گزارش آمانو پرونده هسته‌ای ایران را می‌بندد؟

دیپلماسی ایرانی: آژانس بین المللی انرژی اتمی سرانجام در دوم دسامبر ارزیابی نهایی خود در مورد ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته ای ایران را اعلام کرد. شش عضو گروه کاری ایران در مرکز بلفر شامل گراهام الیسون، متیو بان، مارتین مالین، ریچارد نفیو، گری سیمور، ویل توبی و تروور فیندلی نظر خود را در مورد گزارش آژانس و تاثیر آن بر اجرای برجام ذکر کرده اند.

گزارشی نه چندان جالب

گراهام الیسون، رئیس مرکز بلفر

من آژانس انرژی اتمی را برای پرداختن به موضوعی که آژانس های اطلاعاتی آمریکا از گذشته دور بر آن تاکید داشتند، می ستایم. قبل از 2003، ایران فعالیت هایی مربوط به توسعه تسلیحات هسته ای داشته است. گزارش آژانس به وضوح به ممانعت های ایران از بازرسی از این فعالیت ها اشاره کرده است. با این وجود، گزارش نشان می دهد که آژانس نتوانسته در استخراج جزئیات بیشتر در مورد برنامه ایران موفق باشد.

کافی است پیشرفت های خاص صورت گرفته در خصوص شفاف سازی پرونده ایران در مذاکرات هسته ای با این کشور را با ناتوانی آژانس انرژی اتمی در بدست آوردن جزئیات مربوطه مقایسه کنیم. در توافق هسته ای، ایران با نظارت کامل بر کلیه فعالیت های هسته ای خود شامل رصد ویدئویی کامل تمامی تجهیزات هسته ای و دستیابی سریع به هر سایت مشکوک در هر گوشه از کشور موافقت کرد.

در مقابل، در انجام بازرسی ها برای تهیه این گزارش، آژانس عذر و بهانه های مختلف ایران را پذیرفت. به طور مثال در پارچین ماموران آژانس به نمونه برداری محیطی تحت هدایت ایرانیان رضایت دادند و در مورد ادعای ایران مبنی بر اینکه عمده محاسبات مربوط به تسلیحات هسته ای، تنها از سوی یک دانشجوی دکتری تخصصی و برای نوشتن پایان نامه خویش صورت گرفته، تساهل نشان دادند. این گزارش همچنین در مورد اینکه آیا ماموران آژانس اجازه مصاحبه با دانشمندان هسته ای برجسته ایرانی را داشته اند یا خیر، ساکت است. این در حالی است که اخبار رسانه ای حاکی از امتناع ایران از صدور مجوز این مصاحبه ها دارد.

سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که کارایی آژانس تا چه اندازه است؟ جامعه اطلاعاتی آمریکا برای رسیدن به هدف جلوگیری از دسترسی ایران به تسلیحات هسته ای، چشم انتظار این گزارش و ارائه اطلاعاتی جدید در مورد برنامه هسته ای ایران نبود. همانطور که منابع آمریکایی و اسرائیلی بارها اعلام کرده اند، آنها به تمام اطلاعات مورد نیاز از سوی منابع خویش پیش از این دست یافته بودند.

به طور خلاصه می توان گفت: تضاد میان نتایج ناچیز گزارش آژانس انرژی اتمی با بازرسی های سرزده و بسیاری زیادی که در توافق هسته ای با ایران گنجانده شده دلیل دیگری را به آمریکا می دهد تا به آنچه که شرمن، مونیز و کری در حصول به این توافق انجام دادند، افتخار کنیم.

تاییدی مجدد بر نیاز به برجام

متیو بان، استاد دانشگاه هاروارد و یکی از بنیانگذاران پروژه مدیریت اتم در مرکز بلفر

گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی به صراحت آنچه را که همه ما از آن اطلاع داشتیم، تایید کرده است؛ برخی از فعالیت های مربوط به ساخت تسلیحات هسته ای پیش از پایان سال 2003 در ایران انجام شده بود و برخی از فعالیت ها نیز پس از 2003 ادامه داشته است.

اگرچه این گزارش جزئیات جالبی را ارائه می دهد که پیش از این منتشر نشده بود، با این حال نمی تواند تصویر کلی موجود در مورد چالش هسته ای ایران را عوض کند. اشاره به فعالیت های قبلی ایران در این گزارش، اهمیت برجام و محدودیت های جدی اعمال شده بر توانایی ایران در تولید مواد هسته ای و نظارت شدید بر فعالیت های آن را نشان می دهد. در حال حاضر باید تمرکز بر روی اجرای جدی و موثر برجام باشد تا بتوان از محدویت های ۱۵-۱۰ ساله اعمال شده بر فعالیت های ایران، برای ایجاد ترتیبات و توافقات لازم جهت کاهش خطرات امنیتی ممکن پس از انقضای تاریخ این محدودیت ها استفاده کرد.

با تکمیل این گزارش، شورای حکام باید با تصویب قطعنامه ای اجرای کامل برجام را تایید و آژانس را موظف به انجام بازرسی از فعالیت های ایران طبق ان.پی .تی، پروتکل الحاقی و برجام کند. اگرچه این سند با نام ارزیابی نهایی آژانس از ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته ای ایران منتشر شده، اما آژانس نباید بروز ابعاد نظامی جدید در برنامه هسته ای ایران را نادیده بیانگارد.

به طور ویژه، آژانس باید تلاش خود را به کار ببرد تا از تطبیق کامل فعالیت های ایران با تعهدات خود طبق برجام مطمئن شود. بنابراین، اگرچه این گزارش نشان دهنده بسته شدن یکی از فازهای مطرح در برجام است، پایان پرسش ها در مورد برنامه ایران نیست.

