تصمیم آژانس برای بستن پرونده پی‌ام‌دی دیرهنگام اما تاریخی بود

دیپلماسی ایرانی – حامد شفیعی: آژانس بین المللی انرژی اتمی پس از ۱۲ سال ارزیابی خود از فعالیت هسته ای ایران را ارایه و به منظور مختومه شدن پرونده PMD بر اساس توافقنامه ایران و 1+5 به شورای حکام ارایه کرد. گزارشی که گرچه دارای نکات ابهام انگیزی بوده اما رویکردی مثبت به پرونده هسته ای ایران داشته و موجب مختومه شدن پرونده PMD ایران و تبدیل شدن پرونده هسته ای ایران به یک پرونده عادی در آژانس شد. پس از آن صدور قطعنامه شورای حکام موجب اجرایی شدن برجام و در نهایت لغو تحریم های اقتصادی ایران در حوزه های مختلف از جمله نفت و حمل و نقل_ به خصوص کشتیرانی _ می شود. بررسی تصمیم شورای حکام از یک طرف و همچنین اتفاقاتی که از اجرای برجام بر صنعت حمل و نقل به خصوص کشتیرانی ایران می افتد، نیازمند گپ و گفت با کسی است که هم دستی بر مذاکرات هسته ای و هم دستی بر مدیریت این بخش از صنعت حمل ونقل داشته باشد. دکتر محمد سعیدی، رئیس هیات مدیره و مدیرعامل کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و عضو سابق تیم مذاکره کننده هسته ای به خوبی می تواند رویکرد آژانس به برنامه هسته ای ایران را تبیین کرده و همچنین از آینده کشتیرانی ایران پس از برجام سخن بگوید. البته او ناگفته هایی داشت از اینکه چرا در دوران دولت قبل و زمانی که علی لاریجانی مسئولیت تیم مذاکرات را بر عهده داشت، چنین توافقی صورت نگرفت، که با خواست او از انتشار آن دوری کردیم.

ارزیابی شما از گزارش مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی و تصمیم شورای حکام برای بستن پرونده پی ام دی (ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران) چیست؟

گزارش مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی از دو بخش تشکیل شده است. بخش نخست شرح اتفاقات، گفت و گوها و مذاکرات آژانس با ایران طی سال های گذشته در مورد PMD است. در واقع این بخش کرونولوژی _ Chronology_ ماجرا بوده و به بیان اتفاقات از ابتدای طرح مسایلی که از سوی آژانس درخواست شده و ایران نیز به تناسب اطلاعات لازم را در اختیار آژانس قرار داده است می پردازد. بخش دوم، ارزیابی آژانس است. در این بخش آژانس بر اساس یافته های خود به قضاوت و داوری می رسد که اطلاعات به دست آمده، به چه میزان صحیح و به چه میزان ناصحیح است. در نهایت آژانس بر اساس اطلاعات به دست آمده، به داوری می پردازد. نکته این است که اطلاعات به دست آمده درباره PMD از کانال ها و منابع مختلف است. از این رو نخستین اشکال نسبت به این گزارش، نسبت به جمع آوری اطلاعات و منابع آژانس است. از نظر جمهوری اسلامی ایران، منابع آژانس قابل اعتماد و اصیل نبوده است. به همین خاطر نیز بخش قابل توجهی از یافته های آژانس تحت question mark قرار می گیرد، زیرا منابع معتبر نبوده و به دنبال آن نمی تواند نسبت به گذشته برنامه هسته ای ایران درباره PMD قضاوت منطقی و درستی باشد. دیگر آنکه، دو موضوع می تواند تحت بازرسی آژانس قرار گیرد؛ یکی مواد و دیگری تجهیزات هسته ای. تجهیزات هسته ای بطور دقیق از سوی آژانس رصد می شود. تجهیزاتی که تبدیل به پروژه و فرایندی شده که می تواند خروجی داشته باشد، در اختیار و تحت نظارت آژانس است. مواد هسته ای نیز بر اساس گزارش های آژانس کاملا تحت accounting آژانس قرار دارد. بنابراین آژانس هم نسبت به تجهیزات و پروژه ها و هم نسبت به مواد هسته ای تسلط و نظارت دارد. اگر کشوری از برنامه هسته ای یا پروژه هسته ای خود به سمت غیرصلح آمیز، منحرف شده باشد، آژانس می تواند به طور مشخص و معتبر اعلام کند که این پروژه ها تحت نظارت آژانس نبوده و نمی دانیم چه اتفاقی افتاده است. همچنین مواد هسته ای وجود دارد که از آنها مطلع نیستیم، بنابراین نمی توان نسبت به برنامه هسته ای، اعتماد کرد. اینکه بخش دوم گزارش آژانس به یک سری فعالیت هایی که احتمالا روی داده، اشاره می کند، باید سرانجام در جایی یا در مواد هسته ای یا پروژه هسته ای بروز و ظهور یابد. در حالی که آژانس هیچ نشانه و دلایل معتبر و دقیقی نسبت به اینکه مواد هسته ای در ایران ناپدید شده یا پروژه ای خارج از کنترل و نظارت آژانس اجرا شده، ندارد. بنابراین بخش دوم گزارش که باید دلایل معتبر ارایه دهد، با دو نکته اشاره شده عملا نقض می شود. قسمت قضاوت گزارش آژانس در مورد ایران مبنی بر اینکه دوره ای احتمالا مطالعات و امکان سنجی درباره PMD صورت گرفته، اساسا بر مبنای اطلاعات غیرمعتبر است.

