ژنرال راحیل می‌ماند یا می‌رود؟

دیپلماسی ایرانی: نوامبر 2016 زمان پایان فرماندهی ژنرال راحیل شریف، مرد شماره یک نظامی پاکستان است. کسی که گفته می شود طرح میانجی گری میان ایران و عربستان را پیشنهاد داده و در عین حال عزم او برای مبارزه با طالبان و برقراری روابط بهتر با هندوستان بر سر مساله کمشیر جدی است. از این رو برخی تداوم نداشتن حضور او در راس مهمترین نهاد نظامی، امنیتی و سیاسی پاکستان را فقدانی برای ادامه راه او می دانند. گرچه در مقابل برخی نسبت به بازنشستگی او ابراز خرسندی کرده و معقدند ارتش نهادی مردمی بوده که قائل به شخص نیست و بدون راحیل نیز راه او تداوم می یابد، اما هم دولت و هم دیگر افراد بر این عقیده اند با محبوبیتی که راحیل شریف در افکار عمومی، رسانه ها و احزاب به دست آورده، تمدید دوباره فرماندهی او بر ارتش پاکستان طی سه سال آینده، می تواند برخی از پرونده های مهم را به سرانجام برساند. از این رو با مصطفی زندیه، کارشناس مسایل غرب آسیا گفت وگوی کوتاهی درباره بودن یا نبودن ژنرال راحیل شریف در راس هرم ارتش پاکستان داشته ایم:

عده ای اقدام پاکستان برای میانجیگری میان عربستان و ایران را طرحی از سوی ژنرال راحیل شریف قلمداد می کنند. حال با احتمال بازنشسته شدن فرمانده ارتش، آینده این طرح چه خواهد شد؟

به نظر می رسد در نظر گرفتن رویکرد میانجی گیری میان ایران و عربستان مورد حمایت ارتش و دولت این کشور بوده و به اقتضای فرصت های میدانی، احتمالا شاهد تکرار این تلاش ها در آینده نیز خواهیم بود. هر چند دولت عربستان تمایل و رغبت چندانی به این تلاش ها از خود بروز نداده و احتمالاً به نوعی نیز ناخرسند است؛ زیرا عربستان سعودی نقطه مطلوبش این بود که پاکستان را در کنار خود در مقابل ایران داشته باشد. عربستان در پیگیری مطالبات منطقه ای خود به خصوص بحران های یمن و سوریه به دنبال استفاده از ظرفیت های پاکستان بوده است. اما به نظر می رسد پاکستان با توجه به شرایط موجود داخلی و منطقه ای که با آن مواجه است (به ویژه وضعیت افغانستان) ظرفیت های خود را با مشکلات منطقه خاورمیانه به خصوص بحران سوریه درگیر نخواهد کرد. در پنجشنبه هفته گذشته بود که سخنگوی وزارت خارجه پاکستان اعلام کرد، این کشور برای تمامیت ارضی سوریه و استقلال این کشور احترام قائل است. این نکته مهم و قابل توجهی است. در نظر گرفتن اینگونه مواضع صریح برای عربستان سعودی ناخوشایند است. این در شرایطی است که نواز شریف دوران تبعید خود را در عربستان گذرانده و انتظار طبیعی حکام عربستان این است که شاهد اظهار اینگونه مواضع نباشند. ضمن اینکه در نظر گرفتن چنین مواضع صریحی نشان می دهد که پاکستان به دنبال تامین منافع ملی خود بوده و این کشور تلاش دارد تا خود را همچنان خارج از بازی های خطرناک عربستان نگه دارد. نکته دیگر دیدگاه و رویکرد سنتی حاکم بر سیاست خارجی پاکستان است؛ رویکردی مبتنی بر ایجاد توازن میان روابط این کشور با ایران و کشورهای عرب خلیج فارس. با وجود ارتباطات سطح بالا میان پاکستان و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس به خصوص عربستان، اسلام آباد همواره تلاش کرده تا مناسبات همسایگی مبتنی بر روابط تاریخی با جمهوری اسلامی ایران را مراعات کند. در واقع این کشور همواره سعی کرده به گونه ای مناسبات خود را با عرب ها پیش ببرد که خللی در روابط با همسایه پرقدرت خود یعنی ایران به وجود نیاورد. این رویکردی است که همواره از سوی نخبگان سیاسی و احزاب و رسانه های این کشور همواره مورد تاکید بوده است. ضمن اینکه اسلام آباد از پیامدهای در نظر گرفتن رویکردی خلاف رویکرد یاد شده واهمه دارد. به خصوص برخی از محافل رسانه ای در این کشور معتقدند اگر قرار باشد پاکستان، مطالبات سعودی ها را اجابت کند، در این صورت امکان بروز جنگ فرقه ای در داخل پاکستان محتمل خواهد بود. به اعتقاد آنها این جنگ می تواند صحنه داخلی این کشور را به صحنه درگیری عربستان و ایران تبدیل کند. بنابراین به نظر می رسد بخشی از دلائل واقعی تمرکز پاکستان بر میانجی گیری میان ایران و عربستان مبتنی بر همین هشدارها به ویژه از ناحیه پارلمان این کشور بوده است.

