روسیه و جایگاه امنیتی و ژئوپولتیکی آمریکای لاتین

دیدبان روسیه: در گذشته اکثر کشورهای آمریکای لاتین گرایش­ های چپ و تحت تاثیر ایدئولوژی کمونیستی شوروی سابق داشتند. گرایشهای چپ ریشه در حیات و فعالیت­ های حزب کمونیست شوروی داشته و عضو اردوگاه شوروی محسوب می ­شدند. لذا نفوذ شوروی­ در آمریکای لاتین بسیار گسترده و ملموس بوده است. بعد از فروپاشی شوروی این منطقه برای مدتی به فراموشی سپرده شد، اما از دیدگاه سیاسی حداقل 23 کشور در آمریکای لاتین حضور دارند و بنابراین روس ها در یک دهه گذشته سعی کرده اند از فضای ضد آمریکایی و چپ در منطقه استفاده و نگاهی هم به بازار اقتصادی نزدیک به 900 میلیون نفری در آمریکای لاتین داشته باشند. دیدبان روسیه گفتگوی این هفته خود را به بررسی سیاست های فدراسیون روسیه در آمریکای لاتین اختصاص داده و از همین رو به گفتگو با "سید داود صالحی" سفیر پیشین در کشور های کوبا و اسپانیا و مدیراسبق آمریکای لاتین وزارت امور خارجه پرداخته است.

 
► گذشته ی روابط روسیه با آمریکای لاتین چگونه بوده است ؟

روابط مسکو با آمریکای لاتین به دو بخش قابل تقسیم است. مرحله نخست مربوط به اتحاد جماهیر شوروی و بعد از فروپاشی در دوران یلتسین می باشد و دوره دیگری زمان آقای پوتین از سال 2000 به بعد شروع می شود. در سال 1988 و 1989 اصلاحاتی در شوروی توسط آقای گورباچف شروع و وضعیت رو به اصلاحات در روسیه مشاهده شد. یعنی هر چند در زمان جنگ سرد اتحاد جماهیر شوروی و آمریکای شمالی و غرب در نبردهای ایده ئولوژیک و به عبارتی یارگیری  به دنبال شرکای استراتژیک در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین بودند، ولی از زمان گورباچف اندیشه جدیدی در اتحاد جماهیر شوروی ظهور پیدا کرد که بر اساس آن شوروی الزامی برای حمایت از جنبش های آزادی بخش و جریان های چپ و کمونیستی نمی دید و بعبارتی نقش رهبر کارگران جهان را برای خود قائل نبود. لذا وضعیت داخل شوروی منجر به فروپاشی شد و نقش اید ئولوژیکی رنگ باخت و از سال 1991 تا 2000 یا دوران یلتسین روسیه وضعیتی انفعالی، از هم گسیختگی داخلی و نابسامانی های اقتصادی داخلی داشت که به این کشور اجازه ی حضور فعال تر در مناسبات خارجی را نمی داد.

با روی کار آمدن آقای پوتین در سال 2000 نوعی بازنگری در نقش روسیه در نظام بین الملل انجام پذیرفت و در این زمان تقریباً نقش اید ئولوژیکی و رهبری جریان های ضد سرمایه داری و ضد غربی را برای خود قائل نبود و به سمت روابط اقتصادی و منافع تجاری روی آورد. در این دوره با توجه به سندهایی از سال 2000 تا سال 2010 کشورهای آمریکای لاتین در اولویت بندی سیاست های خارجی روسیه چندان حائز اهمیت شمرده نمی شد، بلکه کشورهایی چون کشورهای اروپایی، آسیایی حائز جایگاه ویژه ای در اولویت بندی روسیه شدند. از جمله توجه روسیه جدید معطوف به جمهوری های جدید گردید و در درجه بعدی اروپا و اتحادیه ی اروپا قرار داشت. در درجه سوم آمریکای لاتین و به همین ترتیب آسیا و خاورمیانه دراولویت های بعدی قرار گرفتند. بنابراین آمریکای لاتین نسبت به زمان اتحاد جماهیر شوروی کم اهمیت تر که نه، بلکه نگاه و رویکرد تجاری روسیه به سمت کشورهای نامبرده معطوف شد.
                                   