بخش اول گزارش بر مرور فعالیت های ایران استوار است و بخشی از گزارش بر اساس یک سری مطالعات ادعایی شکل گرفته است. تکرار مکررات در گزارش آژانس چه نفعی برای آن دارد؟

یکی از بحث های مطرح در چارچوب تفاهم ها در مذاکرات هسته ای، موضوعات باقی مانده ایران بوده که باید در چارچوب آژانس حل و فصل شود. البته این مساله هم به نفع ایران و هم آژانس است، زیرا باید یک بار برای همیشه ارزیابی دقیقی از موضوع PMD ارایه شود. مقدمات گزارش آژانس، مقدمات نادرستی است. نتیجه گرفته شده، نتیجه درستی است مبنی بر اینکه هیچگاه مواد و تجهیزات هسته ای به سمت غیرصلح آمیز منحرف نشده است. این نکته مهمی به نفع کشور ایران است. همه طرف ها نیاز داشتند که آژانس این آرامش و اطمینان خاطر را بدهد که هیچ اتفاقی در ایران روی نداده است. خوشبختانه بعد از ۱۲ سال آژانس با وجود اعلام دیرهنگام، در این مقطع بسیار مهم و تاریخی مسیر را برای اجرای برجام به خوبی فراهم کرد.

چرا در زمان آقای لاریجانی چنین گزارشی تهیه نشد؟

در آن زمان توافقاتی انجام شد. شش موضوع مدالیته حل و فصل شد. از طرفی روی مقدمات توافق صورت گرفت و قرار بر این بود که به صورت کاملا مشخص ظرف دو یا سه ماه به جمع بندی برسیم. اما بنا به دلایلی که نمی خواهم بیان کنم، در آن مقطع امکان پذیر نشد.

دلایل سیاست های دولت وقت بود یا موارد دیگر؟

جمهوری اسلامی ایران خواهان حل و فصل قضیه بود اما یک سری عوامل بیرونی اجازه حل و فصل شدن پرونده را نداد.

