نفوذ ایران در سوریه بیشتر از روسیه است

دیپلماسی ایرانی: نیروهای وفادار به «بشار اسد»، رئیس جمهور سوریه با تسخیر حلب در اواخر ماه دسامبر، بزرگترین پیروزی خود را پس از گذشت نزدیک به شش سال از جنگ داخلی در این کشور رقم زدند. اکنون روشن است که اسد از خطراتی که بخش های حیاتی و بسیار مهم کشورش را تهدید می کرد، جان سالم به در برده است. حمایت های نظامی، دیپلماتیک و مالی ایران و روسیه نقشی حیاتی در پیروزی نیروهای وفادار به اسد ایفا کرده است. اما با وجود هدف مشترک ایران و روسیه در سوریه و منابع قابل توجهی که هر دو دولت در این جنگ سرمایه گذاری کرده اند، مسکو و تهران به یک شکل به مسائل مختلف مربوط به جنگ سوریه نگاه نمی کنند و از این منظر اختلاف نظراتی میان آنها وجود دارد. این موضوع را می توان به وضوح در تعهد دو کشور نسبت به نیروهای وفادار به بشار اسد به خوبی مشاهده کرد. هرچند روسیه در حال حاضر تعهد خود در حفظ و حمایت از نیروهای وفادار به بشار اسد را نشان داده اما تعهدات مسکو در این جنگ هیچ گاه در حد و اندازه های تعهدات تهران نبوده است. روسیه از طریق مداخله نظامی خود در سوریه به دنبال اهدافی چون تقویت جایگاه و موقعیت خود در منطقه خاورمیانه، نشان دادن مقام و جایگاه جهانی خود به سایر کشورها، جلوگیری از افزایش تهدیدات به وجود آمده از سوی افراطیون و دستیابی به اهرم فشاری در مذاکرات با غرب است. از سوی دیگر، ایران جنگ در سوریه را جبهه ای بسیار کلیدی و مهم در نبرد وجودی خود در منطقه می بیند که به طور مستقیم به امنیت ژئوپولیتیک این کشور مربوط است.

ایران خود را متعهد ساخته که صرف نظر از هزینه های جنگ سوریه به یک پیروزی کامل نظامی در این کشور دست یابد اما در مقابل، روسیه تمایل چندانی به باقی ماندن در یک درگیری آن هم با پایان باز در سوریه ندارد و ترجیح می دهد که این مبارزه را در نقطه اوج رها کند. جنگ در سوریه از نقطه پایانی خود همچنان فاصله بسیاری دارد. حتی با این که نیروهای وفادار به اسد، در نبرد بر سر آزادسازی حلب پیروز شدند، آنها کنترل شهر پالیمرا را به گروه تروریستی داعش واگذار کردند که شکست قابل توجهی برای آنها به حساب می آید. برنامه ریزان دفاعی روسیه در خلال این مبارزات دریافتند که راه حل نظامی در سوریه به احتمال زیاد مستلزم سال ها مداخله نظامی است، اما مداخله نظامی روسیه در سوریه طی سال های آتی تنها به فرسایش نیروی های نظامی این کشور منجر می شود و مسکو را نیز درست همانند آمریکا در باتلاق خاورمیانه گرفتار می کند. بنابراین، اکنون بهترین فرصت برای روسیه است تا به دنبال یک راه خروج از این جنگ باشد.

روسیه برای خلاص شدن از جنگ سوریه به یک راه حل سیاسی مبتنی بر مذاکره نیاز دارد. چنین روندی مستلزم مشارکت نیروهای شورشی سوری و حامیان خارجی آنها به ویژه ترکیه است. برای این منظور مسکو به طور پیوسته گفت وگو با آنکارا بر سر بحران سوریه را افزایش داده است.

علی رغم اهرم فشار قابل توجه روس ها بر دمشق، مسکو از تلاش برای دیکته کردن جهت جنگ در سوریه ناامید شده اند چرا که در مقابل نفوذ و قدرت تهران در سوریه، روسیه به لحاظ میزان نفوذ در جایگاه دوم و ثانویه قرار می گیرد. اصلاً تعجبی ندارد که ببینیم ایران به مراتب بیشتر از روسیه به تلاش ها و حمایت های خود از نیروهای وفادار به بشار اسد ادامه می دهد. مسکو پشتیبانی خود را عمدتاً به عرصه دیپلماسی و پوشش هوایی محدود کرده اما تهران به شکل گسترده تری به نیروی نظامی وفادار به جبهه اسد کمک کرده است. ایران با فراهم آوردن ده ها هزار مبارز از جمله نخبگان و رزمندگان حزب الله، نیروهای نظامی حامی بشار اسد را تقویت کرده است. علاوه بر این کمک های مالی ایران نیز به سرپا ماندن اقتصاد سوریه کمک کرده است.

روسیه از این مسائل آگاه است و در حال حاضر به دنبال جبران آنها است. نیروهای مسلح سوریه در اواخر نوامبر 2016 اعلام کردند که این نیروها واحد نظامی جدیدی با عنوان ـ "سپاه پنجم" ـ  را با همکاری متحدین این کشور ایجاد کرده اند که تمامی هزینه های آن نیز از سوی این متحدان پرداخت خواهد شد و به هر مبارز ماهانه تا 580 دلار حقوق پرداخت می شود. هرچند این خبر هنوز تایید نشده اما نشانه های اولیه حاکی از آن است که روسیه بخش اعظمی از پشتیبانی های مورد نیاز برای تأمین و حمایت از این سپاه از جمله فراهم آوردن تسلیحات و آموزش این نیروها را تقبل کرده است.

هرچند رقابت میان ایران و روسیه در سوریه فشرده است اما نباید در مورد آن مبالغه شود. ائتلاف در جنگ ذاتاً ماهیتی کثیف و پیچیده دارد. تهران و مسکو همچنان به اهداف و تعهدات مشترک خود وفادار هستند و به تقویت نیروهای وفادار بشار اسد در برابر دشمنان مشترک ادامه می دهند. ایران و روسیه به خوبی می دانند که اختلاف نظرات و کشمکش های درونی می تواند مأموریت و هدف مشترک آنها را تضعیف کند و به همین خاطر برای اطمینان از هماهنگی هر چه بیشتر در میدان جنگ، به خوبی با یکدیگر همکاری می کنند. حتی این دو کشور در 20 دسامبر اعلام کردند که با همکاری یکدیگر، ستاد مشترکی را برای ایجاد هماهنگی در جهت حمایت از نیروهای وفادار به بشار اسد در سوریه ایجاد خواهند کرد. با این وجود، تفاوت دیدگاه آنها در قبال نیروهای وفادار به بشار اسد خود فاکتوری مهم در سوریه محسوب می شود. اختلاف نظرات میان روسیه و ایران در این موضوع هیچ گاه در حد و اندازه های درگیری های داخلی در میان شورشیان سوری نبوده است اما ادامه آن می تواند نیروهای وفادار به بشار اسد را تحت تاثیر قرار دهد. اما به نظر می رسد همچنان که روسیه به دنبال استراتژی و راه حلی برای خروج مسکو از جنگ داخلی سوریه است، جدایی و اختلاف عقیده میان تعهدات روسیه و ایران بیشتر نیز بیش از پیش آشکار خواهد شد.

منبع: اندیشکده استراتفور/ مترجم: زهره شهریاری

انتشار اولیه: شنبه 25 دی 1395 / انتشار مجدد: شنبه 9 بهمن 1395