ایران و هند می‌‌توانند ورق را برگردانند؟

نویسنده: بهارات گوپالاسوامی، امیر هندجانی

دیپلماسی ایرانی: ایران و هند مدت های طولانی است که روابط تاریخی، فرهنگی و تجاری دارند. نگاهی به هزاره گذشته ریشه های مشترک آنها را در «ارتباط تمدن ها» نشان می دهد. در یک دهه اخیر، روابط تجاری آنها به علت تحریم های هسته ای اعمال شده بر ایران از سوی جامعه جهانی، بر محور انرژی و محصولات کشاورزی محدود شد. در سال 2015 تجارت آنها به حدود 16میلیارد دلار رسید. این عددی کوچک به نظر می رسد وقتی که آن را با تجارت 52میلیارد دلاری بین ایران و چین مقایسه کنیم. با این حال برای ایران، هند نه تنها از نظر جغرافیایی نسبت به چین نزدیک تر است بلکه حتی چشم انداز ژئوپولیتکی مشابهی با این کشور در منطقه غرب آسیا دارد.

هند بنیادگرایی اسلامی اهل سنت نشات گرفته از پاکستان و خاورمیانه را به عنوان نخستین تهدید امنیت ملی خود می بیند. هند به دنبال ادغام اقتصادی بیشتر در آسیای مرکزی است و آن را نه تنها یک ضرورت برای ایجاد تعادل در برابر چین می داند، بلکه این وزنه برای هند یک نیروی ثبات برانگیز در افغانستان (کشوری که هم هند و هم ایران منافع مشترکی در آن دارند) تلقی می شود. هر دو کشور علاقه دارند که در گذار رابطه خود به یک همکاری استراتژیک، هر دو عنصر امنیتی و توسعه اقتصادی را پوشش دهند.

چابهار و آسیای مرکزی

هیچ چیزی بهتر از میل به توسعه بندر چابهار در جنوب شرقی ایران، نماد پیشرفت روابط دوجانبه بین ایران و هند نیست. چابهار تنها بندر جنوبی ایران خارج از خلیج فارس است که در دریای عمان قرار دارد. توسعه آن از سال 2003 در دستور کار قرار دارد و حالا اقدامات مناسبی برای آغاز مراحل توسعه آن شروع شده است. در این میان بندری برای رقابت در صد مایلی شرق چابهار در گوادر پاکستان توسط چینی ها توسعه پیدا کرده است. در طول دهه گذشته که ایران با عواقب تحریم های بین المللی دست به گریبان بود، چین و پاکستان با خرجی برابر با 45میلیارد دلار بندر گوادر را گسترش دادند تا کریدوری اقتصادی بین چین و پاکستان به وجود بیاید.

با وجود عقب افتادن از پروژه رقبای چینی و پاکستانی، بندر چابهار هنوز به اندازه یک دهه قبل از اهمیت برخوردار است. ایران نیاز به بندری خارج از خلیج فارس برای دسترسی به اقیانوس هند دارد. همچنین سرمایه گذاری عظیمی در استان سیستان و بلوچستان که فقیرترین استان کشور محسوب می شود، برای ایجاد شغل و فرصتی برای مردم این استان نیاز است. هند در رقابت با رقیب دیرپای خود، پاکستان، به دنبال راهی برای رسیدن به آسیای مرکزی است و مسر چابهار برای صادرات محصولات آنها فرصت مناسبی را ایجاد می کند. هر دو کشور ایران و هند برای تقویت دولت مرکزی در افغانستان به دنبال تجارت و سرمایه گذاری در این کریدور هستند؛ کریدوری که به کراچی بستگی نداشته باشد.

انرژی هنوز مهم است

حتی در اوج تحریم ها، نیاز شدید هند به انرژی کلید واردات نفت خام از ایران بود. از آن جایی که تحریم ها در سال جاری برداشته شد، صادرات نفت خام ایران به هند دو برابر شده و ایران تبدیل به سومین تامین کننده بزرگ انرژی هند شده است. علاوه بر این با موضع هند در جریان مذاکرات بین المللی بر سر برنامه هسته ای ایران، هر دو طرف نشان داده اند که در تقویت روابط به بلوغ لازم رسیده اند.

