اردوغان و پایان نمایش داووس

نویسنده: صادق ملکی، کارشناس و تحلیلگر ارشد سیاسی

دیپلماسی ایرانی: هنگامی که در داووس، اردوغان نمایش وان مینیت را به تصویر می کشید نوشتم که نباید فریب حرکت تاکتیکی وی را خورد، اما این سخن در موج پیام های تبریک مقامات، اعطای بازوبندی پهلوانی تهران به اردوغان، ارسال قرآن و... گم شده و با فشار وارده نوشتار از سایت... حذف شد. در شرایط جاری بیشتر همان رسانه هایی که دیروز زبان به تحسین اردوغان گشوده بودند، امروز دچار شوک شده اند و باز با تحلیل احساسی از عادی شدن روابط آنکارا - تل آویو به شدت انتقاد می نمایند.

در نظام بین الملل، منافع تعیین کننده روابط کشورهاست و روابط ترکیه و اسرائیل نیز از این امر مستثنا نیست. ترک ها و بخصوص اردوغان و تیمش استاد استفاده از فرصت ها و تغییر مواضع بر اساس واقعیت حاکم صحنه سیاست می باشند. نگاهی به عملکرد ترک ها در سال های اخیر نشان می دهد که آنان در سیاست خارجی همواره سیاست چند وجهی و منافع محور را تعقیب کرده اند.

عضویت در ناتو بر این اساس شکل گرفت و تنش در روابط با اسرائیل و ترمیم آن نیز بر این نگاه استوار است. نفوذ در دنیای اسلام، محاسبات تداوم قدرت در داخل، جذب سرمایه های عربی، تنگ کردن حوزه نفوذ ایران و.... عامل تنش دیروز و تنگنای اقتصادی، انزوای سیاسی و... عامل ترمیم روابط امروز ترکیه با اسرائیل است.

بدیهی است که خصومت میان کشورهایی که با یکدیگر جنگ کرده اند ابدی نیست. بر این اساس انتظار ابدی بودن تنش در روابط ترکیه و اسرائیل در حالی که مشخص بود گذرا است نیز بیش از آنکه حاصل درک درست از معادلات باشد، حاصل عدم درک صحیح از معادلات حاکم بر ساختار این دو کشور بوده و می باشد. سه شرط عذرخواهی، پرداخت غرامت و پایان محاصره غزه، شروط آنکارا برای عادی سازی روابط با تل آویو بود که فقط پرداخت غرامت تحقق خواهد یافت و ترک ها از دو شرط عدول کردند تا با مانوری سیاسی شرایط را به نفع خود متحول نمایند. در این میان هر چقدر داووس حرکتی نمایشی بود، توافق آنکارا و تل آویو تحولی نمایشی نبوده و یک حرکت راهبردی با تبعات وسیع برای دو طرف و منطقه خواهد بود.

ترکیه و اسرائیل مهم ترین شرکای راهبردی غرب در خاورمیانه بوده و می باشند. در دوران تنش سیاسی در روابط آنکارا- تل آویو، روابط این دو کشور در بعد نظامی ادامه داشته و روابط اقتصادی نیز بیش از گذشته توسعه یافت، ولی کمتر ناظری به آن توجه کرد.

هنگامی که حادثه داووس رخ داد، در داخل ایران، منطقه و نظام بین الملل که احتمالا در بخشی هدفمند بوده است تحلیل ها بیش از آنکه مبتنی بر عقلانیت باشد بر اساس احساس بود. در حالی که فلسطین برای ایران موضوعی راهبردی و برای ترکیه امری تاکتیکی بود، ما با نگاه مبتنی بر آمال و آرزو از اردوغان قهرمان ساخته و دست رقیب خویش را در موضوع فلسطین آنچنان باز گذشتیم تا بر نام ایران، سایه بیاندازد. اگر تحولات سوریه و عراق رخ نمی داد، خوش باوران به اردوغان و حزب عدالت و توسعه در خواب بودند و همچنان اردوغان را برادر و فرزند انقلاب ایران می دانستند این در حالی بود که بار ها در نوشتار ها و اظهاراتم گفته بودم که اردوغان فرزند ترکیه بوده و.... می باشد.

