وقایع نگاری یک شب طولانی

حدود یک سال پیش، کودتایی علیه رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه انجام شد. اینکه چه کسی پشت اقدام برای سرنگونی دولت قرار داشته تا امروز هنوز نامعلوم باقی مانده است. اشپیگل تعداد بی شماری از اسناد را بررسی کرده است تا زمان نگاری وقایع را چنان که رخ داده اند، منتشر کند.

جمعه

هتل گراند یازگی کلاب توربان

مارماریس ، حدود ساعت 8 شب

پرزیدنت اردوغان به همراه همسرش امینه، دخترش اسرا و شوهرش، سه نوه خود و برات البایراک، وزیر انرژی، تعطیلات را در سواحل اژه به سر می برند. اردوغان بعدها در مصاحبه ای گفت شوهر خواهرش از طریق تلفن به او خبر خبر داده که در استانبول "مشکلاتی با سربازان" رخ داده است. آنچنان که رئیس جمهور وقایع را نقل می کند او سعی می کند با رئیس سازمان اطلاعات، هاکان فیدان، تماس بگیرد اما بنا بر ادعای او در برقراری ارتباط با وی ناکام می ماند. رئیس جمهور ترکیه همچون یک حاکم مطلق بر کشورش حکم رانی می کند . اما می گوید از طریق شوهر خواهرش از تلاش برای کودتا با خبر شده است؟ اظهارات اردوغان به سوظن هایی دامن می زند که می گویند او پیش از زمانی که مدعی است از کودتا با خبر بوده، اما اجازه وقوع آن را داده تا منافع سیاسی را درو کند.

ستاد ارتش

آنکارا ، 8:30 شب

فیدان رئیس سازمان اطلاعات و رئیس ستاد ارتش هر یک راه خود را می روند. فیدان اندکی قبل از ورود سرلشگر مهمت دیزلی به ساختمان، ستاد ارتش را ترک می گیرد. دیزلی 55 ساله و رئیس دپارتمان استراتژی نیروهای مسلح است. بعدها شاهدان نزد دادستان عمومی وی را از رهروان فتح الله گولن توصیف کردند. حدود ساعت 9 شب، دیزلی در دفتر آکار، فرمانده ستاد کل را می زند تا وی را برای رهبری کودتا قانع کند. این داستانی است که آکار بعدها به بازجوها گفت، داستانی که با شهادت افسران دیگری که در مدت مکالمه در اتاق بودند هم خوانی دارد.

پل بسفر

استانبول، حدود 10 شب

وولکان کوک، رئیس وب سایت خبری "هبردار" از یک مهمانی در راه خانه است، در خیابان سربازانی را مشاهده می کند که ورودی پل بسفر را می بندند. علت را می پرسد و پاسخ کوتاهی می گیرد: "موقعیت اضطراری اعلام شده، فوری است." ژورنالیست 30 ساله همه عمر آرزوی انتشار خبری داغ را داشت، گوشی اش را بر می دارد و به تحریریه خود خبر ارسال می کند: "ارتش اعلام وضعیت اضطراری کرده است." کوک به نخستین خبرنگاری بدل می شود که خبر کودتا را منتشر می کند.

فرودگاه اسنوبا

آنکارا، حدود 10 شب

برج مراقبت در آنکارا پیامی از همقطاران خود در پایگاه هوایی اکینچی دریافت می کند که به آنها اطلاع می دهد دو فروند جنگنده اف – 16 از نوع لاو 1 و لاو 2 در ارتفاق 21000 فوتی از آسمان آنکارا عبور خواهد کرد. خلبان لاو 1 می گوید: "این عملیاتی ویژه است." اندک زمانی بعد، جت ها در ارتفاق پایین بر فراز پایتخت ترکیه جولان می دهند. برج مراقبت فرودگاه اسن بوغا توضیح می خواهد و همکاران آنها در پایگاه هوایی اکینچی می گویند که خلبان های اف – 16 گیرنده های خود را خاموش کرده اند و دیگر در دسترس نیستند. بعلاوه، آنها می گویند که دو جت دیگر نیز به پرواز در آمده اند.

پل بسفر

استانبول ، ساعت 10:20 شب

ژنرال اومیت دوندار، فرمانده لشکر اول، تلاش بیهوده ای برای برقراری تماس با رئیس ستاد کل و معاونین اش انجام می دهد. عاقبت امر با ماشین به سمت پل بسفر می راند، اما وقتی می بیند ورودی پل توسط سربازان مسدود شده دور می زند. این، دست کم، حرف هایی است که بعدها در دادگاه زد. شرکت کنندگان در کودتا دوندار را یکی از مهمترین دشمنان خود می دانند و در یک گروه در واتس اپ از هم قطاران خود می خواهند تا وی را شکار کنند. یکی از سرهنگ ها در این گروه می نویسد: "فرمانده را شکار کنید. بهای اش مهم نیست."

