ترامپ اهمیت روابط ایران - روسیه را درک کند

نویسنده: سید حسین موسویان

دیپلماسی ایرانی: «دونالد ترامپ»، رئیس جمهور جدید آمریکا در طول مبارزات انتخاباتی خود وعده داد که مقابله با تروریسم و نابودی دولت خودخوانده داعش اصلی ترین اولویت های وی در زمینه سیاست خارجی خواهند بود. با این حال، وی از زمان تصدی پُست ریاست جمهوری تاکنون، اقدامات متعددی را صورت داده که نه تنها موجب کاهش خطر تروریسم نشده بلکه موجب تشدید هر چه بیشتر تهدیدات ناشی از این موضوع شده است. تمام طرح «مخفیانه» ترامپ برای مقابله با داعش به این خلاصه می شود که وی به پنتاگون دستور داده تا طرحی را برای از بین بردن این گروه تروریستی ایجاد و طراحی کنند. برخی گزارش های موجود نیز حاکی از آن هستند که این طرح چندان متفاوت تر از برنامه فعلی مبارزه با داعش نیست. اقدامات دیگری که او انجام داده یا به نظر ژست انجام آن را گرفته ـ نظیر اقداماتی در موضوع مهاجرت، ایران و روسیه ـ به شکلی فعال به تلاش ها برای مبارزه با این گروه تروریستی آسیب خواهد رساند.

رویکرد فعلی ترامپ در عرصه سیاست خارجی نه تنها به شکست وی منجر خواهد شد، بلکه موجب می شود تا وی نتواند از فرصت طلایی به وجودآمده برای شکل دادن به یک استراتژی منسجم به درستی استفاده کند؛ استراتژی و راهبردی که می تواند موجب دستیابی به یک راه حلی سیاسی در جنگ سوریه شود، گروه تروریستی داعش را نابود کند و روابط واشنگتن با کرملین را نیز بهبود بخشد. بهبود روابط میان ایالات متحده آمریکا و روسیه همچنین فرصتی را برای روسیه فراهم خواهد آورد تا بتواند میان ایران و آمریکا نقش یک تسهیل کننده را ایفا کرده و راه را برای تعامل دو طرفه سودمند بین این دو کشور باز کند.

با این حال، ترامپ به جای دنبال کردن یک دیپلماسی استراتژیک عاقلانه، دوران ریاست جمهوری خود را با امضای فرمان اجرایی بحث برانگیزی در مورد مهاجرت آغاز کرد؛ فرمانی که بر اساس آن ورود مهاجران و مسافران از هفت کشور عمدتاً مسلمان به صورت موقت و ورود پناهندگان سوری برای همیشه ممنوع خواهد بود. این فرمان نه تنها به منزله سرپیچی از رویه های پیشین بود، بلکه به از هم پاشیده شدن خانواده های بی شماری در سراسر جهان نیز منجر شد. فرمان اجرایی فتنه برانگیز و نژادپرستانه ترامپ نه تنها نتوانسته میان افراطیون و اکثریت قریب به اتفاق مسلمانان صلح طلب تمایزی قائل شود، بلکه از تحقق اهداف خود در زمینه مبارزه با تروریسم نیز ناکام خواهد ماند. به عبارت دیگر می توان گفت که این طرح در واقع به مزیتی برای گروه های تروریستی همچون داعش تبدیل شده است. این فرمان از ورود بیش از 200 میلیون نفر به آمریکا جلوگیری کرده است، درحالی که مطالعات نشان می دهد هیچ یک از اتباع این کشورها در حملات تروریستی در خاک آمریکا شرکت نداشتند.

