نگرانی روحانی

سرگه بارسقیان

تاریخ ایرانی: سفر محمد البرادعی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، به گفته حمیدرضا آصفی سخنگوی وقت وزارت خارجه یکی از دو ابتکار جمهوری اسلامی بود: از او برای ارزیابی همکاری ایران با آژانس و اینکه تضمین هایی را در خصوص نگرانی های مطرح شده بدهد، دعوت شد تا به ایران بیاید و ابتکار دوم این بود که از وزیران امور خارجه سه کشور اروپایی که پیش از این برای ایران نامه ای در خصوص همکاری هسته ای فرستاده بودند، دعوت کند تا به ایران بیایند.

پس از دعوت ایران از وزیران خارجه بریتانیا، فرانسه و آلمان و پذیرش آن ها، در ۲۴ مهر مدیران کل وزارت امور خارجه سه کشور به تهران آمدند و از روحانی شنیدند که مذاکره او با وزیران خارجه درباره نحوه اجرای NPT خواهد بود به گونه ای که ایران به تمام فناوری های هسته ای دست پیدا کند و در ضمن نگرانی های موجود رفع شود. روحانی به آن ها گفت که ایران قطعنامه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی را رد کرده و نباید فرقی بین ایران و دیگر کشورهای صنعتی در استفاده صلح آمیز از انرژی اتمی باشد. مدیران کل وزارتخانه های خارجه تروئیکای اروپایی گفتند بحث وزرا در سفر به تهران درباره اجرای قطعنامه شورای حکام خواهد بود. جواب روحانی این بود که اگر سفر آن ها در این باره است، بهتر است لغو شود. وزرا هم پیغام دادند اگر ایران حاضر به پذیرش تعلیق غنی سازی نیست، بهتر است سفر انجام نشود. وزرا در فرودگاه ها منتظر بودند و مدام با تهران تماس تلفنی داشتند. تصمیم جلسه سران جمهوری اسلامی این بود که اگر وزرای خارجه اروپایی به هر دلیلی به تهران نیامدند، ایران این موارد را یک طرفه اعلام می کند: ۱. به آژانس گزارش کامل می دهد. ۲. پروتکل الحاقی را امضا و داوطلبانه اجرا می کند. ۳. گازدهی نطنز را تعلیق می کند. البته در آن صورت ایران تعهد اروپا برای کمک در اجلاس آتی شورای حکام را از دست می داد. قطعنامه پیشین شورای حکام (ماه سپتامبر) ضرب الاجل ۵۰ روزه علیه ایران صادر کرده بود که اگر آن را اجرا نمی کرد، در اجلاس بعدی شورای حکام با صدور قطعنامه ای دیگر، به احتمال زیاد پرونده ایران به شوری امنیت ارجاع داده می شد.

روحانی کلا ۴۵ روز فرصت داشت (از روز مسئولیتش تا اجلاس نوامبر شورای حکام) که با جلب اعتماد جهانی، مانع از ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت شود. از طرف دیگر اروپایی ها و در راس آن ها فرانسه و آلمان هم پس از ناکامی از جلوگیری از حمله نظامی به عراق، نگران تکرار این موضوع درباره ایران بودند. بریتانیای متحد آمریکا در حمله به عراق نیز به آن ها پیوست تا عملا نقش واسطه گری و حلقه ارتباط آمریکا را ایفا کند.

جک استراو، وزیر خارجه وقت بریتانیا در کتاب خاطراتش نوشته: «ایرانی ها و شاید بخشی از آن ها، کمی بعد از حمله نیروهای ائتلاف به عراق، از طریق دولت سوئیس (حافظ منافع آمریکا در ایران) شروع کردند به گوش تیز کردن. موضوع گفت و گوی چندجانبه برای چانه زنی بزرگ با ایالات متحده در مورد برنامه اتمی و به رسمیت شناختن احتمالی اسرائیل و برداشتن تحریم های آمریکا مطرح شد. ایالات متحده این پیشنهاد را رد کرد و خطایی دیگر به فهرست اضافه شد.» اشاره او به نامه ای غیررسمی است که مقام های ایرانی در قالب پیشنهادی به سفارت سوئیس فرستاده بودند؛ اما این بی محلی آمریکا فرصتی برای بریتانیا و اروپا بود. به نوشته استراو «نگرش ایرانی ها نسبت به ما بعد از کم محلی آمریکا ابتدا به گفت و گوی های دیپلماتیک با حکومت ایران و بعد در ژوئیه و اوایل اوت به مذاکرات مشروح بین وزیران خارجه آلمان، فرانسه و بریتانیا در قالب نامه ای مشترک به (کمال) خرازی که من و دومینیک دوویلپن تهیه کرده بودیم، منجر شد.»

سران نظام از روحانی خواسته بودند در مذاکره با سه وزیر اروپایی از آن ها قول بگیرد که مانع از ارجاع پرونده هسته ای به شورای امنیت شوند. قفل باز شد؛ محمد خاتمی، رئیس جمهور ایران در مصاحبه ای مطبوعاتی گفت که ایران تعلیق را می پذیرد؛ موضعی که روحانی درباره اش گفت: «تعلیق را که رئیس جمهور اعلام کرده، من دیگر قرار است بر سر چه موضوعی مذاکره کنم؟!»

آن سوتر جک استراو، دومینیک دوویلپن و یوشکا فیشر، وزیران خارجه بریتانیا، فرانسه و آلمان آماده سفر به ایران شدند؛ برای استراو که پیش از آن چهار بار به ایران آمده، سفر به تهران استثنایی ترین تجربه اش بود. این سه نفر همگی مایل بودند به توافقی با ایران دست پیدا کنند. استراو گفت: «همیشه به کمال خرازی، وزیر خارجه ایران می گفتم که ما سپر انسانی ایران هستیم، چون تا زمانی که مذاکراتمان با ایران ادامه داشت، آمریکایی ها نمی توانستند آسیب چندانی به ایران برسانند.»

