اما و اگرهای کشتی سانچی

بهاره سلطانپور: سانچی! حدود یک هفته از این حادثه گذشت. نفتکشی که قرار بود ۱۳۶ هزار تن میعانات را به  داسان کره جنوبی برساند به علت برخورد با کشتی فله بر چینی سر از دریاهای ژاپن درآورد و درست یک هفته بعد در فاصله ۱۶۰ مایلی آبهای چین غرق شد. این کشتی با نام سانچی با پرچم پاناما، با پوشش بیمه نامه بدنه شرکت بیمه نروژی و بیمه مسئولیت کمپانی انگلیسی بود. جعبه سیاه سانچی به شانگهای چین فرستاده شده است. با توجه به شواهدی که از مقامات چینی رسیده کشتی سانچی در اولین برخورد با کشتی باری چینی دچار جرقه شدیدی شده و احتمال اینکه تمام سرنشینان در همان دقایق اولی حالت خفگی و یا سوختگی داشته باشند بسیار قوی است. بسیاری از کاربران در فضای مجازی کشتی باری چینی را با کشتی سانچی مقایسه کرده اند که این قیاس اصلا علمی نیست. کشتی سانچی یک کشتی نفت کش بود و  کوچکترین جرقه با این کشتی یعنی دمای بالای سیصد درجه تا شعاع پانصد متر  و این موضوع یعنی مرگ تمام سرنشینان سانچی در همان لحظه اول! اما سوالی که در ذهن هزاران ایرانی به وجود آمده این است که چرا چینی ها به جای پودرِ گاز کربنیک از آب برای خاموش کردن 130 تن مایعات گازی  استفاده کردند؟ چرا تمام ساعات شبانه روز از خاموش کردن آن خوداری کردند و فقط در زمان اداری روند خاموش کردن آتش انجام می شد. چرا مقامات چینی زمان 30 دقیقه ای را که روی عرشه گذراندند فقط دنبال جعبه سیاه کشتی می گشتند؟ بسیاری از این دست سوال ها در ذهن بسیاری از شهروندان ایرانی و خانواده قربانیان وجود دارد. برای بررسی ابعاد این حادثه با کاپیتان فریدون شفیعی کرجی، دکترای حقوق دریایی و بیمه های دریایی، استاد دانشگاه، کارشناس رسمی دادگستری در امور دریایی، ارزیاب خسارت کشتی از بیمه مرکزی و عضو مرکز اطاق داوری ایران که سال ها به عنوان فرمانده کشتی های اقیانوس پیما نیز به اقصا نقاط جهان سفر کرده است، مصاحبه ای انجام داده ایم که در ادامه می خوانید:

به نظر جنابعالی مقصر اصلی این ماجرا، کشتی باری چینی بوده است یا مشکلات فنی کشتی سانچی؟

ببینید در حال حاضر هیچ اطلاعی از نحوه و علت تصادم بین دو کشتی در دست نیست بنابراین خیلی زود است که اظهار نظر قطعی در این مورد صورت بگیرد. منطقه تصادم در شرق چین، محل تردد کشتی های زیادی است که به کشور چین، کره جنوبی، ژاپن و تایوان سفر می کنند و معمولا کشتی های ماهیگیری فراوانی در آن منطقه در حال ماهیگیری هستند بنابراین اگر کشتی سی اف کریستال از آمریکا به سمت جنوب شرقی چین در حرکت و کشتی نفتکش سانچی از دریای چین به سمت کره جنوبی حرکت می کرده و هیچ گونه تغییر مسیری هم نداشته باشند خوب عملا" کشتی سی اف کریستال باید با سینه خود به سمت راست کشتی سانچی برخورد می کرد ولی این فقط یک احتمال است. با وجود ترافیک زیاد منطقه و کشتی های ماهیگیری ما هنوز از مسیر حرکت دو کشتی در زمان تصادم اطلاعی در دست نداریم بنابراین نمی توان نحوه برخورد این دو کشتی را تا زمان اخذ کلیه اطلاعات مستدل از پرسنل و سیستم های ناوبری و جعبه سیاه کشتی سی اف کریستال و جعبه سیاه کشتی سانچی که فعلا در چین است اظهار نظر جدی و تخصصی کرد. طبق اطلاعات بدست آمده هر دو کشتی قبل از تصادم هیچ مشکل فنی نداشته اند که باعث بروز این حادثه ناگوار شود. بیشتر احتمال علت تصادم می تواند خطای انسانی در هدایت کشتی و نگرفتن عکس العمل به موقع طبق قوانین ترافیک دریایی باشد.

