امضا کنیم، اما باید خودمان را برای این احتمال آماده کنیم که به توافق نرسیم، این مسئله (آماده سازی برای پیشامدها) هدف برنامه ریزی ماست.»

وزارت خارجه و شورای امنیت ملی آمریکا شروع به تدوین و توسعه راهبرد دیپلماتیک، اقتصادی و ارتباطات راهبردی ای برای خارج شدن از برجام، و وضع مجدد تحریم ها و مدیریت واکنش های بالقوه از سوی اروپا و چین و روسیه و ایران، کرده اند.

دولت ترامپ شرایط  خود برای توافق تکمیلی با ایران را در 12 ژانویه اعلام کرد. این اقدامات شامل محدودیت های جدید بر برنامه موشک های بالستیک ایران، بازرسی های شدید از سایت ها و برنامه های هسته ای و کنارگذاشتن محدودیت های زمانی بر برنامه اتمی ایران، موسوم به غروب هسته ای است. مقامات آمریکا در دو مورد اول به دستاوردهایی رسیده اند.

تصور بر این است که اگر مذاکرات با اروپایی ها موفقیت آمیز باشد، ایران نیز وادار خواهد شد که محدودیت های جدید را بپذیرد. این مقام بلندپایه می گوید: «ایران مشوق های اقتصادی زیادی برای ماندن در توافق دارد و ارزیابی ما بر این است که اگر آمریکا و سه کشور اروپایی بر سر بندهای مکمل به توافق برسند، ایران نیز در توافق باقی خواهد ماند.»

اما اگر توافقی میان آمریکا و اروپا حاصل نشود- و ترامپ نیز بنا بر توافق هسته ای تحریم ها را تعلیق نکند- شرایط بسیار پیچیده خواهد شد. وزارت خزانه داری آمریکا در حال تلاش برای تدارک «بازگشت سریع» تحریم های مختلف، شامل بازگرداندن فرمان های اجرایی دوره اوباما که بر طبق توافق فسخ شده بودند، می باشد. وزارت خزانه داری آمریکا برای اجرای دستور و تصمیم رییس جمهور آمریکا آماده خواهد بود.

پس از آن مشخص نیست که دیگر قدرت های جهانی چه واکنشی نشان خواهند داد. اخیراً بنیاد دفاع از دموکراسی ها، اندیشکده ای که رابطه نزدیکی با دولت ترامپ دارد، نشستی را با حضور 20 تن از کارشناسان مسائل ایران و عدم اشاعه هسته ای برگزار کرد تا به سناریوهای احتمالی خروج آمریکا از برجام بپردازند. نیمی از متخصصان رأی به اصلاح برجام و نیمی دیگر رأی به «خروج» دادند.

«مارک دوبوویتز» مدیر ارشد اجرایی بنیاد دفاع از دموکراسی ها، می گوید که وی طرفدار اصلاح برجام است، اما اگر یک طرح واقعی برای خروج داشته باشیم، به اروپایی ها نشان می دهد که ترامپ جدی است و این امر احتمال دستیابی به یک توافق تکمیلی را افزایش می دهد.

وی می گوید: «برنامه ریزی برای پیشامدهای احتمالی خروج این امکان را به آمریکا می دهد تا قدرت چانه زنی اش برای اصلاح برجام را افزایش دهد.»

گزارش نشست بنیاد دفاع از دموکراسی ها ، نتیجه می گیرد که «بدون داشتن طرح و نقشه راهی، روسیه و ایران بهره مند از شرایط خواهند شد که این امر، منجر به تهدید امنیت ملی آمریکا خواهد شد.»

با فرض اینکه ترامپ خروج آمریکا از برجام را اعلام خواهد کرد، گزارش اندیشکده مذکور به ترسیم شرایط و سناریوهای «با احتمال بسیار زیاد» و «بدترین وضعیت» پرداخته است. بنا بر این گزارش، به احتمال زیاد ایران به برجام پایبند خواهد ماند، و دیگر کشورها را تشویق خواهد کرد تا با تحریم های آمریکا همراهی نکنند؛ ایران به تدریج توان موشکی و هسته ای اش را افزایش خواهد داد؛ اقدامات گروه های حامی و نیابتی اش در منطقه را بیشتر خواهد کرد تا به این طریق آمریکا را وادار سازد که به توافق برگردد. بدترین سناریو آن است که ایران شدیداً توان غنی سازی اش و فشار و نفوذ منطقه ای اش را افزایش خواهد داد که این امر منجر به بالا گرفتن بحران می شود.

این گزارش همچنین به واکنش های احتمالی روسیه، اروپایی ها و چین می پردازد. اروپایی ها احتمالاَ در راستای اعمال تحریم های جدید حرکت خواهد کرد اما ممکن است یک گزینه آنها این باشد که به ایران پیوسته و با تحریم ها مخالفت کنند و به صورت دیپلماتیک آمریکا را محکوم کنند. علاوه بر این، گزارش مذکور خواستار آمادگی و همکاری متحدان آمریکا در خاورمیانه برای تأمین نفت و نیز آمادگی برای مقابله با فشارهای ایران در منطقه ، شده است.

وزارت دفاع آمریکا باید برای مقابله و واکنش نشان دادن به هر گونه پاسخ و رفتار ایران که ممکن است نیروهای آمریکایی و متحدانش را هدف قرار دهد، آماده باشند. علاوه بر این باید نقشه راهی برای آرامتر کردن اوضاع در صورت تمایل ایران برای مذاکره با آمریکا پس از خروج، وجود داشته باشد.