تهران نگران عدم وفای به عهد آمریکایی ها بود

نویسنده: علی هاشم

دیپلماسی ایرانی: طرف های منطقه ای و بین المللی زیادی در بحران سوریه درگیرند اما به نظر می رسد تنها دو طرف هستند که قابلیت اتخاذ تصمیم های بزرگ دارند. روسیه و ایالات متحده دهم سپتامبر برای برقراری آتش بس در سوریه به یک توافق آزمایشی رسیدند، توافقی که قرار بود تمامی طرفین را مجبور کند تا به آن متعهد باشند. اما آتش بس نوزدهم سپتامبر با اتهام زنی های متقابل آمریکا و روسیه مبنی بر پایبند نبودن به تعهدات توافق شده به پایان رسید. روسیه از حمله نیروهای آمریکایی در هفدهم سپتامبر که بنا بر گزارش ها 62 سرباز دولتی سوریه را در دیرالزور کشت، به شدت انتقاد کرد. مسکو هدف نیروهای آمریکایی از این عملیات را زیر سوال برد و به تردیدها درباره احتمال خارج شدن طرف روسی از فرایند صلح آن هم به طور کامل دامن زد. در مقابل ایالات متحده نیز روسیه را مسئول حمله نیروهای هوایی روسیه به کاروان کمک های سازمان ملل در نوزدهم سپتامبر در نزدیکی حلب خواند.

امید بسیاری وجود داشت که روسیه و ایالات متحده که هر دو در سوریه حضور نظامی داشته و در میان شبه نظامیان هر دو طرف نفوذ زیادی دارند، بتوانند انطباق بیشتری با توافق داشته باشند. بسیاری امید داشتند که توافق مسکو ـ واشنگتن نقطه عطفی برای اجرای یک برنامه صلح جامع باشد که بتواند به شش سال جنگ خونین که جان صدها هزار تن را گرفته پایان دهد.

یک نظامی ایرانی بدون تمایل به عنوان شدن هویتش به المانیتور می گوید: «هیچ دلیلی ندارد که به خاطر شرکای روسی خود که آماده همکاری با آنها هستیم، آمریکایی ها را باور کنیم. مردانی بودند که برای تضمین این آتش بس در حلب جنگیدند و کشته شدند و آن ها کمک کردند که این آتش بس اتفاق بیفتد.»

بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، نیز یازدهم سپتامبر با اعلام مواضع رسمی ایران ضمن استقبال از توافق ایالات متحده ـ روسیه گفت: «ایران همواره از آتش بس در سوریه و تسهیل دسترسی تمام مردم این کشور به کمک های بشردوستانه استقبال کرده است.» قاسمی همچنین گفته است: «استمرار و پایداری آتش بس به ایجاد ساز و کار فراگیر نظارت و به ویژه کنترل مرزها برای جلوگیری از اعزام تروریست های تازه نفس و ارسال سلاح و سایر منابع مادی برای تروریست ها بستگی دارد.»

ایران همواره در برابر چنین شرایطی محتاطانه رفتار می کند. در واقع، تجربه قبلی آتش بس به قدری خونین بود که نگرانی های جدی را در این باره برای ایران ایجاد کند. درگیری ششم ماه می در خان طومان پس از آتش بس 27 فوریه به کشته و اسیر شدن ده ها سربازی منجر شد که تحت فرماندهی ایرانیان در سوریه مبارزه می کردند. در آن زمان بود که ایرانیان فکر کردند آتش بس تنها فرصتی بوده برای نفس تازه کردن گروه های تروریستی؛ فرصتی که از طرف دولت هایی که آنان را حمایت می کنند در اختیارشان گذاشته شده بود.

