بازگشت اندیشه های جنگ سرد

نویسنده: نیکلای شوچنکو

دیپلماسی ایرانی: اقدام اخیر ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه، در تعلیق قرارداد دوجانبه مدیریت و جابجایی پلوتونیوم میان آمریکا و روسیه، آخرین حرکتی است که شیب تند روابط رو به وخامت مسکو و واشنگتن را تندتر کرده است.

مسکو برای توجیه این اقدام خود فهرستی را از اقدامات آمریکایی ها تهیه کرده که به گفته کرملین منافع ملی روسیه را نقض کرده است. به بیان کوتاه، مسکو فکر می کند که برخی اقدامات ایالات متحده مشخصا برای تضعیف و تضییع منافع اقتصادی و امنیتی روسیه است.

تعلیق توافقنامه مدیریت و جابجایی پلوتونیوم از طرف روسیه، واکنش سریع وزارت امور خارجه ایالات متحده را در پی داشت. وزارت امور خارجه آمریکا با انتشار بیانیه ای اعلام کرد که آمریکا مذاکرات دوجانبه روسیه ـ ایالات متحده درباره سوریه را به دلیل بی اعتمادی و نارضایتی واشنگتن از طرف روسی تعلیق می کند. الیزابت ترودو، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، چهارم اکتبر گفت: «ایالات متحده مشارکت خود در کانال های دوجانبه با روسیه را متوقف می کند، کانال هایی که برای هماهنگ کردن درباره عملیات سوریه ایجاد شده بود اما ما اکنون به مرحله ای رسیده ایم که فکر می کنیم به اهداف مشترکی در این باره نرسیده ایم.»

روسیه در مقابل دولت باراک اوباما را متهم کرد که در گفت وگوهای سوریه تمایل و توانایی تصمیم گیری درباره جزئیات را ندارد. دیمتری ترنین، کارشناس موسسه کارنگی در مسکو، با ابراز نگرانی از تقابل رو به افزایش مسکو و واشنگتن می گوید: «تنش های ایالات متحده ـ روسیه از زمان درگیری های اوکراین در 2015-2014 به خطرناکترین مرحله خود رسیده است. رهبران هر دو کشور باید از این شرایط فاصله بگیرند.»

چند روز پیش از تحولات اخیر در روابط دو کشور، تعدادی از کارشناسان روس در نشست بین المللی والدای در مسکو به رهبران هر دو کشور توصیه کردند که از دامن زدن به اختلافات و رسیدن به یک نقطه بی بازگشت در این روابط خودداری کنند. رابرت لگولد، کارشناس علوم سیاسی دانشگاه کلمبیا و رودریک لین، سفیر سابق بریتانیا در مسکو (2004-2000) و دزموند براون، وزیر دفاع سابق بریتانیا (2008-2006) درباره علل و نتایج احتمالی بالا گرفتن بیش از پیش تنش ها در روابط ایالات متحده و روسیه گفت وگو کردند.

در این نشست با عناوینی تحت عنوان "بی اعتمادی" کارشناسان تا بدان جا پیش رفتند که نسبت به جنگ نیابتی میان روسیه و ایالات متحده در سوریه هشدار دادند و این مساله را بسیار خطرناک خواندند. تنها چند روز پس از این نشست بود که ایالات متحده و روسیه تصمیم گرفتند تا اندک پیوندهایی را که به اعتقاد کارشناسان می توانست باعث بهبود روابط دوجانبه شود را نیز متوقف کنند.

اعتمادی که روز به روز کمتر می شود

همکاری های ایالات متحده و روسیه در زمینه تسلیحات هسته ای یکی از معدود زمینه هایی بود که دو کشور می توانستند بدون تهدید منافع یکدیگر سطح مشخصی از همکاری را در آن تعریف کنند. لین که در سال های 2000 تا 2004 سفیر بریتانیا در روسیه بوده است، با یادآوری بازدید خود از تاسیسات هسته ای نیروی دریایی روسیه، این دیدار را بخشی از تلاش برای ترغیب مسکو به همکاری با غرب در زمینه محدود کردن تسلیحات هسته ای می داند. او می گوید: «من با لباس کاملا نظامی به این سفر رفتم. چند مامور از سرویس امنیت فدرال (FSB) و سازمان اطلاعات روسیه نیز همراهم بودند. یکی از این ماموران دوربینی همراه داشت و مرتبا از من عکس می گرفت. من فکر می کردم که این کار خلاف قوانین روس هاست چرا که درست پشت سر من کشتی های کروز و زیردریایی های هسته ای روسیه قرار داشتند.»

درست روز بعد از این بازدید بود که سفیر سابق بریتانیا با نوشتن یادداشتی در روزنامه روسی از تلاش های روسیه برای همکاری هسته ای با غرب تقدیر کرد و نوشت که روسیه، بریتانیا و ایالات متحده توانسته اند بر بی اعتمادی های باقی مانده از دوران جنگ سرد غلبه و یک همکاری کارآمد را بر پایه روابط مثبت بنا کنند.

بازگشت جنگ سرد

اما به نظر می رسد که آن روزها گذشته است. البته ناظران معتقدند سطح فعلی بی اعتمادی که میان سیاستگذاران در روسیه و غرب وجود دارد به مراتب کمتر از دوران جنگ سرد است اما نمی توان تهدید آن را نادیده گرفت. لگولد در این باره می گوید: «روابط میان ایالات متحده و روسیه عمیقا وخیم شده و به یکی از بدترین دوران خود در روزهای پس از جنگ سرد رسیده است.» به اعتقاد کارشناسان، مهمترین خصیصه جنگ سرد که اخیرا در روابط فعلی روسیه و آمریکا احیا شده این است که در طول جنگ سرد، ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی برای هر مساله و بحرانی در اقصی نقاط جهان، انگشت اتهام را به سوی یکدیگر نشانه می رفتند. آنها این کار را با هدف گرفتن سیستم های سیاسی و اقتصادی طرف مقابل تحت عناوینی چون کاپیتالیسم و کمونیسم انجام می دادند. لگولد می گوید که این شرایط بار دیگر در روابط واشنگتن ـ مسکو ظهور کرده است. در حالی مسکو ایالات متحده را به خاطر حمایت از تغییر رژیم های سیاسی در اقصی نقاط جهان سرزنش می کند که واشنگتن روسیه را برای حمایت از رژیم های غیردموکراتیک نکوهش می کند.

کارشناسان هشدار می دهند که اگر نخبگان سیاسی در واشنگتن و مسکو همچنان این مواضع را حفظ کنند، مواضعی که به نوعی یادآور جنگ سرد است، چشم انداز بهبود روابط مسکو ـ واشنگتن بسیار تیره و تار خواهد بود. بر این اساس، اگر دو طرف به این مساله توجه نکنند هر گونه تغییری غیرممکن خواهد بود مگر این که در سطح رهبری یکی از طرفین یا هر دو طرف تغییراتی بنیادین ایجاد شود که احتمال آن هم در آینده ای قابل پیش بینی بعید است.

در فضایی که بی اعتمادی، یعنی بدترین مشخصه جنگ سرد، حاکم است، به نظر می رسد که روسیه و ایالات متحده تمایل خود را برای حفظ ارتباط با یکدیگر از دست داده اند. با ادامه این شرایط دیر یا زود جهان شاهد عواقب بازگشت اندیشه های جنگ سرد خواهد بود.

منبع: راشا دایرکت / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 30