همان طور که «محمد جواد ظریف»، وزیر امور خارجه ایران نیز عنوان کرد، این طرح ضد مهاجرتی "هدیه ای بزرگ به افراط گرایان و حامیانشان" است و به گروه های تروریستی همچون داعش کمک خواهد کرد تا با سوء استفاده از تعمیق خطوط شکاف به عوام فریبی دست زده و از این شرایط برای نیروگیری هرچه بیشتر استفاده کنند. وزارت امور خارجه ایران همچنین اعلام کرد که به طرح ضد مهاجراتی و فرمان اجرایی ترامپ پاسخ متناسبی خواهد داد، اما بر خلاف طرح ضدمهاجرتی آمریکا، ممنوعیت ورود اتباع آمریکایی به ایران شامل اتباعی که در حال حاضر ویزا دارند نخواهد شد. ایران یکی از هفت کشور مسلمانی است که هدف دستور ترامپ قرار گرفته است. میلیون ها نفر از ایرانی تبارهای ساکن آمریکا و سراسر جهان همچون افرادی که ویزای دانشجویی، گرین کارت یا ملیت دوگانه ایرانی یا کشور دیگری را دارند از این دستور متأثر شده اند. ایرانیان آمریکایی به سهم خود به جامعه ایالات متحده کمک بسیار زیادی کرده و در میان موفق ترین گروه های مهاجر به آمریکا قرار دارند. این ممنوعیت نه تنها به تقویت عناصری در ایران منجر می شود که همیشه استدلال می کنند نمی توان به دولت ایالات متحده اعتماد کرد، بلکه این پیام را به ایرانیان می دهد که واشنگتن به آنها با رویکرد تبعیضی و تحقیرآمیز برخورد کرد.

فرمان اجرایی اخیر ترامپ با تقویت گروه هایی همچون داعش، به شعله ور شدن جنگ سوریه دامن خواهد زد. اما گذشته از این فرمان اجرایی، شایعات بی اساسی شنیده می شود که دولت ترامپ حتی اگر شده به بهای ایران، به دنبال راه حلی سیاسی برای سوریه است. اگر این شایعات حقیقت داشته باشند، باید گفت که این رویکرد دولت ترامپ تنها به فاجعه ختم شده و شکست دیپلماسی را تضمین می کند. ایران مدت زمان بسیاری است که در خط مقدم مبارزه با داعش قرار دارد و به عنوان اهرمی قابل توجه در میدان جنگ سوریه محسوب می شود. همچنین ایران از سال 2015 تاکنون، در فرآیند و مذاکرات ژنو حضور فعالانه ای داشته و به دنبال آن است تا از اهرم و نفوذ خود در جهت کاهش سطح خشونت و ایجاد یک صلح پایدار در سوریه استفاده کند. اما اگر ایالات متحده به دنبال آن باشد تا با زور و اجبار، ایران را از مذاکرات حذف کند، این کشور چاره ای ندارد جز آن که از ابزارهای متعدد و در دسترس خود برای خنثی سازی چنین تلاش هایی استفاده کند.

نقش مهم ایران در سوریه در مذاکرات دو روزه آستانه قزاقستان که نقطه عطفی در مذاکرات صلح سوریه به شمار می آمد، بیش از پیش نمایان شد. در این مذاکرات برای نخستین بار و پس از شش سال جنگ، نمایندگان دولت و مخالفان مسلح شورشی به طور مستقیم با یکدیگر مذاکره کردند. با میانجیگری ترکیه، ایران و روسیه ـ که ایران و روسیه حامیان اصلی دولت سوریه و ترکیه نیز از حامیان اصلی شورشیان است ـ این مذاکرات با امضای توافقنامه ای به پایان رسید که به موجب آن از این پس آتش بس در سراسر سوریه برقرار شده و گروهی متشکل از سه کشور ایران، ترکیه و سوریه کار نظارت و اجرای این توافقنامه را به عهده خواهند داشت.

با کنار هم آوردن دولت و مخالفان سوری و مستحکم تر شدن پشتیبانی از آتش بس در این کشور، سه قدرت میانجی یعنی ایران، سوریه و ترکیه احزاب متخاصم را یک گام به سوی انعقاد توافق سیاسی نزدیک تر کردند. بیانیه مشترک پایان مذاکرات آستانه نیز بر اصول اساسی فرآیند ژنو تأکید و از آن حمایت کرد. اگر توافق آستانه بر اساس چارچوب ژنو برنامه ریزی و تکمیل شود، امکان حل و فصل صلح آمیز بحران سوریه و پایان دادن به درد و رنج میلیون ها نفر مردم بی گناه ممکن خواهد بود.