ضمانت اجرایی مختومه ماندن پی ام دی چیست؟ این ضمانت چگونه داده خواهد شد که پرونده برای همیشه بسته شده است؟

اگر به گزارش نگاه کنید، آژانس آن را به عنوان final assessment ارایه کرده است. final assessment بدان معنی است که دیگر آژانس هیچ نگرانی یا concern ندارد و عملا موضوع از نظر آژانس بسته شده تلقی می شود. مگر اینکه شورای حکام تکلیف جدیدی را برای آژانس تعریف کند. خوشبختانه چنین رویه ای معمول نبوده است، زیرا وقتی آژانس ارزیابی دقیقی ارایه کند، شورای حکام نیز می پذیرد. شورای حکام نسبت به سیستم safeguard و پادمانی آژانس مطمئن است. بنابراین پیش بینی این است که دیگر هیچ سوالی برای شورای حکام باقی نمانده و مختومه اعلام می شود و با صدور قطعنامه ای چون موضوع دیگر از شورای حکام و موضوع قابل بررسی در آژانس خارج می شود، بنابراین از شورای امنیت نیز خارج خواهد شد.

در گزارش به یک سری اقلام دو منظوره اشاره شده است که آژانس گفته نمی تواند در این باره قضاوتی داشته باشد. آیا این موارد خارج از حیطه نظارتی آژانس بوده است یا آژانس می خواهد به عنوان علامت سوال نگه دارد؟

منابع آژانس درست انتخاب نشده است. به همین دلیل اطلاعات متفاوت و پراکنده ای به دست آژانس رسیده است. این موضوع آژانس را نسبت به اینکه ارزیابی دقیقی داشته باشد، سردرگم کرده است. آژانس گفته که ایران یک سری مطالعات اولیه انجام داده که این مطلب هم نادرست است. این هم به دلیل استفاده از منابع غیرمعتبر است که آژانس نتوانسته ارزیابی دقیقی داشته باشد. البته در بخش Dual use آژانس موضوع را خاتمه یافته تلقی می کند، زیرا اشاره می کند هیچ موقع تبدیل به پروژه نشده و قابل نگرانی نیست. می توان گفت گزارش آژانس نقطه عطف مهمی در ارزیابی برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران تلقی می شود. با این گزارش، عملا همه ابهامات برنامه هسته ای ایران مرتفع شده و ایران علاوه بر دارا بودن فناوری صلح آمیز هسته ای، به عنوان یک کشور هسته ای دارای تجهیزات بومی در دنیا شناخته می شود. با برنامه ریزی که سازمان انرژی اتمی ایران انجام داده، امید می رود طی سال های آینده صاحب نیروگاه هایی با قدرت بیشتر و همچنین رآکتورهای تحقیقاتی برای تولید رادیو داروها و رادیو ایزوتوپ های مختلف باشیم. از طرف دیگر با بخش R&D (تحقیق و توسعه) که خوشبختانه مذاکره کنندگان توانستند به دست آورند، بخش های مختلف هسته ای را توسعه دهیم.

وارد موضوع تحریم های ایران می شویم. کشتیراتی و صنایع وابسته به آن یکی از مهمترین گزینه های تحریمی علیه ایران به حساب می آید. در حال حاضر جایگاه کشتیرانی ایران در چه وضعیتی قرار دارد؟

از نظر رتبه بندی بین المللی، ایران در جایگاه 21 قرار دارد. البته در یک بخش، رتبه 24 داریم. کشتیرانی بخش های مختلف از جمله بالک، passenger و .. دارد. به دلیل اعمال تحریم ها امکان راه اندازی خطوط کشتیرانی در اروپا و آمریکایی شمالی سلب شده است. طی دوران تحریم عمدتا خط کشتیرانی بین کشورهای آسیای شرقی، خلیج فارس، شبه قاره هند و آفریقای شرقی انجام می شد و عملا از بازار آمریکای شمالی، جنوبی و مرکزی و اروپا محروم بودیم. خط محدود دیگری نیز در منطقه خزر داریم. البته در این منطقه با 24 کشتی بزرگترین خط کشتیرانی را در اختیار داریم و عمده صادرات و واردات چه بین کشوری و چه بین کشورهای حاشیه دریای خزر با ایران با خط کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران انجام می شود. تحریم ها اثر سنگینی بر turnover و بازار کشتیرانی گذاشته و موجب شد ایران جایگاه خود را در سطح بین المللی به مقدار زیادی از دست بدهد. در حال حاضر برنامه ای در دست اقدام است تا به بازسازی خطوط کشتیرانی بپردازیم. ابتدا به ارتقای خطوط فعلی با کشتی های بیشتر خواهیم پرداخت. همچنین ایجاد خطوط جدید خلیح فارس به بنادر اروپا - چه بنادر غربی، شمالی و جنوبی - چه در دریای سیاه یا مدیترانه. یکی از بازارهای جذاب برای ما آمریکای جنوبی و مرکزی و در نهایت آمریکای شمالی بوده که جزو برنامه های آینده است.