فرودگاه آتاتورک

استانبول، حوالی 10:45 شب

کمال قلیچدار اغلو، از رهبران مخالف هواپیمای اش به زمین نشسته و تازه توسط سخنگوی مطبوعاتی اش از کودتا با خبر شده است. به سمت معاون رئیس حزب آ ک پ (عدالت و توسعه) که کنار وی مقابل صف هواپیماهای خطوط هوایی ترکیه نشسته سر بر می گرداند و جمله ای را ادا می کند که نقشی تعیین کننده در رخدادهای آن شب ایفا می کند: "ما با کودتا مخالف هستیم." قلیچدار اغلو و همکارش در حزب آ ک پ از محوطه فرودگاه وارد بخش وی آی پی می شوند. از این رو از مواجهه با طراحان کودتا حذر می کنند و راه خود را به سوی شهر پیدا می کنند. همان شب، در تلویزیون، قلیچدار اغلو تلاش ارتش برای قبضه قدرت را مورد انتقاد قرار می دهد.

پلیس ضد شورش، مقر اصلی، پادگان بایرام پاسا

استانبول ، 10:50 شب

دولت قصد دارد پلیس ضد شورش را بسیج کند، اما شورشی ها خروجی ساختمان را با یک تانک مسدود کرده اند. در گروه کودتا در واتس اپ،  سرهنگ دوم دوزنلی، هماهنگ کننده عملیات در استانبول، می نویسد: "پلیس تحت هیچ شرایطی نمی بایست بایرامپاسا را ترک کند، هر کار لازم است انجام دهید."

منطقه دریای سیاه

حدود ساعت 11 شب

بنعلی ییلدریم، نخست وزیر ترکیه، استانبول را ترک می کند تا با ماشین به آنکارا برگردد. اما خیابان ها تا حدی تحت کنترل کودتاگران است. محافظان ییلدریم هشدار می دهند: "نمی توانیم از این جلو تر برویم." نخست وزیر نمی داند چه کند و هراس آن دارد که از آسمان مورد حمله قرار بگیرند. در جستجو برای یافتن راهی امن، ییلدریم و همراهان اش در بخش تاریکی از یک تونل در حال ساخت در دریای سیاه پنهان می شوند و ساعت ها در آنجا می مانند. در مصاحبه ای با شبکه "ان اِی وی" وی تایید می کند که بخشی از ارتش علیه دولت دست به کودتا زده است.

شنبه ، 16 جولای 2016

دفتر نخست وزیر

آنکارا، اندکی پس از نیمه شب

9 وزیر در نشستی برای بررسی بحران گرد هم آمده اند. بر اساس گزارشی که اخیرا در رسانه های ترکیه منتشر شده یکی از شرکت کنندگان می گوید: "بیایید برای مرگ آماده شویم." در شبکه تلویزیونی "تی آر آی" یک گوینده خبر توسط طراحان کودتا مجبور به خواندن خبری می شود: "دموکراسی بر پایه قدرت های تفکیک شده نابود شده است. در این شرایط ما دیگر نمی توانیم به وظایف مان عمل کنیم. ما در لوای این شعار اوضاع را در دست گرفته ایم: صلح در کشور، صلح در جهان".

استانبول، در همین بازه زمانی

کودتاچیان فرودگاه آتاتورک، ساختمان بورس بسرا و تلویزیون دولتی را به اشغال خود در آورده اند. دفاتر محلی حزب حکومتی آ ک پ را محاصره کرده اند. به نظر می آید آنها در نزدیکی دستیابی به موفقیت قرار دارند. دوزنلی، رهبر کودتا در واتس اپ می نویسد: "هر کس با اقدامات ما مخالفت کند با شدت عمل ما روبه رو خواهد شد. این یک دستور است."