وزیران خارجه سه کشور اروپایی به این دلیل حاضر به سفر به تهران شده بودند که طرف مذاکره آن ها، حسن روحانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی بود که توسط رهبر ایران تعیین می شد و مقامات ارشد کشور در آن حضور داشتند؛ بنابراین اروپایی ها با مرکز اصلی قدرت و تصمیم گیری در جمهوری اسلامی مذاکره می کردند. روز سفر سه شنبه ۲۱ اکتبر (۲۹ مهر) تعیین شد. هیات آلمانی بعدازظهر روز ۲۰ اکتبر با یک فروند هواپیمای ارتش آلمان به سمت تهران پرواز کرد و حدود ساعت ۱۱ شب به فرودگاه مهرآباد رسید. یوشکا فیشر به محض ورود به تهران گفت: «ما از سوی دولت ایران دعوت شده ایم و امیدواریم مذاکرات سازنده و امیدوارکننده ای داشته باشیم.» (خبرگزاری ایسنا) ورود جک استراو برای ساعت ۲ بامداد اعلام شده بود، در حالی که دومینیک دوویلپن بامداد روز بعد به تهران می رسید. استراو در کتاب خاطراتش به سفرهای پیشین خود به تهران اشاره کرده است: «دیگر به جریان عادی کار آشنا بودم، وقتی هواپیما می نشست، کارمندان زن همراه با شوخی های بسیار - که من هم معمولا سردمدارش بودم - باید روسری و مانتوهای خود را به تن می کردند. ترافیک تهران وحشتناک بود. بیشتر ماشین ها، خودروهایی فرسوده بودند که در اصل ساخت یک کمپانی تعطیل شده انگلیسی بود.»

سه هیات به منظور انجام آخرین هماهنگی ها ساعت ۸ صبح روز بعد در محل اقامتگاه سفیر آلمان برای صرف صبحانه کاری مشترک گردهم آمدند. آن ها پس از صبحانه دیداری تشریفاتی با کمال خرازی، وزیر امور خارجه داشتند. مذاکرات اصلی با طرف ایرانی در کاخ سعدآباد در شمال تهران بود. «دولت ایران تصمیم گرفته بود که این نشست در شمال پایتخت در مرکز دیپلماتیکی که با باغ خوبی احاطه شده بود، برگزار شود. ایرانی ها باغ هایشان را دوست دارند. در واقع کلمه پارادایس از واژه قدیمی فارسی [پردیس] مشتق می شود که به معنای پارک یا بوستان است.»

مذاکرات از ساعت ۹ صبح آغاز شد و تا دو بعدازظهر ادامه یافت. البته حدود ۲۰ دقیقه هم جلسه به حالت تعطیل درآمده بود. نشست در اتاقی مستطیل شکل بدون نور طبیعی برگزار شد. درباره بسیاری از مفاد پیش نویس بیانیه، توافق شده و فقط دشوارترین مسئله [تعلیق غنی سازی اوارنیوم] کنار گذاشته شده بود. بحث دور میز جریان داشت. «ایرانی ها امیدوار بودند که این بندبازی کتبی که برای آن شهره عالم اند، بتواند ترکی در دیوار سفت ما سه نفر ایجاد کند.»

روحانی روبه روی سه وزیر خارجه نشست و مذاکره دشوار و پیچیده آغاز شد. به گفته استراو «یکی از دلایل احترامم برای دکتر روحانی این بود که او را فردی می دانستم که به کشورش بسیار می بالد و از اعتقاداتش دفاع می کند. شخصا فکر می کنم او یک مقام حکومتی بسیار باشخصیت بود. همیشه می دانست درباره چه صحبت می کند و کاملا بر موضوعات مسلط بود. او بسیار مبادی آداب بود و طبع طنز خوبی هم داشت. او یک روحانی است، روحانی ارشدی هم هست. مذاکره با او مثل مذاکره با یک اسقف است.»

وزیر خارجه فرانسه در شروع مذاکرات گفت: «ملاقاتی که در خدمت جنابعالی [روحانی] و همکاران محترم داریم و مذاکراتی که صورت می گیرد، برای سه کشور، برای اروپا و برای تمام جهان مهم است. بسیار اهمیت دارد که برای مشکلات غامضی که فعلا وجود دارد، بتوانیم راه حل مناسبی در سطح جامعه بین الملل پیدا کنیم.»

روحانی توضیح داد که اولین قدم مهم ایران این است که تصمیم گرفته نسبت به گذشته، هر آنچه هست، حل و فصل کند؛ بنابراین البرادعی به تهران دعوت و به او گفته شده که مصمم به حل و فصل تمام مسائل باقی مانده با آژانس و نیازمند کمک اروپا و حمایت آن ها در شورای حکام است. اقدام دوم مهم ایران الحاق به پروتکل الحاقی است. روحانی به نظرسنجی ای در ایران اشاره کرد که نشان می دهد ۹۶ درصد مردم ایران معتقدند باید فعالیت های صلح آمیز هسته ای با قدرت ادامه یابد. مسئله بسیار پیچیده برای ایران، تعلیق غنی سازی اورانیوم است. یکی از صریح ترین فرازهای سخنان روحانی خطاب به وزیران اروپایی این بود: «مسئله تعلیق ولو برای مدتی کوتاه، برای دولت بسیار سخت و سنگین است. ما در این زمینه با آقای البرادعی مشورت کردیم و این مشکل را با او هم در میان گذاشتیم و به او گفتیم که در این زمینه با چه مشکل بزرگی مواجهیم. همان طور که به آقای البرادعی گفتم، اینجا هم تاکید می کنم که تعلیق غنی سازی حتی ممکن است ضربه شدیدی به دولت وارد کند. ما در ماه های آینده، انتخابات مجلس شورای اسلامی و در سال آینده انتخابات ریاست جمهوری را در پیش داریم و در این شرایط، اقناع افکار عمومی بسیار سخت خواهد بود. به همین دلیل در مشورت با آقای البرادعی، از او سوال کردم که معنای تعلیق غنی سازی چیست؟ آیا تعلیق غنی سازی به این معنی است که فقط گازدهی به دستگاه های سانتریفیوژ را موقتا متوقف کنیم؟ وی پاسخ داد دقیقا همین است. البته استنباط خود من هم از کلمه تعلیق غنی سازی، صرفا توقف موقت گازدهی است. حقوقدان ها و متخصصان اتمی ما همین نظر را دارند. من می خواهم در اینجا تاکید کنم که همکاران شما برای لغات و کلمات این بخش، همکاران مرا تحت فشار نگذارند. پذیرش همین جملات پیشنهادی در افکار عمومی با مشکلاتی مواجه است؛ بنابراین تاکید می کنم تعلیق موقت و کوتاه مدت ما صرفا تعلیق گازدهی خواهد بود و نه مورد دیگر. شما به قطعنامه استناد نکنید، چون ما قطعنامه شورای حکام را رد کرده ایم و تعلیق ما داوطلبانه و برای اعتمادسازی و موقت است.»