آیا ممکن است این دو کشتی یکدیگر را ندیده باشند؟ اگر این دو کشتی یکدیگر را دیده باشند نمی توانستند تغییر مسیر بدهند تا با هم برخورد نکنند؟

حتما این دو کشتی همدیگر را دیده اند چون هر دو کشتی طبق اطلاعات بدست آمده و شواهد عینی از خدمه کافی و امکانات ناوبری به روز با توجه به سن کشتی ها برخوردار بوده اند. مطمئنا در شرایط عادی هم در روز و هم در شب و هوای خراب و مه آلود با توجه به سیستم های ناوبری پیشرفته این کشتی ها قادر به تشخیص همدیگر در کلیه شرایط بوده اند. با توجه به رادارهای مدرنی که روی این کشتی ها نصب است کشتی ها را از فاصله حدود 40 کیلومتری با اخذ اطلاعات می توانند ردیابی و مشاهده کنند. و بسیاری امکانات دیگری چون ECDIS, AIS, GPS  و غیره جهت ناوبری در اختیار پرسنل کشتی قرار دهد. کشتی ها وقتی همدیگر را در رادار یا دوربین چشمی یا چشم غیرمسلح می بینند با اتکا به امکانات موجود الکترونیک و سیستم سنتی مسیر همدیگر را از فاصله دور تشخیص می دهند و حتی اگر احتمال تصادم وجود داشته باشد از فاصله دور متوجه می شوند و به راحتی می توانند بر مبنای قوانین بین المللی ترافیک دریایی اقدام مناسب مانند تغییر جهت، کم کردن سرعت و یا ایست کامل انجام دهند و حتی به اصطلاح عامیانه دنده عقب هم بروند که از تصادم جلو گیری کنند. اگر این کار صورت نگیرد معمولا خطای انسانی است و این خطا طبق قانون از سوی یک کشتی نیست بلکه هر دو کشتی مقصر خواهند بود منتها با درجات تقصیر متفاوت. اما به دلیل اینکه هنوز اطلاعاتی در دسترس نداریم واقعا نمی توان گفت که چرا این دو کشتی با هم برخورد کردند.

موضوع دیگری که مطرح است بحث رادارهای کشتی سانچی است. چرا رادارهای کشتی سانچی از کار افتاده؟ آیا سرنشینان یک کشتی می توانند رادارها را قطع کنند؟

البته این موضوع که رادارهای سانچی در زمان حادثه و قبل از آن کار نمی کرده و قطع بوده است واقعیت ندارد و یک اظهار نظر غیر حرفه ای است که در سایت های مجازی دست به دست می چرخد. احتمالا منظور سیستم AIS است که به غلط رادار ترجمه یا عنوان کرده اند، چون هر کشتی معمولا دو رادار دارد که مستقلا کار می کنند و بیشتر جهت ناوبری و تشخیص موانع اطراف کشتی مورد استفاده قرار می گیرد و کسی در دریا بدون دلیل آن را خاموش نمی کند. اگر هم خاموش کند کشتی های دیگر متوجه این موضوع نمی شوند ولی سیستم AIS چرا، اگر این سیستم خاموش باشد که معمولا کشتی ها می توانند خودشان خاموش کنند اطلاعات کشتی مانند نام، مسیر، شماره شناسایی و غیره مخابره نمی شود و کشتی های دیگر و مراکز ترافیکی خشکی منطقه متوجه خواهند شد و نمی توانند این اطلاعات را دریافت کنند. بنابراین قطع رادار درست نیست و می تواند منظور این سیستم باشد.

بیشتر ایرانی ها و خانواده های قربانی این حادثه چینی ها را مقصر اصلی این حادثه می دانند و سوالاتی همچنان برای آنها باقی مانده است؛ مثلا چرا چینی ها فقط در زمان اداری روند خاموش کردن را ادامه می دادند؟ یا اینکه چرا به جای آب از  پودر گاز کربنیک استفاده نکردند؟ یا اینکه به خاطر منطقه زیست محیطی چینی ها تمایل داشتند مواد نفتی بسوزد و دود شود تا این مواد وارد دریا نشود؟ نظر شما درباره این موضوعات چیست؟