با صف کشیدن شرکت های نفتی بین المللی برای امضای قراردادهای پر سود با ایران، دولت روحانی میدان گازی فزراد 2 را در خلیج فارس به طور انحصاری برای هند قرار داد. پس از خارج ماندن هند از خط لوله ایران ـ پاکستان به دلیل فشار ایالات متحده، بسیاری از تندروها در ایران به دولت روحانی فشار وارد می کردند که سرمایه گذاری در پروژه فرزاد 2 را به سرمایه گذاران خارجی دیگر واگذار کند. اما دولت روحانی با بررسی دقیق شرایط موجود و رابطه ایران با هند، متوجه شد که هند در طول زمان بهترین شریک برای توسعه این میدان خواهد بود.

موقعیت جغرافیایی هند و نزدیکی به ایران آنها را به یک مشتری طبیعی برای ذخایر عظیم نفت و گاز ایران تبدیل می کند. با توجه به تاریخی طولانی از جنگ میان هند و پاکستان، هندی ها حس می کنند که یک خط لوله زیرآبی که گاز ایران را از چابهار و از طریق دریای عمان به بندر پوربندر در هند حمل کند، بسیار منطقی است. درخواست هند برای گاز تا سال 2021 دوبرابر خواهد شد. تحلیلگران انرژی پیش بینی می کند که تا سی سال آینده، هند به دومین مصرف کننده بزرگ هیدروکربن تبدیل خواهد شد.

زمینه های جدید همکاری

ایران به متنوع ساختن اقتصاد خود جلوگیری از وابستگی اقتصادی به نفت و گاز افتخار می کند. با توجه به جمعیت جوان و بسیار تحصیل کرده ایران، اما محدود شده توسط تحریم های غرب، هند می تواند یک مدل توسعه بسیار مناسب در بخش های دارویی، آی تی و خدمات برای ایران باشد. بخش خصوصی، بانک ها و شرکت های بزرگ هند می توانند به همتایان ایرانی خود در دسترسی به تکنولوژی، تسهیلات اعتباری و دانش لازم، بسیار کمک کنند. در درازمدت ایران می تواند به شریک قابل اعتماد و پایداری برای کالاها و خدمات هندی در غرب آسیا تبدیل شود، در حالی که هند می تواند به وزنه مناسب ایران برای دسترسی تجاری بین چین و روسیه تکیه کند.

ایجاد تعادل دقیق

در حالی که هند و ایران همچنان به گسترش همکاری در بخش های مختلف ادامه می دهند باید مراقب باشند که اختلالی در روابط موجود ایجاد نشود. برای هند این اختلال شامل روابط با کشورهای عربی و اسرائیل است و برای ایران به معنی بیگانه شدن با پاکستان و چین. پاکستان یک قدرت هسته ای و بزرگترین همسایه ایران است. به عنوان کشوری سنی نشین با جمعیت زیاد شیعه، پاکستان برای همکاری در انرژی با ایران و ایجاد ثبات و غلبه بر تنش های ژئوپولیتیک منطقه، گزینه مناسبی به نظر می رسد.

ایران نمی تواند به نیازهای انرژی پاکستان تنها به دلیل خواست هند پشت کند. خوشبختانه ایران مقادیر عظیمی نفت و گاز برای تامین هر دو کشور در اختیار دارد. از طرفی به مانند 10 سال گذشته چین بزرگترین شریط تجاری و سرمایه گذاری ایران باقی خواهد ماند. در سوی دیگر ماجرا، هند روابط تجاری بزرگ و گسترده ای با عربستان سعودی و امارات متحده عربی دارد. روابط تجاری و نظامی آنها با اسرائیل نیز بسیار طولانی مدت است. هر سه این کشورها، به دستاوردهای ایران به شکلی احتیاط آمیز نگاه می کنند. اما به عنوان کشورهایی بالغ در منطقه، آنها باید درک کنند که هند نمی تواند انزوای سیاسی و اقتصادی ایران را بخواهد. چرا که منافعی که در این رابطه به دست می آورد به مراتب بیشتر از چیزهایی است که از دست می دهد.

«ارتباط تمدن ها» راهی طولانی را طی کرده است پیش از این که جاه طلبی های سیاستمدارن تهران و دهلی نو، آنها را در کنار هم جمع کند. اراده سیاسی و انگیزه های اقتصادی فراوانی در دو طرف وجود دارد تا یک همکاری صرفا تجاری به یک همکاری استراتژیک تبدیل شود.

منبع: نشنال اینترست/ مترجم: روزبه آرش