روحانی خطاب به وزرای اروپایی جمله ای را به صراحت گفت: «ما اصلا نمی خواهیم همدیگر را فریب دهیم.» پس از آن نوبت به استراو رسید که با اشاره به این گفته روحانی بگوید: «مشکل ما این است که فکر می کنیم شما باید در ابتدا همه تلاش ها و همه اقدامات مربوط به غنی سازی اورانیوم را تعلیق کنید. ما مشکل شما را درک می کنیم و می خواهیم شما هم بدانید که ما هم دموکراسی داریم، ما هم حیثیت داریم، ما در مقابل مجالس خودمان باید پاسخگو باشیم. ما به بند ۳ قطعنامه آژانس رای دادیم که می گوید: باید کلیه فعالیت های مربوط به غنی سازی و بازفراوری متوقف شود... در مورد پاراگراف C3، من فکر می کنم می توانیم بگوییم موضوع کنونی در شورای حکام تمام شود. من فکر می کنم کافی باشد. در مورد این نگرانی شما که ممکن است دیگران پرونده را به شورای امنیت بکشانند اولا ما نمی خواهیم این پرونده به شورای امنیت برود، ضمنا ما در شورای امنیت حق وتو داریم و در زمان هایی هم از این حق وتو استفاده می کنیم.»

روحانی خیلی صریح «حرف نهایی» خود را زد که تعلیق غنی سازی اورانیوم به معنای تعلیق موقتی و داوطلبانه گازدهی است. فیشر با تشکر از سخنان «صریح و غیردیپلماتیک» روحانی و اشاره به این گفته او که ما نمی خواهیم همدیگر را فریب دهیم، گفت: «شما گفتید که صراحتا قطعنامه شورای حکام را رد کرده اید، ولی ما به آن رای داده ایم. این یک تفاوت است. اما در مورد محتوا نمی دانم نظر آقای البرادعی چیست، ولی زمانی که ما مواد شکاف پذیر را وارد می کنیم، شروع غنی سازی است. ما نمی توانیم با این نکته موافقت کنیم. صریح و مستقیم بگویم اگر توافق این باشد که شما غنی سازی را تعلیق کنید، ولی همه آماده سازی را در این بخش ادامه دهید، ما با این مسئله مشکل جدی خواهیم داشت.»

روحانی از گفته اش کوتاه نیامد، حداکثر تعلیق گازدهی، موقت و داوطلبانه. این نکته باعث بروز اختلاف شدید و حتی تعطیلی موقت جلسه شد. روحانی گفت قطعنامه شورای حکام می گوید «all related activities» (همه فعالیت های مرتبط با [غنی سازی]) که ممکن است حتی این گونه تعبیر شود که اگر من صبح به سایت نطنز بروم و کارکنان را تشویق کنم، نقض قطعنامه تلقی شود؛ بنابراین نمی توانیم به هیچ عنوان این عبارت را بپذیریم.

بحث ها کمی تند و جنجالی و سخنان با عصبانیت ردوبدل می شد. روحانی در این لحظه احساس کرد دستیابی به توافق بسیار سخت است؛ کار پیش نمی رود و ممکن است مذاکره به شکست بینجامد. جایی استراو از روحانی می پرسد: «اگر آقای البرادعی به شما بگوید که معنای تعلیق هم گازدهی و هم ساختن سانتریفیوژ است، آن وقت چه خواهید گفت؟» روحانی پاسخ داد قبلا از او سوال کرده و پاسخ لازم را شنیده است. چنین احتمالی وجود ندارد و خطاب به او گفت: «آقای جک استراو! وقتی به ما گفتند آب نخورید، معنایش این نیست که لیوان هم نیاوریم یا شیشه آب را اینجا نگذاریم. فقط باید آب نخوریم. اگر شما حقوقدان هستید، من هم حقوقدانم. برای همین به شما می گویم معنی تعلیق، از لحاظ حقوقی فقط گازدهی است و نه بیشتر.» روحانی در لحظاتی به این نتیجه رسید که مذاکرات به بن بست می رسد و قاعدتا باید طرح جایگزین (اعلام یکجانبه موارد از سوی ایران) اجرا شود. تیم مذاکره کننده ایرانی بسیار نگران بود و مرتب به روحانی گوشزد می کرد «شما که دارای اختیارات کافی هستید، چرا این همه سختگیری می کنید!» وزیر خارجه آلمان بلند شد و گفت: «ما وقت تلف می کنیم، برویم فرودگاه و برگردیم.» تیم مذاکره کننده ایرانی هم برخاست و جلسه موقتا تعطیل شد.

کارشناسان ایرانی از وضعیت پیش آمده نگران بودند و می گفتند شکست مذاکرات، علاوه بر پیامدهای منفی سیاسی، ممکن است پیامدهای امنیتی نیز داشته باشد. استراو فضای حاکم بر جلسه مذاکره را این گونه توصیف کرده که قرار بود بعد از دیدار سه وزیر اروپایی با حسن روحانی همگی به دیدن محمد خاتمی، رئیس جمهور بروند: «این برنامه با خوش بینی در جدول زمانی ساعت ده و نیم صبح گنجانده شده بود؛ اما ساعت ده و نیم آمد و رفت و هنوز توافقی صورت نگرفته بود، به ویژه بر سر مورد حساس تعلیق غنی سازی اورانیوم. ناگهان دکتر روحانی اعلام کرد که وقتش است که همه برویم و رئیس جمهور را ببینیم. ما سه نفر به یکدیگر نگاه کردیم. دیگر همدیگر را خوب می شناختیم. من گفتم اما چیزی وجود ندارد که به خاطرش برویم و دیدار کنیم. دومینیک گفت برنامه های کاری ما در هواپیما و فرودگاه آماده است و یوشکا گفت ما خیلی خوشحال می شویم که برویم به کارمان برسیم. توافق را به وقت دیگری موکول کردیم و همه از صندلی ها بلند شدیم. بهت و حیرت بر چهره طرف ایرانی نشسته بود. ایرانی ها را دیدیم که رفتند دور هم جمع شدند. دکتر روحانی و دیگر مذاکره کنندگان شروع به تلفن زدن کردند، به تصور ما با رهبر و مشاورانش تماس می گرفتند.»