احزابی مانند مردم و تحریک انصاف موافق بازنشسته شدن راحیل شریف و در مقابل چهره های شاخصی مانند مانند پرویز مشرف نسبت به بازنشستگی ابراز تاسف کرده اند. با این وجود، کنش سیاسی به چه سمتی خواهد رفت و آیا دولت از ادامه فعالیت فرمانده ارتش حمایت می کند؟

عملکرد راحیل شریف فرمانده ارتش پاکستان از زمان انتصاب به عنوان فرمانده نیروی زمینی ارتش این کشور (که در واقع فرمانده واقعی ارتش به شمار می رود) به گونه ای بوده که از او چهره ای محبوب و ملی در سطح افکار عمومی و سایر اقشار ایجاد کرده است. هم افکار عمومی و رسانه ها و هم احزاب از عملکرد او رضایت دارند. آنچه قطعی به نظر می رسد، رضایتمندی دولت از تداوم فعالیت راحیل شریف است. دلیل آن هم روشن است. بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان مسائل پاکستان رمز ثبات و استحکام نظام سیاسی این کشور را مناسبات ایده آل و مطلوب میان نهاد ارتش و دولت می دانند و هرگونه خلل در این مناسبات می تواند اوضاع سیاسی این کشور را در دو حوزه داخلی و خارجی تحت تاثیر قرار دهد. بر این اساس دولت همچنان به دنبال ثبات در این عرصه است. اما مخالفت ها نسبت به ادامه فعالیت او بر این اصل استوار است که ارتش یک نهاد ملی بوده که وابسته به شخص نیست. برهمین اساس است که دیدگاهی در پاکستان وجود دارد که معتقد است رویکردی که ارتش در سیاست داخلی و خارجی این کشور دارد (چه با راحیل شریف باشد و چه بدون آن ) تداوم خواهد یافت. ادامه حضور راحیل شریف به عنوان فرمانده ارتش مورد مطالبه بخش اعظم جامعه مدنی، رسانه ها، احزاب و غیره است. به نظر می رسد آقای راحیل شریف برای تمدید فعالیت خود مشکلی نخواهد داشت و احتمالاً با اصرار بخش های یاد شده فرماندهی او ادامه خواهد یافت، زیرا پاکستان در شرایط حساسی بوده و تمدید دوره وضعیت فرماندهی راحیل شریف امری ضروری خواهد بود. نگاه مخالف با تمدید دوره فرماندهی راحیل شریف، در موضع اقلیت قرار دارد. اینکه او از ادامه فعالیت خودداری می کند، به خاطر احترام به نهاد اصلی و محوری پاکستان یعنی ارتش است. او می خواهد این نهاد همچنان در نزد ملت پاکستان مقدس باقی بماند و مردم بدانند که ارتش قائم به شخص نیست. اما در صحنه عمل به احتمال زیاد در سه سال آینده شاهد ادامه فعالیت وی خواهیم بود.

آیا خواست راحیل شریف و حتی موافقان برای تداوم فعالیت متاثر از این است که در حال حاضر پاکستان با دو پرونده بسیار مهم یکی مساله بحران کشمیر و دیگری مساله طالبان مواجه است؟

بدون شک دو عامل یاد شده، برای پاکستان بسیار حیاتی خواهد بود. کشمیر از اهمیتی ویژه و کلیدی برای ارتش برخوردار است. اساساً پرونده روابط با هند و کشمیر در اختیار ارتش پاکستان بوده و انتصاب ژنرال بازنشسته ناصر جنجوعا به عنوان مشاور امنیت ملی نخست وزیر پاکستان نیز براساس همین رویکرد و با توصیه ارتش صورت گرفت. روابط پاکستان و هند برخلاف دوره های گذشته در حال طی طریق به سمت روابط بهتر است. برخی از محافل در داخل پاکستان معتقدند در شرایطی که جمهوری اسلامی ایران توانسته از طریق در نظر گرفتن رویکرد دیپلماسی و مذاکره مشکلات خود با طرف های مقابل را حل و پیگیری کند، پاکستان نیز قادر خواهد بود تا با هند و از طریق مذاکره بر سر مشکل کشمیر به توافق برسد. بنابراین پاسخ مثبت خواهد بود. به احتمال زیاد همین دو عامل موجب می شود که دوره فرماندهی راحیل شریف تمدید شود.