تعداد ناوگان کشتی ما به تکفیک در دریای خزر و جنوب چه قدر است؟

حدود 24 کشتی در منطقه خزر و حدود 136 کشتی هم در منطقه بین المللی در آب های آزاد.

چه میزان از ظرفیت ناوگان کشتیرانی ایران را اروپا و آمریکای شمالی و جنوبی تشکیل می دهد؟

در حال حاضر عمده خط کشتیرانی ما در بخش بالک و کانتینری در منطقه آسیای شرقی، شبه قاره هند، خلیج فارس، دریای عمان و قسمتی هم در آفریقای شرقی منطقه تانزانیا است. به طور حتم با افزایش turnover بین ما و اروپا و اجرایی شدن برجام به هر میزانی که افزایش یابد، نیاز به افزایش خط کشتیرانی و حمل و نقل با آمریکای جنوبی و مرکزی داریم. زیرا یکی از شاخص های رشد و بالندگی اقتصادی یک کشور، توسعه خط کشتیرانی است. هر میزان صادرات و واردات خطوط کشتیرانی افزایش یابد، نشان دهنده رشد اقتصادی است.

چند درصد از سهم ناخالص ملی توسط این بخش تامین می شود؟

حدود 60 درصد واردات و صادرات کشور با کشتیرانی است.

با برداشته شدن تحریم ها آیا توازنی میان شرق و غرب صورت می گیرد؟ یا همچنان شرکای شرقی سهم عمده را خواهند داشت؟

برجام هم فرصت و هم تهدید است. بنابراین سعی شده تهدید به فرصت تبدیل شود. زیرا خطوط کشتیرانی دیگری در بنادر ایران فعال می شود که بخشی از سهم بازار داخل را از دست خواهیم داد، اما برای جبران و با توجه به محدودیت های بین المللی، خطوط کشتیرانی بین المللی را گسترش خواهیم داد.

هنگام اعمال تحریم های کشتیرانی، ایران اجازه استفاده از پرچم خود را نداشت، آیا هنوز به این صورت هست؟

اتفاقا یکی از نکات مثبت برجام برای کشتیرانی این است که جمهوری اسلامی ایران می تواند از پرچم خود در عرشه کشتی استفاده کند.

پس در حال حاضر از پرچم ایران استفاده نمی شود؟

خیر. تا اجرایی شدن برجام، همه چیز شرایط قبل را دارد.

در حوزه بیمه ای چگونه خواهد بود؟

در حال حاضر مجموعه P&I و بیمه دریایی با کمک دولت در داخل ایران تاسیس شده است. این موضوع هم به کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و هم شرکت ملی نفتکش که مسئولیت حمل crude oil را برعهده دارد، کمک کرد. در شرایط جدید فرصت های جدید بیمه ای شکل می گیرد و به دلیل اینکه مایل به حضور در بازارهای اروپایی هستیم، باید از شرکت های بیمه ای معتبر دنیا استفاده کنیم.

