داعش و القاعده قدرت خود را به رخ هم می‌‌کشند

دیپلماسی ایرانی: اگر هدف تروریست های تکفیری در هفته گذشته جلب توجه افکار عمومی جهان بود، کاملا به این هدف خود رسیده اند. به رغم جنجال های پس از برگزیت، شبه نظامیان اسلامگرا موفق شدند که با سه حمله تروریستی پرتلفات، سر و صداها را (حداقل برای مدت کوتاهی) قطع کرده و توجه همه را به خود جلب کنند: اولی حمله در فرودگاه بین المللی ترکیه که 41 کشته برجای گذاشت، و دومی چهار هزار مایل دورتر در بنگلادش، جایی که 20 تن به هنگام صرف شام در رستورانی در منطقه دیپلماتیک داکا، پایتخت این کشور، به گلوله بسته شدند و کشته شدند. (و سومی نیز دو حمله همزمان در بغداد که حدود 300 کشته و زخمی برجای گذاشت.)      

در همین هفته، حملات بسیاری دیگری در هیاهوهای رسانه ای گم شدند، از جمله حمله انتحاری در شمال کامرون که 11 کشته برجای گذاشت، حمله ای در کنیا و یک بمبگذاری خونین در افغانستان.

به اعتقاد ناظران، حملات در ترکیه، بنگلادش و عراق توسط داعش انجام شده است. در حملات فرودگاه استانبول، گروهی داعشی ها که از بمباران های شهر رقه در سوریه فرار کرده بودند برای انجام عملیات تروریستی به استانبول رفتند. با این حال مقام های غربی بر این عقیده اند که داعش حمله خود را در داکا با استفاده از سربازگیری محلی در این کشور انجام داده است. تحلیلگران اطلاعاتی غرب، از مدت ها پیش هشدار داده اند که داعش با از دست دادن قلمرو خود (در سوریه و عراق) به حملات تروریستی آن هم با درجه بالایی از خشونت دست خواهد زد.

جان برنان، رییس سازمان سیا، همین ماه گذشته بود که به کمیته اطلاعات سنای ایالات متحده گفته بود: «با تشدید فشارها بر داعش، پیش بینی ما این است که این گروه تروریستی برای حفظ برتری خود، کارزارهای ترور جهانی را تشدید کند.»     

حالب نظر می رسد این پیش بینی به واقعیت تبدیل شده است. شهر فلوجه هفته گذشته توسط نیروهای دولتی عراق از کنترل داعش خارج شد. در لیبی، جنگجویان داعش از شهر سرت عقب نشینی کردند. همدستان این گروه نیز که در شش ماه گذشته غیرقابل کنترل به نظر می رسیدند، هم در حال از دست دادن مواضع خود در یمن، افغانستان و مصر هستند.

همان طوری که جان برنان گفته بود، داعش نه تنها مجبور شده بر روی غرب تمرکز کند، بلکه تلاش دارد تا موقعیت به زحمت ایجاد شده خود در جنبش جهادی جهانی را هم حفظ کند. خصومت شخصی میان ابوبکر البغدادی، رهبر داعش و ایمن الظواهری، رهبر القاعده، عمیق است و رقابت میان این دو سازمان تروریستی را شدیدتر کرده است. این مساله عامل اصلی تشدید خشونت هاست.

برای مثال، بنگلادش مدت ها در حوزه نفوذ القاعده بوده است. این گروه تروریستی در طول 22 سال از 28 سال حیات خود همواره در جنوب شرق آسیا مستقر بوده است. حمله داعش در داکا قدرت رقابت این گروه را به رخ رقیب می کشد، آن هم در منطقه ای که القاعده حیات خلوت خود فرض می کند.

البته این هم غلط است که توان گروه های قدیمی را به نفع تازه واردان در نظر نگرفت. واقعیت این است که داعش شکننده است. ایده به اصطلاح خلافت این گروه تروریستی، یک پروژه جاه طلبانه ناکارآمد از کار درآمد. داعش شاید بتواند شکست و عقب نشینی در عراق و سوریه را با توسل به برخی بهانه ها توجیه کند اما محدود شدن قابل توجه قلمرو این گروه، به ویژه در شهرهای رقه و موصل، ادعاهای خلافت را شدیدا زیر سوال برده و از اقتدار ابوبکر البغدادی می کاهد. به همین دلیل است که پروژه خلافت داعش به پیروزی های مستمر و قلمرو جدیدی نیاز دارد. و به همین دلیل این احتمال وجود دارد که حملات اخیر داعش در واقع تلاشی ناامیدانه از جانب این گروه برای زنده نگه داشتن رویای یک خلافت باشد.   

داعش سازمانی است که برای پیشروی ایجاد شده، نه عقب نشینی. به همین دلیل در این گروه تقاضایی دائمی برای ایجاد فرصت های تازه برای اخاذی و غارت وجود دارد. شعار داعش «بردباری و گسترش» است. اما عامل اول (بردباری) به دومی وابسته است. به همین دلیل وقتی پیشروی جای خود را به عقب نشینی تدریجی، مشکلات مالی، سربازگیری از راه دور و پوست اندازی کارگزاران محلی بدهد، یک عقب نشینی می تواند سریعا به رویه تبدیل شود.

این بازی پر هرج و مرج شاید دو یا سه سال دیگر به پایان برسد و زمانی که این داستان به پایان خود نزدیک شود، برنده آن احتمالا غرب یا قدرت های منطقه ای نخواهند بود. در عوض، پیروز این میدان ممکن است گروهی باشد که با در پیش گرفتن استراتژی دقیق و اهداف میان مدت در تمام این سال های اخیر صبر پیشه کرده است: القاعده. استراتژی که احتمالا به قیمت توسعه نیافتن این گروه تمام می شود. به عبارت دیگر، در شرایطی که داعش حملات خود را به چهارگوشه جهان کشانده و تمام توجه ها را به خود جلب کرده، القاعده بازی درازمدتی را برای حفظ حیات و تفوق خود بر گروه های اسلامگرای دیگر در پیش گرفته است. 

منبع: گاردین/ تحریریه دیپلماسی ایرانی /30