به بهانه قانون داماتو نباید کل برجام را زیرپا بگذاریم

حسن بهشتی پور، تحلیلگر مسایل بین الملل

دیپلماسی ایرانی: درباره تمدید قانون داماتو توسط مجلس نمایندگان و مجلس سنای آمریکا نباید دچار احساسات جناحی - گروهی شد، بلکه برعکس باید ضمن توجه به متن قانون داماتو که به قانون ISA تبدیل شده و به مدت ۱۰ سال تحریم های یک جانبه علیه ایران را تمدید کرده است، به تعارض آن با متن برجام دقت کنیم و ببینیم از چه  راهکارهایی می توان اقدام مقتضی و متناسب با آن انجام داد.

به طور کلی می توان گفت به استناد دو بند (هـ و ح) در مقدمه برجام قانون ISA که تحریم های نفت و گاز را تمدید کرده است با روح کلی حاکم بر سند برجام در تعارض آشکار است. زیرا در این دو بند آمده که همه کشورها باید روابط همه جانبه ای را در زمینه های مختلف با ایران در دوران پس از برجام داشته باشند، اما قانون ISA برای کشورهای دیگر هم تعیین تکلیف می کند که نمی توانند بیش از ۲۰ میلیون دلار در ایران در حوزه های نفت و انرژی سرمایه گذاری کنند.

اگرچه این قانون مانند بچه ای بود که از ابتدا مرده متولد شده بود ولی با این حال گذشته از روح برجام به استناد مواد 21، 23، 24، 25 ، 28، 29 و 33 برجام، می توان گفت که قانون داماتو در تعارض مستقیم یا غیرمستقیم با برجام قرار دارد. اما چرا آمریکایی ها معتقدند در تعارض نیست؟ زیرا آنها با زرنگی سعی می کنند موضوع تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای ایران را به گونه ای تفسیر کنند که صرفا تحریم هایی که به خاطر برنامه هسته ای ایران مقرر شده اند، شامل برجام شود. علاوه بر این آنها با استناد به این که وزیر امور خارجه آمریکا می تواند در مواردی که این قانون با برجام تعارض پیدا کند مانند تحریم های نفت و گاز، جلوی اجرای آن را بگیرد.

اما موضوع مهم آن است که زمان اجرای نهایی برجام از زمان شروع قرارداد میان ایران و قدرت های جهانی تا ۸ سال است که حدود یک سال آن گذشته، اما می بینیم که به لحاظ زمانی تمدید قانونISA  تا ۱۰ سال آینده  است. این موضوع به روشنی نشان می دهد بحث آمریکایی ها همچنان ادامه تخاصم با ایران و استفاده ابزاری از تحریم ها به بهانه های مختلف است.

اگر بخواهیم واقع بین باشیم نقض برجام بصورت دقیق از زمانی انجام خواهد شد که رئیس جمهور آمریکا بر اساس اختیاراتی که دارد تحریم های وضع شده از سوی کنگره آمریکا را هر شش ماه یک بار تعلیق نکند. زیرا بر اساس برجام رئیس جمهوری آمریکا باید اجرای تحریم های قبلی دو مجلس آمریکا را با فرمان اجرایی خود به حالت تعلیق در آورد . زیرا اختیارات لازم را برای لغو قطعی آن را ندارد.

بنابراین به لحاظ زمانی تا نهایی شدن برجام یعنی هفت سال آینده رئیس جمهوری آمریکا متعهد شده است که هر ۶ ماه یک بار اجرای مجموعه تحریم های مصوب کنگره علیه ایران را که مرتبط با هسته ای باشد، متوقف کند. آقای اوباما که دوره ریاست جمهوری اش در اول بهمن ماه آینده تمام می شود در اول ژانویه یعنی 12 دی ماه امسال باید اجرای تحریم های کنگره را به مدت 6 ماه دیگر متوقف کند و حالا باید ببینیم که آیا ترامپ هم همین مسیر را در ماه ژوئن 2017 ادامه خواهد داد  یا خیر. اگر اوباما یا ترامپ دراین فاصله که ذکر شد دستور توقف اجرای تحریم ها را امضاء نکنند در آن صورت است که می شود گفت به طور قطع  برجام نقض شده است.  

در داخل ایران برخی می گویند داماتو ربطی به مسائل هسته ای ندارد و صرفا تحریم واردات نفت و گاز از ایران و منع سرمایه گذاری در صنایع نفت و گاز ایران تا سقف 20 میلیون دلار را شامل می شود. در صورتی که ایران به بهانه فعالیت های هسته ای اش  بعد از سال ۲۰۰۲ تحریم شده است.

