برجام مانند هر توافقی ضمائم محرمانه دارد

نویسنده: جیم والش

دیپلماسی ایرانی: موسسه علوم و امنیت بین المللی (ISIS) و دیوید البرایت، بنیانگذار آن اخیرا گزارشی را درباره توافق هسته ای ایران با عنوان رسمی "برنامه جامع اقدام مشترک" (برجام) منتشر کرد. این موسسه در طول سال های گذشته به واسطه انتشار گزارش های فنی به حق احترام اعضای کنگره و تحلیلگران منع گسترش تسلیحات هسته ای را به دست آورده است. البته این بدان معنا نیست که گزارش های این سازمان همواره بدون نقص بوده است. البته در بدترین حالت، چنین نقص هایی را می توانستید در نکات بسیار جزیی و تحلیلی پیدا کنید. متاسفانه اما گزارش اخیر این موسسه درباره برجام بیش از این که متکی بر تجزیه و تحلیل های فنی باشد، یا ادعاهایی مبتنی بر شواهد را مطرح کند بر حس و گمان تکیه زده است.

در این گزارش چندین اتهام مطرح شده است که می توان در یک مورد خلاصه کرد: "ایالات متحده، به همراه بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه، چین و آژانس بین المللی انرژی هسته ای (IAEA) محرمانه موافقت کرده اند که با اعطای معافیت، ایران بر اساس توافق برخی از تعهدات خود را کنار بگذارد" و این که "ایران به نظر می رسد در تلاش برای تضعیف برجام موفق شده است."

از زمانی که گزارش منتشر شده کاخ سفید قاطعانه گزارش موسسه علوم و امنیت بین المللی را رد و تاکید کرده که ایران به تمام تعهدات خود در برجام کاملا عمل کرده است. سخنانی که آژانس بین المللی انرژی هسته ای نیز تایید کرده است. کاخ سفید اعلام کرده است: «ایران کاملا به تعهداتش پایبند بوده و هر ادعایی خلاف این، درست نیست؛ از جمله این که ما به پیشواز روز اجرایی شدن برجام رفته ایم پیش از این که ایران کاملا به تعهدات خود در این زمینه عمل کرده باشد... ما شاهد هستیم که منتقدان برجام با استفاده از اطلاعات غلط و تحریف شده به دنبال تضعیف این توافق هستند.»   

در این جا برای بررسی ادعاهای مطرح شده، پاسخ دولت آمریکا را کنار می گذاریم و فرض می گیریم که ادعای موسسه علوم و امنیت بین المللی مبنی بر اعطای معافیت به ایران درست است. اگر بخواهیم تعریف کلی از گزارش موسسه بدهیم باید بگوییم که "خوب نیست." پاراگراف آغازین گزارش و مابقی آن به لحاظ ارائه شواهد و مدارک مشکلات زیادی دارد.   

گزارش با استناد به راز "اعطای معافیت به ایران" آغاز می شود. رازداری اتهام نخ نمایی شده ای است که منتقدان پیشتر نیز بارها علیه دست اندرکاران توافق مطرح کرده اند. همان طوری که نویسندگان این گزارش کاملا مطلع هستند تقریبا تمام توافق های مرتبط با برنامه هسته ای ضمائم محرمانه و جنبه های دیگری دارد. گزارش های اعضا به آژانس بین المللی انرژی هسته ای، همانند بسیاری دیگر از اسناد این سازمان، محرمانه هستند. توافق های کنترل تسلیحات ایالات متحده ـ اتحاد جماهیر شوروی همگی ضمائم محرمانه داشتند. می توانید بررسی کنید، توافق هسته ای با لیبی نیز هرگز به طور عمومی منتشر نشده است. چندین دهه است که محرمانه بودن توافق های هسته ای به رویه ای استاندارد تبدیل شده؛ که البته دلایلی خوبی هم برای این کار وجود دارد. در صورت محرمانه نبودن، توافق بر سر مسائل حساسی چون فناوری هسته ای در مذاکرات، اگر نه غیرممکن که بسیار دشوار می شد.   

قطعا، در اینجا مساله تعادل مطرح است. توافق ها تا جایی که امکان دارد باید شفاف باشند و باید راه هایی برای افزایش شفافیت درباره برجام نیز وجود داشته باشد. اما نباید ارزش دادن به شفافیت باعث شود که علیه "راز داری" در مذاکرات جبهه بگیریم. توافق های قدرتمند و موثر نیازمند ترکیبی از شفافیت و محرمانگی است. این مساله ای است که اغلب در دادگاه های حقوقی با مسائل مرتبط با امنیت ملی نیز مطرح می شود.

گزارش موسسه علوم و امنیت ملی تلاش می کند که دو استدلال را درباره محرمانه بودن بخشی از مذاکرات مطرح کند. نخست، "از آن جایی که برجام عمومی شده هر منطقی برای محرمانه نگهداشتن معافیت های اعطا شده به ایران ناموجه به نظر می رسد." به سختی می توان باور کرد که نویسندگان این گزارش که همگی در این حوزه متخصص هستند، فراموش کرده اند که معاهده ان پی تی هم سندی عمومی است با این حال گزارش های پادمانی که بخشی از "ان پی تی" است همچنان محرمانه است، یا اینکه تقریبا تمام توافق های مشابه برجام بخش های عمومی و محرمانه دارند.    

اما وضعیت بدتر هم می شود. استدلال دوم در مخالفت با محرمانه بودن (بخشی از) برجام این است که "این مساله مخل فرایند نظارتی کنگره است." این در حالی است که نویسندگان گزارش در بند قبلی اعتراف می کنند که دولت کنگره را درباره وضعیت اجرایی برجام در ماه ژانویه مطلع کرده است. خوب حال این پرسش ایجاد می شود که چگونه با وجود اطلاع رسانی به کنگره روند نظارتی آن نقض شده است؟ به طور کلی می توان گفت که گزارش موسسه علوم و امنیت ملی، گزارشی کاملا بی بهره از شواهد تجربی است.

بزرگترین مشکل گزارش این است که نویسندگان آن هیچ تلاشی برای پرداختن به اصل مساله ـ اتهام معافیت یا توانایی ایران برای ساخت تسلیحات هسته ای ـ نداشته اند. برای مثال، در گزارش آمده که به ایران اجازه داده شده تا بیش از 300 کیلوگرم (مورد توافق) اورانیوم غنی شده نگه دارد. نویسندگان با این حال هیچ اشاره ای نکرده اند این مقدار بیشتر چقدر است، آیا به اندازه یک انگشتانه است یا یک کامیون. آنها همچنین به این مساله مهم هیچ اشاره ای نمی کنند که کسی نمی تواند با اورانیوم غنی شده با غنای پایین تسلیحات هسته ای بسازد.

به نظر می رسد که ما باید بیشتر بر حقایق موجود تمرکز کنیم تا حدس و گمان ها. از تمام ادعاهایی این چنینی منتقدان که بگذریم حقیقت این است که در کمال بهت و حیرت منتقدان، برجام کارگر افتاده و نتیجه داده است.

منبع: لوب لاگ/ تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 30