همکاری منطقه‌ای در سایه گفتمان دموکراتیک

محمدعلی سبحانی، سفیر اسبق ایران در لبنان و تحلیلگر مسایل خاورمیانه*

دیپلماسی ایرانی: خواست اصلی سیدی بوزید_ شهروند تونسی که در اعتراض به دولت خود را به آتش کشید_ چه بود؟ او شهروندی بود که مطالبات مشخصی از رهبران جامعه خود داشت: مطالباتی برآمده از زندگی با کرامت زیر سایه آزادی. خواسته هایی که راشد الغنوشی نیز بعد از انقلاب تونس دنبال کرد. کرامت، آزادی و عدالت خواسته های راشد الغنوشی همانند بوزید بود. این امر از مهمترین دلایل پابرجایی انقلاب تونس بود و بیانگر این نکته است که جامعه ای که مزین به این سه اصل نباشد، نمی تواند مشکلات خود را حل کند. موضوع دیگر پیروزی مردم لبنان در مقابل رژیم صهیونیستی است. به جز مبارزه و مقاومت که از دلایل مهم پیروزی مردم لبنان به حساب می آید، وحدت شیعیان مهمترین دلیل این موفقیت است. باید به مردم لبنان به دلیل واقع گرایی که موجب حفظ سرزمین طی سال های اخیر شده، تبریک گفت.

از این رو پیش از هر چیزی مباحث داخلی باید اولویت باشد. آنچه در کشورهای منطقه روی داده، به این دلیل است که کشورها به مسایل داخلی و خواست های مردم خود توجه نمی کنند. برای مثال مرسی در مصر به جای نوشتن قانون مطابق با خواسته های مردم، بر اساس خواست اقلیتی از جامعه آن را نوشت. این امر موجب شد در کودتایی که علیه او شکل گرفت، هیچ گروهی از او حمایت نکند.

یکی از دلایل عدم موفقیت انقلاب های خاورمیانه، کشورهایی مانند عربستان بودند که به خاطر ترس از شکل گیری چنین حرکت هایی در کشورهای خود به کودتاگران کمک های مالی کردند. در عین حال رفتار دوگانه آمریکا در منطقه از دیگر علل حل نشدن منازعات منطقه خاورمیانه است. زیرا آمریکا به دلیل حمایت از رژیم صهیونیستی و رفتارهای ضد حقوق بشری و ضد انسانی این رژیم نمی تواند سیاست ثابتی در قبال کشورهای منطقه دنبال کند. گرچه آمریکا با شعار دموکراسی پا به منطقه گذاشت، اما وقتی در فلسطین انتخابات برگزار شد، آن را نپذیرفتند. در مقابل نیز برخی کشورهای عربی از مبارزه علیه اسرائیل سوءاستفاده کردند. رژیم هایی که با شعار مبارزه علیه اسرائیل سر کار آمدند، ولی با گذاشت زمان به تدریج علت وجودی خود را فراموش کردند. این حکومت ها به بهانه مبارزه با اسرائیل، کرامت انسانی و آزادی را از شهروندان خود سلب کردند.

اما سوریه، در این باره سه سطح از تحلیل وجود دارد. سطح نخست فعل و انفعلات بین المللی سوریه است. در حال حاضر حکومت سوریه حدود 30 درصد از سرزمین را در اختیار دارد. باقی خاک سوریه در اختیار دیگر گروه هاست. یکی از اشتباهات درباره سوریه، قرار دادن روسیه در کنار محور مقاومت است. در حالی که روسیه به دلیل داشتن برگه بازی در مقابل غرب در قضیه اوکراین و تحریم های بین المللی غرب، وارد مساله سوریه شده است. سطح دوم تحلیل مسایل داخلی سوریه است. در حال حاضر به دلیل تکثر گروه های درگیر در سوریه، مذاکرات مشکل ساز شده و طرف های مذاکره مشخص نیستند. سطح سوم که مهمترین سطح تحلیل بوده، تحولات منطقه است. ایران، ترکیه و عربستان نماینده سه گفتمان منطقه هستند. گفتمان ایران گفتمان مقاومت، گفتمان ترکیه گفتمان اخوانی و گفتمان عربستان، گفتمان اقتدارگرایانه است. این سه کشور برای ایجاد امنیت در منطقه راهی جز همکاری با یکدیگر ندارند.

اما در نهایت راه حل نهایی، گفتمان دموکراتیک است. در چارچوب این گفتمان ترکیه می تواند به ایران نزدیک شده و ایران نیز می تواند با عربستان همکاری کند. اگر گفتمان دموکراتیک در منطقه حاکم شود، مانند مذاکرات هسته ای، می توان به بازی برد- برد در منطقه امیدوار بود.

*متن سخنرانی در نشست «راه قدس...استکبارستیزی یا آزادی خواهی» انجمن اسلامی دانشجویان در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران 

انتشار اولیه: دوشنبه 30 آذر 1394 / انتشار مجدد: یکشنبه 6 دی 1394