روحانی با خاتمی گفت وگو و مشکلات پیش آمده در مذاکرات و نظر کارشناسان و خودش را به رئیس جمهور منتقل کرد. خاتمی پاسخ داد: «هر طور مصلحت می دانید عمل کنید، ولی نگذارید مذاکرات به شکست بینجامد. هرچه تصمیم شما باشد من قبول دارم و حمایت خواهم کرد.» روحانی سپس با دفتر رهبر جمهوری اسلامی تماس گرفت و خواست تا مباحث مطرح شده و شرایط پیش آمده را به رهبری منتقل کند و اگر ایشان نظر خاصی دارند، فورا به او منتقل شود، اما پاسخی دریافت نشد. بنابراین شرایط برای نوعی مانور از نظر تنظیم جملات و عبارات فراهم شد. وزرای اروپایی به روایت استراو در این لحظات به باغ سعدآباد رفته بودند: «ما کمی پلکیدیم، بعد برای تنفس به باغ زیبا [سعدآباد] رفتیم. در نهایت، به داخل دعوت شدیم.» پس از گذشت ۲۰ دقیقه بار دیگر مذاکرات آغاز شد. روحانی گفت: «از ابتدا قرار بر این بود که همدیگر را فریب ندهیم، اگر قبول دارید مذاکره را ادامه دهیم.» طفره رفتن های شفاهی جای خودش را به مذاکره جدی و سخت قدیمی داد. نتیجه، بیانیه تهران بود.

روحانی گفت بر سر هر عبارتی در متن بیانیه توافق کنیم، بدانید در مقام عمل جز «گازدهی در نطنز» هیچ مورد دیگری تعلیق نخواهد شد و همه فعالیت ها ادامه خواهند یافت. در اینجا دوباره جلسه متشنج و بحث های شدیدی آغاز شد. روحانی عبارتی را پیشنهاد کرد که ابتدا وزرا پذیرفتند، اما پس از آنکه جان ساورز، مدیرکل سیاسی وزارت امور خارجه بریتانیا، درگوشی با استراو صحبت کرد، استراو با آن مخالفت کرد. در این هنگام که کمال خرازی، وزیر امور خارجه هم برای لحظاتی وارد جلسه شده بود، با اشاره روحانی پیشنهادی را مطرح کرد که وزرا نپذیرفتند. لحظات، نفس گیر و خسته کننده بود. گاهی هم پیشرفت مذاکرات کاملا غیرممکن می نمود. در ادامه، طرفین توافق کردند که در متن بیانیه به نظر البرادعی و آژانس اشاره شود، اما مجددا در انتخاب عبارات اختلاف نظرهایی به وجود آمد. وقتی روحانی توضیح داد که البرادعی گفته تنها تعلیق گازدهی کافی است، باور این مطلب برای آن ها کمی سخت بود. به همین دلیل قرار شد بگویند تعلیق بر مبنای تعریف آژانس؛ در این مسئله پیچیده و بحث انگیز تا حدودی به توافق دست یافتند.

مسئله بعدی درباره تعلیق، موضوع داوطلبانه بودن آن بود که درباره این واژه بحث های زیادی صورت گرفت و در نهایت واژه «داوطلبانه» را به تعلیق اضافه کردند. روحانی گفت اگر کلمه داوطلبانه اضافه نشود، کشورهای جهان سوم حق دارند به ایران اعتراض کنند، چون پذیرش تعلیق الزامی بدعت خطرناکی است؛ بنابراین بدون قید واژه داوطلبانه، به هیچ عنوان تعلیق موقت پذیرفته نمی شود. تعیین مدت تعلیق نیز جزء اختیارات ایران خواهد بود.
 

متن بیانیه ای که مورد توافق قرار گرفت تامین کننده مصوبات سران نظام بود. در این بیانیه آمده بود که دولت ایران تصمیم گرفته است با آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری کامل کند تا به الزامات و پرسش های باقی مانده آژانس به صورت شفاف بپردازد و آن ها را حل و فصل کند، پروتکل الحاقی را امضا و فرآیند تصویب را آغاز کند و همه فعالیت های غنی سازی اورانیوم و بازفرآوری را به صورتی که آژانس تعریف کرده است، تعلیق نماید. وزیران خارجه اروپایی هم طبق این بیانیه اعلام کردند اجرای کامل تصمیمات ایران که توسط مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به تایید برسد، باید موجب شود که شورای حکام آژانس وضعیت کنونی را حل و فصل کند. دولت های متبوع آن ها نیز حق ایران را برای استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای برابر با پیمان عدم اشاعه سلاح های هسته ای NPT شناسایی می نمایند.

پس از کنفرانس خبری، روحانی و وزیران خارجه اروپایی به دیدار رئیس جمهور رفتند. خاتمی در این دیدار گفت: «حتما در این مذاکرات آقای روحانی با اختیارات تامی که داشتند با دست باز مذاکره انجام دادند و آنچه صورت گرفته است کاملا مورد تایید ما است و بر اساس حسن نیت صورت گرفته است .»

پیش از مصاحبه مطبوعاتی، استراو به روحانی گفت که تونی بلر، نخست وزیر وقت بریتانیا، در بیمارستان بستری است. روحانی به شوخی به او گفت لابد نمی خواهی زود مرخص شود؟! هر دو خندیدند. این لحظه از دید عکاسی که آنجا بود، پنهان نماند و رفت و نشست بر آلبوم تصویری مذاکراتی که طرفین راضی آن را ترک کردند.

مهم ترین دستاورد این مذاکره برای تهران، تضمین اروپا برای مخالفت با ارسال پرونده ایران از وین به نیویورک (از شورای حکام به شورای امنیت) بود. دیگری تبدیل تعلیق غنی سازی از الزام قطعنامه شورای حکام به امر داوطلبانه و موقت بود که حتی محدوده اش را نیز ایران تعیین کرد. روحانی در حضور سه وزیر به خبرنگاران گفت که ممکن است تعلیق یک روز باشد یا یک سال. اروپا هم توانسته بود با احیای جایگاه بین المللی خود، نقش مفیدی در عدم تکرار تجربه عراق ایفا کند. استقبال جهانی از این مذاکرات چنان بود که جورج بوش، رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا هم آن را تحولی «بسیار مثبت» خواند. کالین پاول، وزیر امور خارجه آمریکا نیز گفت «ما از این تحول استقبال می کنیم.» با این حال به گفته روحانی «ایران در مذاکرات با اروپایی ها، صد درصد آنچه را که نظام می خواست به دست آورد به گونه ای که حتی آمریکایی ها رسما به اروپایی ها گفتند که شما هیچ چیزی از ایران به دست نیاوردید.»