البته وقتی یک فاجعه ای با این گستردگی اتفاق می افتد که جزء حادثه های نادر و دلخراش حداقل ده ها سال گذشته می تواند باشد، خاموش کردنش به این سادگی نیست، چون فضای حادثه دارای شرایط خاص و نوع حادثه نیز از وضعیت خاصی برخوردار است. طوفان دریا، دور از دسترس بودن امکانات و همچنین خطرات پیش رو در اطفای حریق و احتمالات انفجارهای پی در پی می تواند این مشکل را متفاوت با سانحه دلخراش ساختمان پلاسکو  وغیره که این روزها به آن اشاره می شود باشد. من البته اطلاعات دقیقی از نحوه برخورد چینی ها با اطفای حریق در دست ندارم بغیر از شنیده ها در رسانه های خارجی و ملی، ولی همین قدر می دانم که در حد توانشان زحمت کشیدند حتی کشتی را تا آبهای ژاپن نیز دنبال کردند، اما اینکه بهتر از این هم می شد با این فاجعه برخورد کرد شاید جای صحبت داشته باشد ولی با این اطلاعاتِ بنده و بعد مسافت و مستقیم درگیر موضوع نبودن نمی توانم به صراحت موضوع را بشکافم. طبق گفته ها این کشتی در همان دقایق اول حادثه – اگر درست باشد – به آتش کشیده شد و با انفجارهای پی درپی که در کلیپ ها دیدیم (البته در این کلیپها زمان مشخص نیست) اطراف کشتی از میعانات گازی که سبکتر از آب هستند پوشیده شد و اطفای حریق اولیه را با مشکل جدی روبه رو کرد. ولی در هر صورت شاید اگر ما هم تخصصی تر عمل می کردیم ممکن بود از شرکت های خصوصی که معمولا کمپانی های سالوج یا نجات نامیده می شوند و در اقصا نقاط جهان مستقر هستند استفاده می کردیم و نتیجه بهتری می توانستیم بگیریم، شاید هم نه و شاید هم اقدام شده ولی امکان استفاده نبوده است. در هرصورت به این سادگی که مردم در سایت های مجازی قضاوت می کنند شاید نباشد ولی تا در متن حادثه نباشی هر قضاوتی ممکن است قابل فکر کردن باشد. در نهایت جواب این سئوال را شرکت ملی نفتکش و مسئولین مرتبط با اتکا به آنچه دیده اند و مذاکره کرده اند بهتر می توانند بدهند. در اینکه چینی ها در اطلاع رسانی در مورد نحوه حادثه پنهان کاری می کنند به هر دلیل شکی نیست چون اطلاعات کشتی دیگر را در اختیار دارند. شاید به دلیل حقوقی و مسائل دعاوی در آینده این کار را می کنند ولی به هر حال جای سئوال دارد.

با توجه به این که کشتی با پرچم پاناما بوده آیا از لحاظ حقوقی و فنی اگر خسارتی ببیند مشکلی برای ما ندارد؟ با توجه به اینکه ما هنوز در بخش هایی از مسائل کشتیرانی با تحریم رو به رو هستیم.

چون کشتی سانچی تا آنجایی که بنده اطلاع دارم از نظر مسئولیت تحت پوشش کلوپ بیمه پی اند آی و از نظر بدنه تحت پوش شرکت های بیمه بدنه نروژی و ایرانی است، پرداخت خسارت ربط زیادی به اینکه کشتی تحت پرچم پاناما است نباید داشته باشد. در عین حال تحریم هم در این زمینه برداشته شده و اگر هم مشکلی پیش بیاید ممکن است در جابه جایی پول خسارت باشد که فکر نکنم مشکل خاصی باشد. در مورد تحت پرچم پاناما بودن کشتی سانچی، پدیده عجیب و غریبی نیست و خیلی از مالکین کشتی ها بخاطر ثبت آسان و هزینه های مالیاتی کمتر کشتی های خود را تحت پرچم های دیگر کشورها ثبت می کنند و دلایل تحریم در گذشته هم می تواند دلیلی باشد ولی در هرصورت کشتی در اختیار شرکت ملی نفتکش است. این موضوع یک بحث تخصصی دارد و از آنجایی که بنده تخصصم در حقوق دریایی و ارزیابی خسارات کشتی و بیمه های دریایی است در جایی دیگر مفصل می توانیم این موضوع را باز کنیم. در این وقت کم نمی گنجد.

