ترکیه موصل را برای خود می خواهد

نویسنده: رابرت اولسون

دیپلماسی ایرانی: حیدر العبادی، نخست وزیر عراق، به ترکیه هشدار داده است که ادامه حضور نیروهای ترکیه ای در عراق آتش جنگ منطقه ای را روشن خواهد کرد، به ویژه اگر ترکیه به آموزش نظامی پیشمرگ های کرد ادامه دهد. سخنگوی پیشمرگ های کرد در حمایت از آنکارا گفته که حضور نظامی ترکیه در شمال عراق و اقدامات این کشور بر اساس توافق های میان آنکارا و اربیل است.

بنعلی ییلدریم، نخست وزیر ترکیه، فورا به اظهارات حیدر العبادی واکنش نشان داده و گفته است که نیروهای ترکیه برای مبارزه با داعش و کسب اطمینان از این که ساختار جمعیتی منطقه تغییر نخواهد کرد در شمال عراق باقی خواهند ماند. ییلدریم همچنین گفته است که عراق زمان خود را با تمرکز بر ترکیه هدر می دهد، آن هم وقتی که سربازانی از 63 کشور دیگر در همان منطقه مشغول مبارزه با داعش هستند.

رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه، هم 11 اکتبر گفته که هیچ بحثی درباره حضور نیروهای ترکیه ای در شمال عراق وجود ندارد و ترکیه به هیچ عنوان این منطقه را ترک نخواهد کرد. اردوغان گفته است که حیدر العبادی، نخست وزیر عراق، خود در سال 2014 از ترکیه خواسته بود نیروهایش را به مناطق تحت کنترل دولت اقلیم کردستان اعزام کند. اردوغان با اعلام این که العبادی باید حد و اندازه خود را بداند، گفته که جایگاه نخست وزیر عراق به هیچ عنوان با جایگاه او در یک سطح قرار ندارد.

ترکیه بارها اعلام کرده که تغییر ساختار جمعیتی در استان نینوای عراق را تحمل نخواهد کرد، منطقه ای که حدود 300 تا 400 هزار ترکمن در آن ساکن هستند. بخش زیادی از این افراد در شهر تلعفر، در 32 مایلی غرب موصل زندگی می کنند و با ترکیه رابطه بسیار نزدیکی دارند.

جمعیت تلعفر روزگاری حدود 200 هزار تن بود اما پس از اشغال موصل توسط داعش به بیش از 500 هزار تن رسیده است. پیش از سال 2015 نزدیک به 75 درصد از جمعیت این شهر سنی بودند. بنعلی ییلدریم، نخست وزیر ترکیه، به صراحت اعلام کرده که پاکسازی قومی ترکمن ها را تحمل نخواهد کرد، به ویژه ترکمن ها و سنی هایی که حامی ترکیه هستند. می توان گفت این ترکمن ها اصلی ترین بهانه ترکیه برای نگه داشتن نیروهای خود در شمال عراق هستند.

حدود دو هزار سرباز ترکیه ای در شش پایگاه نظامی در شمال عراق و منطقه تحت کنترل پیشمرگ های اقلیم کردستان حضور دارند. اصلی ترین پایگاه نظامی ترکیه در بعشیقه است، جایی که حدود یک هزار و 500 نیروی ویژه ترکیه ای مستقر هستند. ترکیه در این پایگاه تاکنون دو هزار پیشمرگ را برای مشارکت در عملیات آزادسازی موصل آموزش داده است. آنکارا همچنین چهار هزار و 500 نیروی مسلح به رهبری اثیل النجفی را آموزش داده است، کسی که فرماندار نینوا در زمان حمله داعش به این استان بود. او پس از سقوط نینوا به اربیل رفت. اقلیم کردستان عراق یکی از حامیان سیاست های آنکارا در منطقه است.

جنگ لفظی بر سر حضور نیروهای ترکیه ای در عراق متعاقب مباحث جنجالی اخیر در ترکیه بر سر پیمان 1923 لوزان بالا گرفته است. در این پیمان و توافق بعدی آن در سال 1925 که آنکارا با عراق امضا کرد و تحت کنترل بریتانیا اجرا شد، ترکیه موصل را به عراق واگذار کرد. اکنون مباحث جدی بر سر این دو توافق، سیاست های ترکیه نسبت به عراق به ویژه اقلیم کردستان و شهر موصل در محافل سیاسی آنکارا در گرفته است.  

حزب عدالت و توسعه (AKP) اعلام کرده است که دو توافق گذشته (1925و 1923) دیگر مشروعیت ندارند. رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری، و بینالی ییلدریم، نخست وزیر ترکیه، می گویند که این توافق ها محلی از اعراب ندارد چرا که توسط مقام های سکولار ترکیه امضا شده اند که اهداف و آرمان های قوی اسلامی، ایمان توده های مسلمان ترکیه یا منافع ژئوپلیتیک مشروع این کشور را در نظر نگرفته اند.

توافق لوزان میان ترکیه از یک سو و متفقین از سوی دیگر به امضا رسید و باعث به رسمیت شناخته شدن کشور تازه بنیاد ترکیه از سوی کشورهای جهان شد. متفقین پس از پیروزی در جنگ جهانی اول برای تنبیه امپراتوری عثمانی طی پیمانی به نام توافق «سور» قلمروی این امپراتوری را به منطقه آناتولی که اهالی آن منحصرا ترک تبار بودند، محدود کردند؛ در آن هنگام، بریتانیا و فرانسه تنگه های «داردانل» و «بسفور» و شهر استانبول را در تصرف خود داشتند. بر اساس همین پیمان ساحل غربی آناتولی نیز به یونانی ها داده شد و مقرر شد یک ارمنستان بزرگ مستقل و یک منطقه خودمختار کردنشین در بخش های شرقی آناتولی ایجاد شود؛ و این به معنای تجزیه و پایان امپراتوری عثمانی بود.

اکنون حزب حاکم عدالت و توسعه و حامیانش، این رهبران پیشین سکولار ترکیه را متهم می کنند که اجازه دادند خلافت عثمانی سوم ماه مارس 1924 به طور کلی ملغی شود، یعنی درست چند ماه پس از امضای توافق لوزان در سوییس در بیست و جهارم جولای 1923.

منبع: لوب لاگ/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 30