► آمریکای لاتین از نظر امنیتی و ژئوپولیتیکی در وضعیت کنونی چه جایگاهی برای روسیه دارد؟

روسیه همواره سعی داشته در مناطق مختلف دنیا حضور نظامی فعال داشته باشد. در ده یا دوازده سال اخیر سامان بخشی و ثباتی آقای پوتین در داخل روسیه (درآمدهای نفتی که به این ثبات روسیه کمک کرد، و توانی را برای دولت روسیه به دنبال داشت ) موجب تلاش مسکو در توسعه ارتباطات جهانی خود با سایر کشورها و در واکنش به اقدامات خصمانه آمریکا و اروپا در پیمان ناتو و سپر دفاع موشکی شد. لذا روسیه سعی کرد حضور نظامی خود را در نقاط مختلف جهان از جمله در آمریکای لاتین فعال تر کنند. از همین رو از بنادر ونزوئلا بازدید صورت گرفت و مانورهای نظامی مد نظر قرار گرفت. ولی این بدان معنی نیست که آمریکای لاتین در اولویت نخست روسیه می باشد. چه اینکه در چند سال گذشته روسیه به دنبال ارتباطات تجاری با این قاره بوده است و از طرفی هم آمریکای لاتین حیاط خلوت آمریکا به حساب می آید.

کشورهایی چون برزیل، کوبا، و بولیوی و شخصیت های کاریزماتیکی مانند فیدل کاسترو و دولت انقلابی کوبا و ونزوئلا از زمان مرحوم چاوز (تا اکنون که بحران اقتصادی مشکلاتی برای دولت ایجاد کرده و منجر به چالش بر ضد آقای مادورو شده است) در واقع روسیه بسیار با احتیاط و با استراتژی تحکیم روابط اقتصادی و حضور سیاسی در تمام زمینه ها در همه ی قاره ها از جمله در آمریکای لاتین حضور داشته ولی این حضور در مقایسه با زمان جنگ سرد نیست. به عنوان مثال در مورد کوبا (که بنده زمانی در آن کشور سفیر بودم) سفارت روسیه در این کشور عظیم بود، حتی مرکز تجاری عظیمی برای کارمندان و مستشاران روس در کوبا وجود داشت و نزدیک به دوهزار نفر نیرو در قالب های مختلف از دیپلماتیک، نظامی، تجاری و امنیتی حضور داشته و مشغول به همکاری بودند. در همین راستا در مقام مقایسه در آن زمان در زمان جنگ سرد اتحاد جماهیر شوروی هشت میلیون تن شکر از کوبا به صورت با نرخ بسیار خوبی می خرید که کوبا قادر به حفظ اقتصاد خود باشد. اما بعد از فروپاشی این هشت میلیون تن به هشتصد هزار تن تنزل پیدا کرد و...
 

► با توجه به گستره کشورهای آمریکای لاتین از برزیل و آرژانتین و ونزوئلا تا حوزه ی دریای کارائیب و ... به نظر شما چه عوامل و بسترهای محیطی موجب تداوم جلب نظر روسیه به منطقه ی آمریکای لاتین شده است؟

مردم آمریکای لاتین سابقه ای انقلابی دارند. حرکت های مردمی در آمریکای لاتین و جنبش های انقلابی در این منطقه و شخصیت هایی مثل سیمون بولیوار، شخصیت های کوبا همانند فیدل کاسترو، نیکاراگوئا در سالوادور و در بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین و چه در آمریکای مرکزی حاکی از پذیرش شعارهای انقلابی توسط مردم این منطقه می باشد. همچنین دولت روسیه نیز سابقه ای طولانی در آمریکای لاتین داشته است. به نظر می رسد با نگاه اقتصادی حاضر به غفلت از آمریکا نمی باشد، لذا این مسأله یک پرونده قدیمی به صورت یک رویکرد جدید در زمان آقای پوتین محسوب شده و با فاکتورهای تجاری، اقتصادی و فروش سلاح به این منطقه گره خورده است. چرا که روسیه در جهت فروش سلاح و همکاری نظامی از پتانسیل های بالایی برخوردار می باشد.