با توجه به اینکه سایه تحریم ها هنوز روی بسیاری از مسائل اداری ما وجود دارد آیا شرکت ها می توانند دیه خدمه را به طور کامل پرداخت کنند ؟

شرکت ملی نفتکش دارای بیمه مسئولیت است و افرادی که در این سانحه دلخراش جان خود را از دست داده اند تحت پوشش همین کلوپ پی اند آی هستند و خسارت این عزیزان را شرکت کلوپ پی اند آی باید پرداخت کند و هیچ مشکل خاصی نباید داشته باشد. این وظیفه شرکت ملی نفت کش است که این اقدامات را انجام دهد و مطمئنیم که این امر به نحو احسن انجام می پذیرد و جای نگرانی نباید داشته باشد.

در جایی خواندم به دلیل مشکلات تحریمی اجازه کمک به خدمه سانچی به نیرو های ایرانی داده نشد. آیا این موضوع حقیقت دارد؟

تمام این اظهار نظرها غیر کارشناسانه است. زمانی که کشتی ها حرکت می کنند در آب های بین المللی هستند و اگر اتفاقی برای آنها رخ دهد اگر در کشور دیگر باشد، آن کشور ها به خاطر منافع خودشان هم که شده وظیفه انسانی خود را انجام می دهند مگر اینکه مشکل خاص سیاسی وجود داشته باشد. با توجه به بعد مسافت ایرانی ها نمی توانستند با آن سرعتی که چینی ها به کشتی می رسند به آن برسند. البته همانطور که قبلا اشاره کردم شاید از طریق سلوج کمپانی ها اقداماتی می توانست صورت بگیرد و احتمالا اگر امکانش بوده شرکت ملی نفتکش و مسئولین ذیربط حتما تلاش خود را انجام داده اند ولی صرفا کار خاص عملی از این راه دور از دست ایرانی های بدون وسیله بر می آمد، بعید می دانم. ولی از نظر اینکه چینی ها چقدر در راه گرفتن کمک های جانبی به ایرانی ها کمک کردند باید با افرادی که به عنوان تیم تخصصی و سیاسی که به چین رفتند، صحبت کنید که آنها چه اقداماتی به چینی ها پیشنهاد دادند و آیا آنها هم با همکاری کامل اجازه فعالیت به اینها دادند یا نه چون بنده همچون بقیه اطلاعات را از رسانه ها دریافت کردم بنابراین نظر خاصی نمی توانم در این مورد بدهم مگر مورد بررسی قرار گیرد. حادثه سانچی به دلیل اینکه خیلی سریع اتفاق افتاد خود چینی ها در وهله اول وارد عمل شدند اما باز هم می توانستند شرکت ها ی سالوج را هم در کنار خود داشته باشند و از آنها کمک بگیرند . به نظر بنده به جای پرسیدن از کم کاری چینی ها باید از شرکت نفکش بپرسیم که آیا این امکان وجود نداشته که ما از کمپانی های نجات برای حل این مشکل استفاده کنیم؟ یا شاید شرکت نفتکش ایرانی این درخواست را از کمپانی های نجات کرده اند اما با مخالفت چین ها مواجه شدند. شاید چینی ها اذعان کردند که خود کار این شرکت ها را انجام می دهند. این موضوع برای بنده بسیار مبهم است و هیچ اطلاعی ندارم. و یک سوال دیگر این است که چرا ما از ژاپنی ها تقاضای کمک کردیم در شرایطی که کشور کره از بعد مسافتی به کشتی بسیار نزدیک تر بود؟ اینها تمام سوالاتی است که شاید اگر نیاز باشد از شرکت نفتکش ایران که در اصل هویت این کشتی بوده، بپرسید و جواب بگیرید.

چرا جعبه سیاه کشتی به چین رفت و تا چه زمان ما باید منتظر اطلاعات آن باشیم؟

جعبه سیاه کشتی کریستال هم اکنون در دست چینی هاست. در مورد جعبه سیاه سانچی که چند روز بعد از آتش سوزی به چین انتقال دادند، طبق قوانین کنوانسیون ها این دستگاه را باید به کشور صاحب پرچم بدهیم. چینی ها گفتند این جعبه سیاه را به پاناما تحویل می دهیم و بعد مقامات پاناما به ایران تحویل بدهند. طبق آخرین صحبت ها جعبه سیاه در اتاقی در بسته در چین نگهداری شده و تا هر زمانی که  مسائل حقوقی و کارشناسی کامل نشود دستور باز کردن جعبه سیاه را نخواهند داد. بهترین کار این است که ما باید با متخصصین حقوقی خود و متخصصین شرکت های بیمه وارد صحنه بشویم که حقی از حقوق شرکت بیمه نفتکش و بازماندگان ‍‍‍ پایمال نشود.