خطر حصر قطر

نویسنده: محمدعلی بهمنی قاجار، پژوهشگر سیاست خارجی

دیپلماسی ایرانی: دونالد ترامپ در سخنان خود در عربستان سعودی از کشورهای عربی خواست یک پیام واحد بفرستند که ایران را منزوی سازند. اما این خواسته ترامپ که در پی درخواست و اصرار سعودی ها بود، مشتری چندانی پیدا نکرد، نه کشورهای اسلامی غیرعربی مانند پاکستان و نه کشورهای عربی خارج از حوزه خلیج فارس مانند الجزایر و حتی مصر و نه کشورهای خلیج فارس مانند قطر و کویت و عمان پاسخ مثبتی به درخواست سعودی و خواسته آمریکایی ها ندادند.

متعاقبا روزی از این سخنان نگذشته بود که بحران در روابط قطر و سعودی سر باز کرد. بحرانی که نه مقطعی است و نه زودگذر و نه اختلاف داخلی و درون خانوادگی به شمار می رود. برخلاف گفتمان رایج در ایران، کشورهای عربی هیچ گاه موضع واحدی نداشته و حتی نمی توانند در برابر ایران نیز سیاست یکسانی داشته باشند. قطر فقط نمونه ای از مقابله با زیاده طلبی و افزون خواهی سعودی هاست. سعودی مایل است در زیر خطر خیالی و فرضی ایران، کشورهای عربی را مطیع و منقاد خود ساخته و رهبری و بلکه بالاتر از آن حاکمیت جهان عرب را به دست بگیرد اما کمتر کشور عربی است که با رضایت تن به این خواسته سعودی ها بدهد. از عراق و سوریه که متحد راهبردی ایران در منطقه هستند و لبنان که بخشی از حاکمیت آن دوست وفادار ایران است که بگذریم، کشورهایی مانند الجزایر و عمان نیز همواره بر مناسبات دوستانه با ایران تاکید داشته اند و کویت نیز هیچ گاه مایل به ایفای نقش رهرو در منطقه نیست.

قطر با وجود اختلافات تاریخی ریشه دار با عربستان سعودی هرگز حاضر نمی شود که ابزار و آلت دست عربستان در منطقه باشد. قطر دارای تاریخچه مناسبات دوستانه و نزدیکی با ایران است. قطر از پیش از استقلال یک شیخ نشین کاملا دوست و متحد با ایران بود و شیوخ قطر مهمانان قدیمی ایران بودند. قطر حتی پیش از آن که یک کشور مستقل شود در مسایل مهم منطقه ای حامی و متحد ایران بود و ایران نقش اساسی در ایجاد ساختارهای دولت قطر داشت. از زمان استقلال نیز قطر بر روی اتحاد و همبستگی با ایران حساب ویژه ای باز کرده بود. مناسبات حسنه ایران و قطر حتی با پیروزی انقلاب اسلامی و نیز تجاوز عراق به ایران نیز دچار تغییر نشد.

قطر همان گونه که در میان کشورهای خلیج فارس تیره ترین مناسبات را با عربستان سعودی و بحرین دارد، پیشینه روابط گرم خود هم با ایران حداقل بعد از عمان از سایر کشورهای حوزه خلیج فارس بیشتر است. رای منفی قطر به قطعنامه ضد ایرانی 1969 شورای امنیت سازمان ملل و پیمان همکاری قطر با ایران در سال 2010 نمونه های آشکاری از اتحاد و دوستی قطر با ایران بوده و هستند. قطر حاضر نشد با سیاست تند و ایران ستیزانه سعودی در وقایع پس از اعدام آیت الله نمر همراهی کند. هم اکنون نیز قطر به دلیل علاقه اش به حفظ استقلال مورد حمله و جنگ رسانه ای و سیاسی و تبلیغاتی سعودی ها قرار گرفته است. قطر اگر بتواند در مقابل سعودی ها ایستادگی کند هرگز در برابر خواسته ها و مطالبات مداخله جویانه سعودی تمکین نخواهد کرد. این مقاومت در برابر سیاست توسعه طلبانه سعودی به قطر محدود نخواهد شد. پاکستان نیز در چند ماه اخیر بارها استقلال خود را از سعودی نشان داده است. مصر نیز اگرچه اکنون در مقابل قطر است اما هرگز به نقش پیاده نظام سعودی در منطقه تمکین نخواهد کرد. عمان دوست و متحد قدیمی ایران است و کویت نیز مایل به ورود به یک تنش منطقه ای نیست.

سیاست سعودی آن چنان تند و تجاوزکارانه و مخرب است که دیر یا زود صدای همه را در خواهد آورد. دیروز دیوان عالی مصر بود و امروز قطر و فردا شاید ترکیه و پاکستان و کویت و عمان، در این میان، تکلیف ایران حمایت از صلح و امنیت در منطقه است. ایران باید با قوی ترین شکل از همسایه و دوست قدیمی خود قطر حمایت و پشتیبانی کند، حصر قطر را بشکند و مقاومت در برابر سعودی در منطقه را ترغیب نماید. پیش کشاندن اختلافات با قطر در مورد سوریه هم اکنون خطاست و ایران و قطر باید دلخوری هایی که از همدیگر داشته اند را کنار گذاشته و بر پایه اشتراکات پررنگی که دارند متحد گردند. خط استقلال در برابر سعودی می تواند از قطر فراتر برود و حتی بحرین و امارات را نیز در بربگیرد. حکومت آل خلیفه بحرین نیز از روی رضا و رغبت به مداخله سعودی تن نداده است. اتفاقا آرامش و امنیت بحرین در گرو اخراج سعودی ها از بحرین و همکاری و دوستی حکومت آل خلیفه و اپوزیسیون است؛ امری که اتفاقا می تواند با کمک ایران محقق گردد، ایران با دراز کردن دست دوستی به همه کشورها و امیرنشین های خلیج فارس باید سیاست ماجراجویانه سعودی را منزوی سازد. دوستان ایران در جنوب خلیج فارس بسیار و دشمنان اندک هستند، امارات نیز باید به قطر بپیوندد. این خواسته قلبی 7 امیرنشین است که به اشتباه توسط ابوظبی نادیده گرفته شده است اگرچه خود حکومت ابوظبی سابقه بیشترین اختلافات را با سعودی داشته است اما مدت هاست که در دامان تندروی سعودی قرار گرفته است ولی به نظر می رسد که دیر یا زود حاکمان ابوظبی نیز در این سیاست خود تجدید نظر نمایند. امری که بی تردید مطالبه عمومی در کل فدراسیون هفت گانه ای است که ابوظبی در راس آن قرار گرفته است.

انتشار اولیه: سه شنبه 16 خرداد 1396 / انتشار مجدد: یکشنبه 28 خرداد 1396