هتل گراند یازگی کلاب توربان

مارماریس، ساعت 12:24 نیمه شب

شایعاتی دست به دست می چرخد مبنی بر اینکه اردوغان یا مرده یا گریخته است، اما ناگهان در تلویزیون سی ان ان ترک حاضر می شود. وی در محل اقامت خود در تعطیلات از طریق اپلیکیشن "فیس تایم" مصاحبه می کند. تصویر رئیس جمهور غیر شفاف و گنگ است اما با این اوصاف قابل تشخیص است که او اردوغان است. وی از مردم می خواهد مقابل ارتش دست به مقاومت بزنند و از آنها استدعا می کند "به خیابان ها بروند و پاسخ شان را به کودتا گران بدهند." قمار سختی برای رئیس جمهور است، با درخواست خود جان هزاران نفر را به خطر می اندازد. در این زمان اردوغان قصد دارد به آنکارا باز گردد، اما پس از مکالمه با اومیت دوندار، فرمانده لشکر اول ارتش، نقشه خود را تغییر می دهد. دوندار پای تلفن به او می گوید: "آقای رئیس جمهور من به شما وفادار هستم. به استانبول بیایید من امنیت شما را تضمین می کنم." یک هلی کوپتر اردوغان و خانواده اش را به نزدیک ترین فرودگاه در دالامان می برد. خلبان برای گریز از رادار در ارتفاع پایین و با چراغ خاموش پرواز می کند.

استانبول ، ساعت 12:52 نیمه شب

ژنرال دوندار نیروهای خود را در موقعیت مقابله با طراحان کودتا قرار می دهد. مصاحبه ای تلویزیونی با ایستگاه تلویزیونی هابر (اخبار) انجام می دهد: "اقدام برای کودتا کار گروه کوچکی از سربازان است. این اقدام مورد حمایت ارتش ترکیه قرار ندارد." بیانیه دوندار یک نقطه عطف ایجاد می کند. برای اولین بار، روشن می شود که بخش مهمی از ارتش خود را در مقابل کودتاگران قرار داده است.

فرودگاه دالامان، حدود ساعت 1:30 نیمه شب

اردوغان و خانواده اش سوار بر جت ریاست جمهوری، یک فروند گلف استریم 4، به سمت استانبول پرواز می کنند. خلبان نشانه های هوایی را از "تی سی – اِی تی اِی" به "ای اچ وای 8456" تغییر می دهد تا کودتاگران را گمراه کند. اما با همه این اوصاف هواپیمای اردوغان تحت تعقیب جت های اف – 16 قرار می گیرد. هیچ مشخص نیست که چرا در چنین شبی شورشی ها برای کشتن رئیس جمهور نزدیک تر نشده اند. این حقیقت که چرا آنها دست به چنین اقدامی نزدند تا امروز یک راز باقی مانده است. بعدها گزارش شد که شاید خلبان جنگنده نگران این بوده که هواپیمای مذکور، یک جت مسافری بوده باشد. با رسیدن هواپیما به استانبول، باند فرودگاه مسدود می شود. خلبان در شهر گشت می زند. اما رئیس پلیس استانبول به رئیس جمهور اطمینان خاطر می دهد که افراد او می توانند طی 15 دقیقه برج مراقبت را اشغال کنند. اردوغان تصمیم به فرود هواپیما می گیرد.

استانبول، ساعت 1:45 نیمه شب

سیاست هرگز برای صبری اونال، 35 ساله و برنامه نویس کامپیوتر جذاب نبوده است و به ندرت در انتخابات رای می دهد. اما وقتی در توئیتر از اقدام برای کودتا آگاه می شود رهسپار خیابان ها می شود. هزاران تن از مردم در منطقه اسکودور گرد هم آمده اند. مساجد به دستور دولت مردم را برای مقاومت علیه کودتا فرا می خوانند. اونال قصد دارد به سمت پل بسفر برود، در این لحظه فریاد مردی را می شنود: "بشین روی زمین. دارند تیراندازی می کنند." بعد تانکی را می بیند که به سمت او می آید. اونال نمی تواند از سر راهش کنار رود. خودش را روی زمین پرت می کند. تصاویر ویدئویی نشان می دهد که تانک از روی او رد می شود. فشار روی یاغی ها بسیار است. یکی از عناصر اصلی کودتا در واتس اپ می نویسد: "ما تاکنون به 20 -30 نفر از مردم شلیک کرده ایم." حدود 3000 تا 4000 تن از تظاهرکنندگان ستاد مرکزی حزب آ ک پ را در استانبول تصرف کرده اند و شهروندان در فرودگاه آتاتورک دست به مقاومت زده اند. دونزلی، رهبر کودتا دستوری صادر می کند: "جمعیت هایی که کنار هم قرار بگیرند مورد اصابت گلوله قرار می گیرند." یکی از همکاران اش در تایید می گویید: "خردشان کنید. بسوزانیدشان. هیچ سازش نکنید."