دو روز پس از مذاکرات تهران علی اکبر ناطق نوری، مشاور رهبری، در یک سخنرانی عمومی گفت آیت الله خامنه ای به طور کامل در جریان مذاکرات وزرای امور خارجه آلمان، فرانسه و انگلیس در تهران بوده و چیزی از نظر ایشان دور و پنهان نبوده است. به گفته او هماهنگی در گفتار و رفتار دولتمردان ایران ماه ها مورد بررسی قرار گرفت و در مقاطع حساسی که قرار داشتیم رهبری نیز حضور و اشراف جدی بر مسائل داشتند: «در شورای عالی امنیت ملی در این زمینه بحث و بررسی صورت گرفت و این حرکت و چالش سنگین بر عهده آقای روحانی دبیر شورای عالی امنیت ملی گذارده شد و دعوت از البرادعی و سه وزیر اروپایی نیز توسط وی انجام شد و میزبان و مذاکره کننده آقای روحانی بود.» (خبرگزاری فارس) آیت الله خامنه ای نیز چندی پس از آن در دیدار با سران نظام با اشاره به مذاکرات تهران گفت: «آنچه اتفاق افتاد کاری درست و تدبیری برای درهم شکستن توطئه آمریکا و صهیونیست ها بود.»

همان گونه که در بیانیه تهران آمده بود قرار شد ایران تصویر کاملی از برنامه هسته ای اش به آژانش گزارش دهد. این برای نخستین بار بود که گزارش فعالیت های ۱۸ سال گذشته اتمی ایران تهیه و اعلام می شد. دو روز بعد از مذاکرات تهران، آژانس بین المللی انرژی اتمی از غلامرضا آقازاده، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نامه ای دریافت کرد که در آن اظهار کرده بود ایران «در حال آغاز مرحله جدید اعتمادسازی و همکاری است.» این نامه تصویر آژانس را از برنامه هسته ای ایران با استفاده از اطلاعات مهم جدید تقویت می کرد. توافق بعدی تعلیق گازدهی در نطنز بود که در دهم نوامبر ۲۰۰۳ (۱۹ آبان ۱۳۸۲) انجام و اعلام شد. گزارش ماموران آژانس هم تاکید داشت که ایران سایر فعالیت ها را ادامه می دهد و صرفا گازدهی در نطنز را تعلیق کرده است.

با این حال وقتی روحانی به دیدار البرادعی در وین رفت (۱۷ آبان)، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به او گفت که «من ناچارم در گزارش خود به این موضوع اشاره کنم که پرونده هسته ای به شورای امنیت اطلاع داده می شود و قاعدتا این مسئله در قطعنامه هم قید خواهد شد. ما نمی توانیم با این همه قصور، پرونده را به شورای امنیت گزارش ندهیم، چون این وظیفه ما است.» روحانی به تندی با البرادعی برخورد کرد و گفت اگر چنین کاری انجام شود، بیانیه تهران لغو و همکاری با آژانس قطع خواهد شد. البرادعی گفت ناراحت نشوید! و گفت پرونده ایران را به شورای امنیت گزارش (inform) می دهد و نه ارجاع (refer)؛ همانند اتفاقی که برای رومانی افتاد.

روحانی باز هم مخالفت کرد و قول وزیران خارجه اروپایی را یادآور شد که موضوع هسته ای ایران در شورای امنیت به هیچ عنوان مطرح نشود. البرادعی استدلال کرد قول آن ها درباره ارجاع ندادن پرونده به شورای امنیت بود و نه اطلاع دادن. البرادعی در نهایت پذیرفت که از گنجاندن این موضوع در گزارش خودداری کند. موضوع دیگری که باعث اعتراض روحانی به البرادعی شد درباره تفسیر دامنه تعلیق غنی سازی در ایران بود. البرادعی گفت: «ما معنای تعلیق در بیانیه را در آژانس این گونه تفسیر کردیم که در نطنز علاوه بر تعلیق گازدهی، ساخت و مونتاژ سانتریفیوژها هم تعلیق شود.» روحانی پاسخ داد که «شما در تهران به من قول دادید که تعلیق، تنها تعلیق گازدهی است و ما هم طبق نظر شما عمل کردیم.» او هم گفت: «من تنها نیستم، کارشناسانی هم در آژانس هستند که نظر آن ها این چنین است. ثانیا تعلیق شما برای اعتمادسازی است؛ بنابراین اگر سختگیری کنید، به هدف خود لطمه زده اید. اصولا شما برای چه می خواهید قطعه بسازید؟ وقتی که غنی سازی تعلیق می شود، این فعالیت را هم کنار بگذارید و همه را مطمئن کنید، این به نفع شماست. فعلا این دوره را بگذرانید، بعد دوباره می توانید فعالیت ها را در زمان مناسب شروع کنید.» روحانی زیر بار نرفت و همچنان به تعلیق گازدهی تاکید داشت. البرادعی می خواست این تفسیر جدید آژانس را ضمیمه گزارش خود کند اما باز با مخالفت و اصرار روحانی مواجه شد که گفت این تفسیر نباید ضمیمه شود و در نهایت قول گرفت که او این کار را انجام ندهد.

از نظر روحانی، البرادعی فردی بود که منافعش به عنوان مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، از جمله انتخاب مجددش در این سمت، اقتضا می کرد که هم اروپا و هم آمریکا را تا حد ممکن راضی نگه دارد و در پرونده ایران هم موفقیت داشته باشد و در ضمن تقویت رژیم عدم اشاعه، از سوی ایران هم دردسرساز تلقی نشود. به همین دلیل و برای جلب رضایت آمریکایی ها بود که به گفته روحانی، معمولا گزارش های البرادعی درباره ایران دوپهلو بود.

البرادعی سعی کرد خبر تعلیق غنی سازی و امضای پروتکل الحاقی را روحانی در وین اعلام کند، اما روحانی آن را به دو روز بعد و اعلام خبر در مسکو موکول کرد. البرادعی گفت: «مسکو جایگاه چندانی در صحنه بین المللی ندارد که شما می خواهید این موضوع را به آن ها بفروشید.» روحانی پاسخ داد: «روسیه همسایه ماست و ما با هم همکاری هسته ای داریم و روابط ما با روسیه برای ما حائز اهمیت است.» به همین دلیل بود که البرادعی پس از دیدار با روحانی گفت ایران در این هفته، نامه هایی را که در آن ها با تعلیق برنامه غنی سازی اورانیوم و دادن اجازه بازرسی های سرزده از تاسیسات اتمی کشور موافقت شده است، ارائه خواهد داد.