با توجه به بحران های منقطه قفقاز، حضور ناوهای جنگی رورسیه و با درنظر گرفتن اهمیت منطقه CIS چه ظرفیتی را می توان به دست آورد؟

کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران مجموعه ای از حمل و نقل زمینی، ریلی و دریایی است. مجموعه CIS مجموعه 200 میلیونی با پتانسیل بسیار بالا چه در بخش نفت و گاز و چه در بخش مواد معدنی است. دسترسی کشورهای CIS به آب های آزاد صرفا از طریق روسیه امکان پذیر است. کشورهای CIS علاقه مند به گزینه دیگری هستند که بتوانند به آب های آزاد راه پیدا کنند. آنها در جست و جوی راه دیگری هستند. یکی از راه های جدیدی که طی سال گذشته از سوی جمهوری اسلامی ایران در منطقه شمال ایجاد شده، خط ریلی بین منطقه ای CIS و ایران است. این مساله فرصتی را برای کشتیرانی هایی که حمل و نقل ترکیبی دارند، به وجود آورده که بتوانند سیستم های door to door خود را فعال کنند. زیرا سیستم door to door بهترین سرویس موجود حمل و نقل دنیاست. جنس از مبدا تحویل گرفته می شود و بدون هیچ توفقی به مقصد می رسد. خریدار و فروشنده نگران این نخواهند بود که جنس باید مرحله به مرحله از زمین، دریا و ریل حمل شود. شرکتی مانند شرکت حمل و نقل ترکیبی کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، جنس را از کارخانه تحویل گرفته و در بنادر خریدار یا فروشنده تحویل می دهد. در حال حاضر این امکان برای کشتیرانی در خط شمال- جنوب به وجود آمده است. از این رو turnover بسیار بالایی برای کشور بین منطقه CIS و جنوب ایران برای راهیابی به دریای آزاد فراهم می شود. اقدامی که چینی ها در خط ابریشم راه اندازی می کنند. جاده ابریشم رقیب خط شمال- جنوبی است که ما در حال راه اندازی هستیم.

با حملات هوایی که روسیه در سوریه انجام داده، متاسفانه کریدور هوایی ما که خط امنی برای پروازهای مسافری بود، با کاهش قابل توجه پرواز مواجه شده است. حال با وجود ناوهای روسی و اقدام این ناوها مبنی بر پرتاب موشک های زمین به زمین دور برد، آیا می توان امیدوار به کریدور دریایی بود؟

تهدیدی از این منظر متوجه ما نیست. در عین حال شرایط موقتی است. ظرفیت دریایی، هوایی و ارتباطات زمینی بین کشورهای شمالی و دریای آزاد ما منحصر به فرد است که بسیاری از کشورها آرزوی آن را دارند. با رفع شرایط، مشکل هوایی هم برطرف می شود. از مجموعه حمل و نقل می توان برای حمل و نقل بین المللی استفاده کرد.

چه تعداد قرارداد تجاری در حوزه کشتیرانی منعقد شده است؟

تقریبا با مهمترین خطوط کشتیرانی برتر دنیا به تفاهمات اولیه رسیده و برخی تبدیل به قرارداد شده و بعضا تبدیل به ایجاد شرکت های مشترک شده است. امیدواریم طی ماه های آینده با ایجاد شرکت های مشترک و قراردادهای منقعد شده بتوان به سرعت خطوط کشتیرانی را در جاهای مختلف دنیا فعال کرد.

مهمترین کشورها کدام هستند؟

دانمارک، ایتالیا، فرانسه و هامبورگ که در آنجا دفتر داریم. کار خود را با کشورهای آسیای شرقی از جمله کره جنوبی، منطقه شانگهای و سنگاپور به عنوان هاب دریایی منطقه شرق آسیا ادامه می دهیم.

در حوزه قاره آمریکا؟

اکنون در حال تجهیز کردن هستیم و طی یک ماه آینده در حوزه آمریکایی جنوبی اتفاق می افتد. در کوتاه مدت برنامه ای برای آمریکای شمالی نداریم. برنامه اولیه راه اندازی خطوط با آمریکایی جنوبی است. زیرا بخشی از کالاهای اساسی کشور به خصوص غلات و شکر از این منطقه تامین می شود. امیدواریم به تدریج در آمریکایی شمالی نیز با ایجاد خدمات کشتیرانی مانند forwarder ها و agent های موجودی که داریم، بتوانیم بارهای بخش بین المللی را هندل و جابه جا کنیم.

انتشار اولیه: چهارشنبه 25 آذر 1394 / انتشار مجدد: یکشنبه 6 دی 1394