حقیقت این است که ملحق شدن ایران به روسیه و ترکیه در به پیش بردن مذاکرات آستانه، نشان دهنده اهمیت ایران در ایجاد صلحی پایدار در سوریه است. این در حالی است که مشارکت ایالات متحده در مذاکرات آستانه تا حد یک عضو ناظر سقوط کرد و عربستان سعودی نیز هیچ مشارکتی در این مذاکرات نداشت. یکی از مقامات ارشد عربستان سعودی اخیراً در کنفرانسی در خاورمیانه به من گفت که رهبر عربستان سعودی احساس می کند چه در سطح منطقه و چه در موضوع جنگ یمن به شدت گرفتار شده است. در عین حال آن مقام به این موضوع نیز اشاره داشت که مقامات سعودی احساس می کنند که تلاش هایشان در سوریه به فاجعه ای منجر شده است چرا که در حال حاضر گروه های تروریستی حاضر در سوریه بر گروه های مورد حمایت آنها مسلط شده یا از آنها پیشی گرفته اند. در نتیجه همین امر نیز عربستان سعودی در مذاکرات صلح آستانه شرکت نکرد.

برای رسیدن به موفقیت در هر مذاکره ای در موضوع سوریه و ایجاد صلح در این کشور، حضور ایران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. روسیه درحال حاضر به عنوان پلی میان ایران و ترکیه عمل می کند و تلاش دارد که زمینه های مشترک میان دو کشور را افزایش دهد. ترامپ نیز همچنان که به دنبال برقراری روابط مجدد با روسیه است باید اهمیت روابط ایران ـ روسیه در زمینه مبارزه با تروریسم و تسهیل راه حل سیاسی در سوریه و دیگر نقاط منطقه را درک کرده و آن را بپذیرد. تلاش برای ایجاد فاصله بین ایران و روسیه نه تنها تلاشی بی مورد خواهد بود، بلکه به همکاری های منطقه ای و چشم انداز دیپلماسی لازم برای پایان دادن به جنگ سوریه نیز آسیب خواهد زد.

اتخاذ یک ذهنیت برد-برد و مثبت نسبت به روسیه و ایران از سوی ترامپ به پیشبرد منافع آمریکا نیز کمک خواهد کرد. آن چه مسلم است این است که رویکرد فعلی ترامپ گرفتاری و تنگناهای به وجود آمده آمریکا در منطقه خاورمیانه را شدیدتر خواهد کرد و موجب گسترش هر چه بیشتر تروریسم خواهد شد. اگر ترامپ سیاست خارجی دیپلماتیک و فراگیرتری را اتخاذ کند، می تواند هم زمان به چهار دستاورد مهم دست یابد: بهبود روابط با روسیه، تسهیل حل بحران سوریه و یافتن راه حلی برای این بحران، از بین بردن گروه تروریستی داعش و بهبود روابط ایالات متحده و ایران از طریق میانجیگری روسیه. اگر این امر محقق شود، ائتلافی واقعاً موثر ظهور خواهد کرد که می تواند بحران های منطقه ای دیگر را نیز به خوبی مدیریت کند.

از سوی دیگر، اگر ترامپ به دنبال خرابکاری در روابط روسیه، ترکیه و ایران باشد، هر گونه روزنه امیدی برای شکست داعش و کاهش تهدیدات تروریستی برای همیشه از بین خواهد رفت. علاوه بر این، ترامپ باید بداند که ایران و روسیه همسایه هستند و داشتن روابط قوی برای این دو کشور یک ضرورت استراتژیک است. بهبود رابطه ایالات متحده و روسیه در آینده نباید به قیمت از بین رفتن روابط روسیه و ایران تمام شود. شاید مهم ترین دلیلی که موجب می شود تا این شیوه عملی نباشد این است که سیاستگذاران روسی هیچ گاه به ایالات متحده آمریکا به عنوان شریکی ثابت و بلندمدت نگاه نمی کنند، اما می توانند روی ایران حساب کنند. دوم این که روسیه و ایران تمام تلاش خود را برای ایجاد ثبات در منطقه انجام می دهند و در این مسیر بیشترین میزان مشارکت و همکاری را با یکدیگر دارند، در حالی که میزان همکاری هایی از این دست میان آمریکا و روسیه در پایین تر سطح ممکن قرار دارد. حقیقت آن است که منطقه در آستانه فروپاشی کامل است و روسیه، ایالات متحده آمریکا و ایران باید از یک همکاری جمعی برای جلوگیری از هرج و مرجی همه جانبه، استقبال کنند.

منبع: هافینگتون پُست/ مترجم: زهره شهریاری