روحانی چنان که گفته بود تعلیق گازدهی نطنز را در مسکو اعلام کرد؛ (۱۰ نوامبر) عملی که با رضایت روس ها همراه بود. البرادعی منتظر بود که روحانی تعلیق را اعلام کند تا گزارش خود را که پیشتر آماده کرده بود منتشر کند. بازرسان آژانس هم همان روز در تهران، تعلیق را تایید کردند. علی اکبر صالحی، نماینده ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی همان روز، نامه اعلام آمادگی تهران را برای پذیرش پروتکل الحاقی به البرادعی تحویل داد.

دلیل سفر روحانی به مسکو که دومین مقصد او - بعد از وین - پس از قبول مسئولیتش بود، رابطه و هماهنگی نزدیکتر با یکی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد بود که اگر در شرایطی پرونده ایران به شورای امنیت رفت از حمایت آن برخوردار شود. ضمن اینکه آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام که روحانی از جمله نزدیکترین چهره ها به او به شمار می رود، توصیه کرده بود که در کنار مذاکره با سه کشور اروپایی، با روسیه و چین هم روابط نزدیکتری برقرار شود و بر همین اساس سفر به مسکو برنامه ریزی و تصمیم گرفته شد موضوع تعلیق در آنجا اعلام شود. روحانی در دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه گفت که پرونده ایران علی رغم تلاش آمریکا در چارچوب اساسنامه آژانس و پادمان به هیچ عنوان نباید به شورای امنیت ارجاع شود. پوتین نیز تایید کرد و گفت ایران عضو NPT و پادمان است و با همکاری با آژانس، ارجاع پرونده به شورای امنیت مفهومی ندارد. روحانی توضیح داد که آمریکایی ها به گونه ای عمل می کنند که بررسی پرونده ایران در آژانس طولانی شود و از پوتین خواست کمک کند این مسئله زودتر فیصله یابد، ایران هم با آژانس همکاری های لازم را خواهد داشت. پوتین به روحانی گفت: «نخواهیم گذاشت روند بررسی این پرونده طولانی شود.»

روحانی در بازگشت به تهران به دیدار رهبر جمهوری اسلامی رفت تا گزارش دیدارش با البرادعی و سفر به مسکو را به ایشان ارائه کند. آیت الله خامنه ای در این جلسه از روحانی پرسید فکر می کنید پرونده هسته ای ایران چه زمانی در آژانس به حل و فصل برسد؟ روحانی گفت این مسئله قاعدتا ظرف چند ماه حل و فصل نخواهد شد و احتمالا یکی، دو سال به طول خواهد انجامید، باید موضوع قدم به قدم پیش برود و انتظار این است که در ماه نوامبر قطعنامه آژانس نسبتا متعادل باشد و ایران از خطر شورای امنیت عبور کند. رهبری بر نظر قبلی خود که تعلیق باید محدود به گازدهی نطنز باشد تاکید کرد و گفت گزارش مذاکرات روحانی با وزیران اروپایی را خوانده است که طی آن چندین بار محدود بودن تعلیق به گازدهی را تکرار کرده بود.

دیدار با وزیران اروپایی در بروکسل

روحانی در همان روزی که در مسکو تعلیق گازدهی نطنز را اعلام کرد (۱۰ نوامبر)، گزارش البرادعی درباره برنامه هسته ای ایران منتشر شد که آن را خواند؛ ۱۰ روز قبل از اجلاس فصلی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی. به عقیده روحانی، این گزارش دوپهلو بود: «اگرچه البرادعی در آن گزارش گفته بود ایران گزارش جامعی به آژانس ارائه نموده است، اما با تاکید نوشته بود که برنامه ایران برای سال های طولانی مخفی بوده و صرفا در زمانی که فعالیت آن ها کشف شد، ایران ناگزیر برنامه هسته ای خود را به آژانس گزارش نمود. نکته مثبت و مهم این گزارش، تصریح وی به عدم انحراف برنامه هسته ای ایران بود.»

به اعتقاد البرادعی این گزارش «دقیق و کامل» بود: «هنوز چیزهای زیادی برای طرح کردن وجود داشت. شکست های متعدد ایران را در یک دوره زمانی طولانی جهت معرفی و اعلام تاسیسات و مواد هسته ای به آژانس بین المللی انرژی اتمی خلاصه کردم. رفتار ایران را طی بازرسی های اخیر به عنوان «سیاست مخفی کاری» و تامین همکاری «محدود» و «انفعالی» توصیف کردم. از سوی دیگر به وعده های ایران جهت تغییر رویه به «همکاری کامل» با آژانس، حرکت دیرهنگام به سوی شفافیت، تمایل برای تعلیق عملیات غنی سازی و پردازش مجدد و تصمیم برای امضا و اجرای پروتکل الحاقی اعتبار بخشیدم. هیچ یک از این موارد جدال آمیز نبود؛ اما در پایان گزارش، به قضاوت آژانس بین المللی درباره ایران از لحاظ تکثیر تسلیحات اتمی اشاره کردم. نوشتم: تا به امروز مدرکی وجود ندارد که نشان دهد فعالیت ها و مواد اتمی که قبلا اعلام نشده بود، به برنامه تسلیحات اتمی ربطی داشته باشد. اگرچه با توجه به الگوی پنهان کاری گذشته ایران، زمان می برد تا آژانس بتواند به این نتیجه برسد که برنامه هسته ای ایران منحصرا برای اهداف صلح آمیز است. بیانیه واقعی، بی غرض و بی پرده بود؛ اما واکنش شدیدی را به همراه داشت.» جان بولتن، معاون وزیر خارجه آمریکا در کنترل تسلیحات اتمی و امنیت بین الملل، عصبانی بود که چرا آژانس بین المللی انرژی اتمی علیه ایران موضع گیری تندتری نداشته است.