پارلمان

آنکارا ، ساعت 2:35 نیمه شب

مصطفی یرانگولو، از نمایندگان پارلمان و عضو آ ک پ در کنار نمایندگان تمام احزاب سیاسی کشور مشغول کار روی بیانیه ای مشترک در مخالفت با کودتاست و در همین حال سربازان از آسمان مشغول تیراندازی به سمت ساختمان پارلمان هستند. اعضای پارلمان به سمت اتاق امن در زیر زمین ساختمان پناه می برند. در حالی که سازمان دهندگان کودتا کاخ ریاست جمهوری و ساختمان های سازمان اطلاعاتی را بمباران می کنند یرانگولو موبایل خود را بر می دارد. به همسر خود که به همراه بچه های شان در آلمان است پیام می فرستد، جایی که خودش در آنجا بزرگ شده است . برای زن اش می نویسد: "شجاع باش، مراقب بچه ها باش."

هتل گراند یازگی کلاب توربان

مارماریس، ساعت 3 نیمه شب

یگان های هلی کوپتر تحت کنترل کودتاگران از کوهستان های تاروس به هوا بلند می شوند تا به سمت مکانی که رئیس جمهور در تعطیلات است پرواز کنند و برای بازداشت او اقدام کنند. اما نیروهای امنیتی تمام ترافیک هوایی را متوقف می کنند. کودتاگران به جای آن از سمت ازمیر سرباز اعزام می کنند. سربازان در لباس های استتاری با طناب از سه هلی کوپتر بر فراز پایین می آیند و به سمت ملک و املاک گراند یازگی کلاب نوربان می روند. به هتل یورش می برند و شلیک هوایی می کنند، اما مدت هاست که اردوغان آنجا را ترک کرده است. یکی از افسران در گروه واتس اپ می پرسد: "آیا توانستند سر مار را جدا کنند؟" او پاسخی نمی گیرد.

میدان تقسیم

استانبول ، حدود ساعت 3:40 نیمه شب

پلیس میدان تقسیم را محاصره کرده است، بخش مرکزی شهر که عموما برای گردهمایی های سیاسی استفاده می شود. پلیس گاز اشک آور شلیک می کند و سربازان ارتش را بازداشت می کند. جت های جنگنده در ارتفاع پایین بر فراز شهر پرواز می کنند. برای یک لحظه، این احساس می آید که ترکیه در جنگ است. اما تظاهرکنندگان از خیابان ها عقب نشینی نمی کنند. مشارکت کنندگان در کودتا کنترل میدان تقسیم، مرکز کنترل بحران، ساختمان بورس و فرودگاه آتاتورک را رها می کنند. سرهنگ دوم دونزلی از مقر اصلی کودتا می نویسد: "خداوند کمک تان کند."

فرودگاه آتاتورک

استانبول، حدود ساعت 4:15 صبح

مردم در فرودگاه تازه کودتاگران را عقب رانده اند. اینک آماده جشن استقبال از اردوغان هستند. دست های شان را بالا می برند تا به رهبر ترکیه سلام بفرستند. فریاد می زنند: "طیب ! آماده ایم برای تو بمیریم!" حالات صورت اردوغان صلب است. در سخنرانی خود، گولن، واعظ مذهبی را مقصر کودتای ارتش خطاب می کند. او می گوید: "اگر بپذیریم که هر اتفاقی به دلیلی رخ می دهد، پس این خیزش هدیه ای از طرف خداوند برای ماست چرا که دلیلی برای پاکسازی در ارتش ماست."

مقر اصلی کودتا در اکینچی

آنکارا ، پس از ساعت 6 صبح

از این زمان به بعد، تنها کاری که برای طراحان کودتا می ماند این است که مطمئن باشند جانشان در امان خواهد بود. جت های جنگنده متعلق به اعضای ارتش که به اردوغان وفادار هستند همین حالا برای در هم شکستن مقاومت کودتاگران به هوا برخواسته اند. اوکسوز، طراح کودتا بیهوده تلاش می کند از پایگاه هوایی فرار کند. ژنرال اوزتورک در حال سوار شدن به یک هلی کوپتر زیر آتش قرار می گیرد. وی بازداشت می شود، همین طور سرلشگر دیزلی و سرهنگ دوم دونزلی. نیروهای دولتی ژنرال آکار، رئیس ستاد کل ارتش را آزاد می کنند و او را با هواپیما به دفتر نخست وزیری می برند.

استانبول، اوایل صبح

یکی از اعضای ارشد کودتا در واتس اپ می پرسد: "آیا عملیات لغو شده است؟" پاسخ می آید: "بله فرمانده، زنده باشید."

منبع : اشپیگل / ترجمه سامان صفرزائی