درباره این موضوع باید گفت درست است که بهانه تحریم های در نظر گرفته شده در قانون داماتو از ابتدا مرتبط با ادعای حمایت ایران از تروریسم و نقض حقوق بشر و تلاش برای ساخت سلاح های کشتار جمعی متهم شده است، اما باید در نظر گرفت بعد از آن که لیبی در سال 2006 از این قانون مستثنی شد، اصلی ترین بهانه برای تمدید این قانون ضد ایرانی پرونده سازی هسته ای علیه ایران بوده است.

اکنون که کنگره آمریکا با اکثریت قاطع قانون داماتو را تمدید کرده است این پیام به ایران منتقل می شود که دولت آمریکا با وجود آن که متعهد به توقف تحریم ها است اما همچنان می خواهد از اهرم تحریم ها علیه ایران استفاده کند. به همین جهت ایران نه می تواند و نه باید در برابر زیاده خواهی آمریکایی ها بی تفاوت باشد.

به ویژه آن که در ماه های آینده ایران به صورت هم زمان با  جمهوریخواهانی روبرو است که اکثرا مخالف برجام هستند و علاوه بر آن که زمام امور را در کاخ سفید به دست گرفته اند ، اکثریت مجلس نمایندگان و مجلس سنا را به صورت هم زمان در اختیار دارند در چنین شرایطی ایران باید اقدام های منظقی و متناسب با زیاده خواهی های کنگره از خود نشان دهد تا طرف مقابل بداند امکان دارد شرایط سال 1384 تکرار شود. با این تفاوت که این بار ایران به خاطر آن که تمامی تعهدات خود را به استناد گزارش های آمانو، مدیرکل آژانس انجام داده است، می تواند مانع همسویی اروپا و آسیا با آمریکایی ها شود. زیرا امروز دیگر زمینه های حقوقی و بین المللی از قبیل 12 قطعنامه شورای حکام و شش قطعنامه تحت فصل هفتم شورای امنیت سازمان ملل که ایران را به تهدید صلح و امنیت بین المللی متهم می کرد، وجود ندارد.

باید توجه داشت از موضع گیری های احساسی و شعاری باید اجتناب کرد و با منطق قوی تصمیم های قاطع را به مورد اجراء گذاشت. باید در نظر داشته باشیم که جمهوریخواهان مایل هستند ایران را ناقض برجام معرفی کنند تا بتوانند اجماعی که از دست دادند مجددا احیاء کنند.

بنابراین پاسخ ایران بایدهوشمندانه و اقدامی متناسب با اقدام انجام شده توسط آمریکا باشد. چرا که تا رئیس جمهور آمریکا فرمان توقف اجرای تحریم ها را امضاء کند هنوز هم نمی توانیم بگوییم آمریکا نقض برجامی را انجام داده است ما نباید بهانه به دست طرف مقابل بدهیم .

ایران می تواند قوانینی را که آمریکائی ها در حال وضع کردن آن علیه ایران هستند را به عنوان سندی در تعارض با روح برجام در مجامع بین المللی مطرح کند. تا از تکرار این اقدام آنها در ماه های آتی جلوگیری کند و این سیاست را باید در دو سطح منطقه ای و بین المللی دنبال کنیم .

باید توجه داشت به بهانه تمدید یک قانون که از همان ابتدای تصویبش در سال 1996 محکوم به شکست بود، نباید کل برجام را زیر پا بگذاریم، چرا که آمریکائی ها تا زمانی که توقف اجرای قانون داماتو را داشته باشند، این مسئله نقض برجام محسوب نمی شود.

نکته مهم پایانی آن که برای خنثی کردن کلیه فشارهای موجود علیه ایران در درجه اول باید اتکاء به مردم داشته باشیم و برای آن که مردم ایران به صورت یکپارچه و همه جانبه از سیاست های ایران در برابر زیاده خواهی آمریکا، حمایت کنند، لازم است برجام را از سوژه شدن برای بازی های سیاسی و جناحی خارج کنیم. به ویژه که امروز این سند بین المللی سدی در برابر تهدید های دشمنان مشترک ایران است.

کسانی که هنوز به بهانه تمدید قانون داماتو سعی دارند برجام را زیر سئوال ببرند به این واقعیت توجه ندارند که اگر ایران بخواهد از سیاست امریکا برای اجماع سازی بین المللی علیه ایران ممانعت کند باید بر اجرای تعهدات برجام از طرف مقابل تاکید کند. زیر سوال بردن برجام در واقع فراهم کردن میدان بازی برای طرف مقابل است که به بهانه های جدید اهرم تحریم ها را علیه مردم ایران به کار بگیرند.