گزارش البرادعی نه ایران را راضی کرد، نه آمریکا را. با نگرانی تیم مذاکره کننده ایرانی درباره قطعنامه ماه نوامبر شورای حکام، روحانی لازم دید در سفر به بروکسل با وزیران خارجه اروپایی ملاقات کند. آمریکایی ها ادعا کرده بودند که ایران دارای تاسیسات اتمی مخفی است و در آنجا بمب می سازد. این موضوع اروپایی ها را نگران و دچار تردید کرده بود. درباره موضوع تعلیق هم بین آنچه در مذاکرات تهران بحث شده بود با تفسیر آژانس تفاوت وجود داشت. تیم مذاکره کننده ایران می گفت برای اطمینان از اینکه پرونده ایران به شورای امنیت حتی اطلاع یا گزارش داده نشود، بهتر است روحانی با سه وزیر اروپایی ملاقات کند و تعهداتشان در تهران را به آن ها گوشزد کند و آن ها هم به روحانی قول لازم را بدهند. روحانی در ۱۷ نوامبر ۲۰۰۳ (۲۶ آبان ۱۳۸۲) یک هفته پیش از اجلاس فصلی شورای حکام و در حالی که گزارش البرادعی بین اعضای آن توزیع شده بود، راهی بروکسل شد. مذاکرات روحانی و تیم مذاکره هسته ای ایران با جک استراو و دومینیک دوویلپن وزیران خارجه بریتانیا و فرانسه و قائم مقام وزیر خارجه آلمان برگزار شد. جلسه با گلایه های روحانی آغاز شد؛ گلایه از اینکه ایران و اروپا در مذاکرات تهران با هم تفاهم کرده بودند که تعلیق غنی سازی در چارچوب تعریف البرادعی و آژانس باشد؛ اما وقتی در وین به البرادعی گفته او در سفر به تهران تعریفی از تعلیق کرده حال چرا تعریفش را تغییر داده است؟ مدیرکل آژانس پاسخ داده شما خبر ندارید که اروپایی ها چه فشاری به ما می آورند، نامه ای برای ما فرستاده اند و گفته اند تعلیق را چگونه تعریف کنیم! روحانی گفت: «بهتر این بود که ما آقای البرادعی و آژانس را آزاد می گذاشتیم تا تعریف فنی داشته باشد... من کاملا حس کردم که البرادعی خودش هم از این تعریف جدید راضی نیست.»

روحانی اطمینان داد که ایران قصد ندارد پس از اجلاس ماه نوامبر شورای حکام، غنی سازی را شروع کند، در عین حال گفت چنانچه در قطعنامه عبارتی درباره تعلیق ذکر شود و بخواهد آن را از حالت داوطلبانه خارج کند و به صورت یک «تعهد» دربیاورد، ادامه تعلیق امکان پذیر نخواهد بود. روحانی از گزارش البرادعی هم گله و از آن ابراز تعجب کرد و خطاب به وزیران اروپایی گفت: «بعضی از عبارات در این گزارش به گونه ای است که افکار عمومی را منحرف می کند، مثلا ما تصویر برنامه هسته ای خودمان را فعالانه (proactive) ارائه دادیم، ولی لحن گزارش به گونه ای است که خواننده تصور می کند آژانس آن ها را کشف کرده است! مثلا نسبت به بحث غنی سازی طوری نوشته شده که گویی ۱۸ سال است ما بر خلاف مقررات، غنی سازی می کنیم! در ۱۸ سال گذشته، چند سال با کشورهای مخالف گفت وگو می کردیم تا تکنولوژی سوخت را به ما بدهند، از کشورهای اروپایی گرفته تا روسیه و چین؛ ولی از آن ها ناامید شدیم، خودمان دنبال خرید سانتریفیوژ و سپس ساخت و تولید آن رفتیم. مگر ساختن ماشین سانتریفیوژ نیاز به گزارش آژانس دارد؟! هیچ نیازی نبوده که ما به آژانس خبر دهیم. زمانی که تصمیم گرفتیم ماده تغذیه ای را به ماشین سانتریفیوژ وارد کنیم، می بایست به آژانس اطلاع می دادیم. اگر قصوری بوده چند ماهه بوده، ولی در گزارش، این چند ماه تبدیل به ۱۸ سال شده است! بنابراین تعبیراتی که آژانس در این گزارش به کار برده، می توانست تعبیرات بهتر و دقیق تری باشد. البته من شخصا گله های خودمان را به البرادعی منتقل خواهم کرد، ولی مناسب است شما هم به شکلی گله ما را به او منتقل کنید.»

روحانی این قول وزیران اروپایی در مذاکرات تهران را نیز یادآوری کرد که قرار است در شورای حکام هیچ اشاره ای به شورای امنیت به صورت مستقیم یا غیرمستقیم نشود، حتی عبارتی تحت عنوان اطلاع دادن (inform) هم نباشد. استراو در این جلسه به روحانی گفت: «ما سپر انسانی شما شده ایم و جلوی اقدامات مخرب دیگران را گرفته ایم. پس به آنچه به دست آورده ایم، نگاه کنید.» وزیر خارجه بریتانیا اطمینان خاطر داد که تا آنجایی که به سه کشور اروپایی مربوط می شود، هیچ اشاره مستقیم یا غیرمستقیمی به شورای امنیت نخواهد شد. استراو گفت اختیاری و داوطلبانه بودن تعلیق غنی سازی از سوی ایران برای اعتمادسازی از نظر او به عنوان یک وکیل و حقوقدان کاملا درست است «ولی روشن است که این یک اقدام مجانی نبوده که شما از روی سخاوتمندی انجام داده باشید. شما در برابر آن تعهد بزرگی از ما گرفته اید (اشاره به بحث شورای امنیت و استفاده بریتانیا و فرانسه از حق وتو در برابر آمریکا). چیزی نبود که شما مجانی داده باشید.»

وزیر خارجه فرانسه گفته های همتای بریتانیایی اش را تایید و چند نکته به آن اضافه کرد و گفت اروپا و جامعه بین المللی می خواهند با اعتماد، روابط مبتنی بر گفت وگو با ایران داشته باشند و در نهایت خواهان روابط استراتژیک با ایران هستند. روحانی با تایید صحبت های دوویلپن گفت: «برای اینکه ما بتوانیم این مسیر اعتماد را ادامه بدهیم، یک قدم که ما برمی داریم، باید یک قدم هم از شما ببینیم. اعتماد در صورتی امکان پذیر است که دوطرفه باشد.» روحانی پس از ملاقات با وزیران اروپایی، با خاویر سولانا نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی و فرانکو فراتینی وزیر امور خارجه ایتالیا - رئیس دوره ای اتحادیه اروپا - ملاقات های جداگانه ای داشت.