آنچه امروز رخ داده تنها پایان نمایش داووس نیست، بلکه از نگاهی پایان ماموریت اردوغان است. اردوغان در سال های اخیر در سایه موج حرکت ضد اسرائیلی خویش، با حمایت از داعش و با ویرانی جبهه اول مقاومت، توانست بزرگترین حاشیه امنیتی را برای اسرائیل ایجاد کند. در حال حاضر در کنار عوامل مختلف، سیاست های به کارگرفته شده توسط ترکیه در سوریه، این کشور را به ویرانه ای تبدیل نموده که تا سال ها خطری از جانب دمشق، تل آویو را تهدید نخواهد کرد. اردوغان به آن هم بسنده نکرد و با ژست اسلام خواهی، بستر اسلامی ترکیه را از هرگونه واکنش به نیات اصلی خود بازداشت تا خدمتگزاری خود را تکمیل نماید. اوج ضربه اردغان شعله ورکردن جنگ شیعی و سنی بود که بزرگترین خدمت را به دشمنان جهان اسلام کرد. دولت ترکیه در راستای خدمت به رژیم صهیونیستی تا جایی پیش رفت که حزب الله را ترویست اعلام کرد. البته صدور ناامنی به همسایگان توسط ترکیه و حمایت از تروریست ها نه تنها سبب ناامنی مرزهای ترکیه، بلکه ورود ناامنی به داخل ترکیه شده است. متاسفانه چندی است که انفجارات در نقاط مختلف ترکیه به آرامش روانی، اقتصادی و ثبات سیاسی این کشور نیز ضربه ای کاری زده است و تنها راهکار آن تغییر منطق دولت ترکیه در عرصه سیاست داخلی و خارجی است.

بهرحال ماهیت ترکیه اردوغان امروز روشن است. کسانی که دانسته و یا ندانسته با دیپلماسی فریب وی همراه شدند، ضربه کاری در بعد معنوی و مادی به ایران وارد کردند. شاید اگر به همه نظرات کار شناسی توجه شده و شناخت دقیقتری بود نه بطور مثال پدیده ضراب و زنجانی و ابهامات پیرامون آن شگل می گرفت و نه شرایط اردوغان نیز مانند شرایط امروز بود.

ما باید بر این نکته واقف باشیم که جمهوری اسلامی یک استثنا در جهان است و کمتر شریک راهبردی وجود دارد که بتواند در همه حوزه ها آن را همراهی کند. زمانی به یکی از مقامات که تاثیرگذار در روابط بود اظهار داشتم عضویت ترکیه در ناتو دارای معنا بوده و فهم آن به درک راهبردی نیاز دارد. اگرچه گفت جای نگرانی نیست اما اگر جای نگرانی نبود نباید امروز عادی شدن روابط چون یک شوک سیاسی- خبری تعقیب و پیگیری می شد.

باید بدانیم ترکیه منافع خود را نه از دریچه تهران بلکه از دریچه آنکارا تنظیم می کند و عادی شدن روابط نیز تبلور این نگاه است. اگر این نگاه را در خویش نهادینه کنیم سیاست و رفتار رهبران و کشور ها از هاله تقدس خارج شده و بیشتر قابل درک می گردد.

ترکیه اولین کشور مسلمانی بود که در حکومت لائیک ها اسرائیل را به رسمیت شناخت، اما از نگاهی خدمتی که اردوغان ترکیه به اسرائیل کرد، ترکیه لائیک ها نکرد. اجویت چپ در کنار گشایش دفتر سازمان آزادی بخش فلسطین (۱۹۷۴) در آنکارا، در اوایل سال ۲۰۰۰ اسرائیل را متهم به نسل کشی کرد و برخی بر این عقیده اند این اظهارات از جمله دلایل حذف وی از چرخه قدرت بوده است.

شایان توجه آنکه ترکیه در سوریه، عراق و لبنان وارد حوزه های استراتژیک ایران شده و بطور مستقیم و علنی علیه منافع ایران تلاش می کند. با عادی شدن روابط آنکارا با تل آویو، تاثیرات این تحول پس از این در این حوزه ها و حوزه های دیگر بیش از گذشته می تواند منافع ایران را تحت تاثیر تبعات منفی قرار دهد. این هنر دیپلماسی ایرانی خواهد بود که بتواند ضمن مصون نگاه داشتن روابط تهران-آنکارا از این تحول، با اتخاذ تدابیری شرایط را به نفع خود تغییر دهد.

نکته آخر آنکه همزمان با تلاش ترکیه برای ترمیم روابط با روسیه و اسرائیل، پاتریوت های ناتو در استان قهرمان مرعش مستقر شد. با توجه به تهدیدات این موشک ها برای ایران و روسیه بنظر می رسد باید به این تحول نیز توجه ویژه مبذول داشت.