منبع نظامی ایرانی با اشاره به حمله هفدهم سپتامبر آمریکا علیه ارتش سوریه، در گفت وگو با المانیتور تاکید می کند که تهران آمادگی ندارد حادثه مشابهی را تحمل کند. او می گوید: «بیش از نیم ساعت جنگنده های آمریکایی مواضع ارتش سوریه را بمباران کردند، آن هم در شرایطی که داعش در حال پیشروی بود. خوب اسم این اقدام را چه باید گذاشت؟ (آنها اظهار پیشمانی می کنند اما) ابراز ندامت نه سربازان کشته شده و نه مواضع از دست رفته را باز نمی گرداند. اگر نیروهای سوری یک اشتباه مشابهی می کردند چه اتفاقی می افتاد؟ آمریکایی ها قطعا این اقدام را جنایات جنگی می خواندند. گرچه هنوز هم این بهانه که "اشتباه شده" غیرقابل قبول است.»

یک دیپلمات ایرانی هفدهم سپتامبر به المانیتور گفت که "آتش بس جدید امیدوارکننده به نظر می رسید اما حمله اخیر آمریکا به نیروهای سوری همه چیز را پیچیده تر کرده است". یک دیپلمات دیگر ایرانی نیز گفته است "اگر ایالات متحده می خواهد که دیگران به توافق پایبند باشند پس خودش هم باید این پایبندی را داشته باشد. روس ها درباره این آتش بس با ما مشورت کردند، و ما یک نگرانی عمده داشتیم: این که آمریکایی ها هیچ وقت به قولشان وفا نمی کنند.» این مقام ایرانی توضیح می دهد که کشورش فقط به دلایل انسان دوستانه با این آتش بس موافقت کرده بود. او می گوید: «چرا ما باید آتش بس را بپذیریم وقتی که دست بالا را داریم؟ تنها دلیلش این بود که می خواهیم با تلاش ها برای رسیدن به صلح همگام باشیم. تنها جنگ واقعی که امروز در سوریه جریان دارد در حلب است. در جنوب هیچ تحول جدی وجود ندارد. در حومه دمشق با شبه نظامیان توافق شده و آنان در حال ترک منطقه هستند. در حمص شرایط خوب است. شبه نظامیان اکنون ادلب را در اختیار دارند و در حلب نیز درگیری ها شدید است.»

خوش بینی ها در تهران برای حل و فصل بحران سوریه ظرف چند روز گذشته شدیدا کم شده است. دومین مقام نظامی ایرانی با اشاره به تحولات اخیر به المانیتور می گوید: «کاملا روشن است که ایالات متحده هیچ جدیتی برای پایان دادن به این بحران ندارد... آنها می گویند که حمله (17 سپتامبر) به نیروهای سوری یک اشتباه بود. من به عنوان یک نظامی با سابقه به شما می گوییم که این ادعا خنده دار است. این حمله بیش از 40 دقیقه ادامه داشته است. یعنی هیچ کس در طول این زمان نسبتا طولانی متوجه نشده که دارند راه را برای پیشروی داعش باز می کنند؟ من بیشتر تمایل دارم که باور کنم این کار پنتاگون بوده و جان کری (وزیر امور خارجه) از این مساله اطلاع نداشته است. همچنین ممکن است که جنگ طلبان در واشنگتن در حال آماده کردن خود برای در پیش گرفتن سیاست های جدید در دولت جدید ایالات متحده باشند و این چند ماه باقی مانده از دولت اوباما تنها زمانی برای تلف کردن است.»

یکی از مهمترین درخواست های ایران در مذاکرات بی شمار درباره سوریه قرار دادن جبهه فتح الشام (جبهه نصرت سابق) در زمره گروه های تروریستی است، درخواستی که در توافق اخیر روسیه و آمریکا مدنظر قرار گرفته بود. همین یک گام کافی بود تا تهران به رغم تمام نگرانی های خود از توافق آتش بس حمایت کند.

جمله اخر این که، شکست توافق ایالات متحده ـ روسیه هیچ تاثیری بر تنها گزینه روی میز نخواهد داشت: گزینه حمایت از بشار اسد. در واقع سفر جابر انصاری، معاون عربی و آفریقای وزیر خارجه ایران، به دمشق در نوزدهم سپتامبر نشان دهنده این موضع بود. انصاری پس از دیدار با بشار اسد گفت: «ایران مصمم است که تمام امکاناتی را که برای مبارزه با تروریسم برای سوریه حیاتی است را در اختیار این کشور قرار دهد.»

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 30