به علاوه بسیاری از پروازهای روسیه به کشورهای آمریکای لاتین برقرار است و حتی در زمان تحریم های برخی از این کشورها روسیه سعی در پر رنگ تر کردن حضور خود داشته است. در بعد دیگری به نظر من هنوز دنیا تعریف جدیدی را از جامعه بین الملل ارائه نکرده و سازمان ملل مانند گذشته حضور و نفوذ جامعه بین المللی ندارد. روسیه نیز به همین ترتیب به بریکس (اتحادیه ی برزیل، روسیه، هند و آفریقای جنوبی) رویکرد جدیدی داشته است. این مجموعه قصد معرفی خود را به عنوان اعضای دائم شورای امنیت دارند و هم جنبه دیپلماتیک و سیاسی آن مطرح و هم از نظر اقتصادی مد نظر است.

 
► با توجه به تحولات یک سال گذشته ی آمریکای لاتین برزیل، آرژانتین، ونزوئلا و حتی کوبا و ... کدامیک از دولت های آمریکای لاتین روابط با روسیه را به عنوان نگاه راهبردی یا استراتژیک در نظر می گیرند؟

پاسخ قطعی به این سؤال بسیار دشوار است. چرا که اکنون تمام حکومت های منطقه چه ملی، دموکراسی و ... تلاش در رفع معضلات و مشکلات اقتصادی مردم، مسائل محیط زیستی، مسائل صادرات و واردات، مسائلی بین المللی در جهت صلح و امنیت مرزهای کشورها و مبارزه با مواد مخدر دارند. اکنون مسأله مواد مخدر اکنون در آمریکای لاتین به طور زیاد و چشمگیری وجود دارد و متأسفانه خانمان سوز می باشد. حتی اتحادیه ی اروپا اکنون احساس سختی در زمینه مهاجرت های از کشورهای آمریکای لاتین و حتی کشورهای آفریقایی می کند.

به نظر می رسد که باید دید رهبران این کشورها در قبال رویکرد روسیه، آمریکا و چین چه تصمیمی اتخاذ می کنند. در واقع جدا از روسیه چین نقش بسیار سازنده ای داشته و در بسیاری از زمان ها حضور فعال تجاری و نظامی داشته  و در مانورهایی در سطح مناطق، رفت و آمدهای سیاسی و سفرهای اقتصادی در سطح سران و کنفرانس هایی حضور می یابد. لذا به نظر می رسد که افق جدیدی در راه است. باید منتظر بود تا ببینیم که جامعه ی بین الملل چه تصمیمی خواهد گرفت و کنش و واکنش کشورهای مختلف در این حوزه به چه صورت خواهد بود.
 

► آینده ی نقش روسیه در نگاه به آمریکای لاتین چگونه است و به نظر شما آیا اماکن افزایش حضور و نفوذ روسیه در آمریکای لاتین وجود دارد؟

اکنون کشورهای روسیه ، چین و کشورهای در حال رشد، هر کدام علاقه مندند تا حضور خود را در قاره ی آمریکای لاتین به نحوی به منصه ی ظهور برسانند. روسیه به دلیل برخورداری از سابقه ای دیرینه در این قاره در آینده این قاره را ترک نخواهد کرد. هر چند ممکن است این قاره در اولویت های اولیه ی روسیه نباشد، ولی هرگز با آمریکای لاتین قهر نخواهد کرد و سعی در بازسازی حضور خود در آمریکای لاتین خواهد داشت.