اختلاف نظر شدید اروپا و آمریکا بر سر برنامه هسته ای ایران، باعث شد که هیات مدیره آژانس بین المللی انرژی اتمی نتواند در مورد مقرر به تصمیم قاطعی در این زمینه دست یابد. اعضای شورای حکام آژانس روز ۲۱ نوامبر پس از جلسه ای طولانی نتوانستند بر سر جمله بندی قطعنامه ای که قرار بود ایران را به خاطر فعالیت های هسته ای اش محکوم کند، به توافق برسند. روحانی که پیش از سفر بروکسل مطلع شده بود انگلیسی ها در پی آن هستند که به نوعی واژه «اطلاع» (inform) را در قطعنامه بگنجانند، به تیم مذاکره کننده ایرانی تاکید کرد به آن ها بگویند اگر این واژه در قطعنامه بیاید، ایران بلافاصله نطنز را راه اندازی (آغاز غنی سازی)، بیانیه تهران را ملغی و بازرس ها را از تهران اخراج خواهد کرد.

قطعنامه ای که شورای حکام آژانس در ۲۶ نوامبر ۲۰۰۳ (۵ آذر ۱۳۸۲) تصویب کرد، گرچه برای ایران کاملا مطلوب نبود اما برای تیم مذاکره کننده ایرانی به ریاست روحانی حاوی دستاوردهایی بود که در فرآیند مذاکره با اروپایی ها حاصل شده بود. در این قطعنامه به جای عبارت «ارجاع به شورای امنیت در صورت روشن شدن هرگونه قصور جدی جدید ایران»، این عبارت تصویب شد که «اگر قصور جدی جدیدی کشف شود، همه گزینه ها قابل بررسی است.» این موضوع به مکانیسم «ماشه» تعبیر شد. درخواست اصلی ایران و تاکید روحانی به اروپایی ها این بود که عبارت «اطلاع» به شورای امنیت در قطعنامه مطرح نشود؛ اما اروپایی ها مکانیسم ماشه را در آن گنجاندند. روحانی همان روز در واکنش به تصویب این قطعنامه گفت: «آمریکایی ‏ها برای اینکه از این بی ‏آبرویی که برایشان ایجاد شده به نحوی خارج شوند این بند را به قطعنامه تحمیل کردند که اگر ایران تخلف کرد، شورای حکام تشکیل جلسه دهد و پرونده به شورای امنیت ارجاع شود که البته این موضوع جدیدی نیست و هر کشوری که تخلفی انجام دهد باید توسط آژانس مورد بررسی قرار گیرد و در صورت احراز تخلف پرونده ‏اش به شورای ‏امنیت ارجاع شود. استنباط ما از تصویب بند هشتم تنها تبلیغات صرف است. آمریکا می ‏خواست «ارجاع اتوماتیک» پرونده به شورای امنیت هر جور شده در قطعنامه گنجانده شود که با توجه به اینکه ما در این زمینه با اروپایی ‏ها هماهنگی لازم را انجام دادیم و تهدید کرده بودیم که گنجاندن این عبارت، نقض بیانیه تهران خواهد بود، از تصویب آن جلوگیری شد.» در قطعنامه ماه نوامبر آژانس بر خلاف قطعنامه ماه سپتامبر که تعلیق غنی سازی اورانیوم را برای ایران الزام آور کرد، آمده بود: «تعلیق داوطلبانه تمام فعالیت های مربوط به غنی سازی و بازفرآوری توسط ایران برای اعتمادسازی بین المللی از اهمیت اساسی برخوردار است.»

ایران در نهایت روز ۱۸ دسامبر (۲۷ آذر) به پروتکل الحاقی پیمان منع گسترش سلاح های اتمی پیوست. این پروتکل توسط محمد البرادعی و علی اکبر صالحی نماینده ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی در وین امضا شد که به بازرسان تسلیحاتی آژانس اجازه می داد به طور سرزده از تاسیسات هسته ای ایران دیدن کنند. البرادعی از امضای این سند توسط ایران استقبال کرد و گفت پروتکل الحاقی به آژانس بین المللی انرژی اتمی قدرت لازم برای تایید برنامه های هسته ای ایران را می دهد و ابراز امیدواری کرد با اجرای این پروتکل بتواند به جامعه بین المللی اطمینان دهد که برنامه های هسته ای ایران فقط اهداف صلح آمیز را دنبال می کند. صالحی هم پس از امضای پروتکل گفت که این لحظه ای تاریخی است و ایران با این گام مهم نشان داده است که در مورد تعهدات خود در جهت افزایش اعتماد بین المللی شفاف عمل می کند.

اتحادیه اروپا با استقبال از این اقدام ایران، اعلام کرد خاویر سولانا، مسئول سیاست خارجی این اتحادیه برای مذاکره در خصوص محتوای توافق و بهبود مذاکرات میان ایران و اتحادیه اروپا در تمامی حوزه ها، در اوایل سال ۲۰۰۴ میلادی به ایران سفر می کند. در این سفر که ۱۲ ژانویه انجام شد، سولانا که برای چهارمین بار در طول دو سال به تهران می آمد، در دیدار با روحانی گفت: «اتحادیه اروپا با احترام متقابل خواستار تعمیق روابط با ایران می باشد. موضوع هسته ای یک مسئله بسیار پیچیده بود که با تلاش های مشترک ایران و اروپا از کشانده شدن موضوع به شورای امنیت سازمان ملل جلوگیری شد.» سولانا با این سفر به طور جدی تری وارد مذاکرات اتمی ایران شد و به تدریج از ناظر مذاکرات سه کشور اروپایی به طرف مذاکره کننده اتمی با ایران تبدیل شد.

منابع:

۱- امنیت ملی و دیپلماسی هسته ای، دکتر حسن روحانی، نشر مجمع تشخیص مصلحت نظام

۲- عصر فریب، خاطرات محمد البرادعی، مترجم: فیروزه درشتی، انتشارات روزنامه ایران، ۱۳۹۱

۳- خاطرات جک استراو (Last man standing)

۴- مصاحبه استراو با بی بی سی فارسی

۵- آرشیو خبرگزاری های ایسنا، ایرنا، مهر، فارس و ایلنا و سایت بی بی سی فارسی و رادیو فردا

۶- آرشیو روزنامه های ایران و همشهری