5 نکته گزارش آژانس انرژی اتمی

مارتین مالین، مدیر اجرایی پروژه مدیریت اتم در مرکز بلفر

1- این گزارش تاکید کرده است که ایران در واقع برنامه تسلیحات هسته ای داشته است. این تاکید می تواند صحبت ها در مورد احتمال وجود ابعاد نظامی برنامه هسته ای ایران در گذشته را بی اعتبار کند.

2- این گزارش تاکید کرده که فعالیت های ایران در این زمینه هیچ گاه فراتر از حوزه مطالعاتی نرفته است. این بدان معنی است که آژانس نتوانسته هیچ مدرکی دال بر شروع عملیات هایی که منتهی به ساخت تسلیحات هسته ای می شود در ایران پیدا کند.

3- گزارش اشاره کرده که ایران برخی از سایت هایی که احتمال انجام آزمایشات مربوط به تسلیحات هسته ای در آنها بوده را تخریب یا بازسازی کرده و بدین ترتیب توان آژانس در بازرسی موثر را کاهش داده است.

4- گزارش تاکید کرده است که برخی از توضیحات ایران در چند ماه اخیر قانع کننده نبوده است. مثلا آژانس دعوی ایران در مورد پارچین و استفاده از آن به عنوان انبار مواد شیمیایی را قابل قبول ندانسته است.

5- در برخی از موضوعات، ایران علی رغم درخواست آژانس، اطلاعات جدیدی ارائه نکرده است. آیا ایران به خریدهای غیرقانونی مواد اولیه تولید تسلیحات اقدام کرده است؟ ایا ایران به آزمایش برخی از اجزاء مربوط به تسلیحات هسته ای پرداخته است؟ اینها سوال هایی است که همچنان از سوی ایران بی پاسخ مانده است.

ایران مدعی است که نتیجه گیری آژانس اشتباه است و این که برخی از فعالیت های ایران مرتبط با تولید تسلیحات هسته ای بوده است، دلیلی بر حرکت ایران در این مسیر نیست. اما ارائه این گزارش نهایی می تواند مراقبت های شدیدتر را برای همگان توجیه کند.

حتی بدون پی ام دی راه گذشته همچنان باز است

ریچارد نفیو، مدیر برنامه مرکز سیاست جهانی انرژی در دانشگاه کلمبیا

این گزارش همانطور که انتظار می رفت فعالیت های ایران در راستای تولید تسلیحات هسته ای پیش از 2003، احتمال فعالیت های مربوط به تسلیحات هسته ای پس از 2003 و عدم وجود هیچ گونه مدرکی دال بر اقداماتی از این دست پس از 2009 را تایید کرده است. ایران این بار اطلاعات بیشتری را در اختیار آژانس قرار داده بود، اما آژانس ارزیابی نهایی خود را بر پایه اطلاعاتی که تا نوامبر2011 در اختیار آن قرار داده بود، تنظیم کرده است. همکاری ایران با آژانس در تطابق با توافق آژانس و ایران بوده است. این توافق همزمان با برجام به امضا رسید. اما نکته قابل توجه این است که در این بازرسی ها هیچ یک از خط قرمزهایی که ایران تعیین کرده بود، رد نشدند. باید توجه داشت که ایران خود ادعای فعالیت های هسته ای مرتبط با تسلیحات هسته ای پیش از 2003 را نیز رد می کند. بنابراین این سوال همچنان باقی می ماند که ایران از ساخت بمب هسته ای چه می داند و چه کارهایی می تواند در این زمینه انجام بدهد؟

واکنش به پی ام دی

گری سیمور، معاون پژوهشی مرکز بلفر

اولین دستاورد سیاسی گزارش آمانو ارائه ارزیابی معتبر از فعالیت های هسته ای پیشین ایران است. گزارش وجود فعالیت های مربوط به تسلیحات هسته ای در ایران پیش از 2003 را صراحتا تایید کرده است. نتیجه گیری آژانس نیز در تطابق با تخمین های آژانس امنیت ملی آمریکا در 2007 بود؛ برنامه هسته ای ایران بیش از آنکه نشان دهنده تصمیمی سیاسی برای ساخت سلاح هسته ای باشد، نشان دهنده تلاش برای رسیدن به گزینه تسلیحات هسته ای است. گزارش همچنین نشان می دهد که همه فعالیت های از این دست تماما قبل از 2009 متوقف شده اند.

هم اکنون نوبت به شورای حکام رسیده است. طبق برجام کشورهای عضو ۱+۵ باید قطعنامه را برای اقدامات لازم تهیه و در اختیار شورای حکام قرار دهد تا موضوع پی ام دی بسته شود. قطعنامه شورای حکام باید واجد سه عنصر اساسی باشد: نخست، این قطعنامه باید گزارش آژانس را به عنوان پایانی بر بازرسی های پی ام دی در حال حاضر قلمداد کند. در عین حال باید تاکید کند که در صورت ارائه اطلاعات جدید در مورد ابعاد نظامی برنامه هسته ای ایران در گذشته، این بازرسی ها از سر گرفته خواهد شد. دوم، اشاره به این نکته که عدم همکاری کامل ایران با بازرسان پی ام دی بر رسیدن به این نتیجه کلی که همه فعالیت های هسته ای ایران صلح آمیز است، تاثیر خواهد گذاشت و سوم اینکه، قطعنامه باید آژانس را موظف کند که فعالیت های ایران را مورد رصد کامل قرار دهد.

ایران، تظاهر به تبعیت و ما تظاهر به باور کردن می کنیم

ویل توبی، عضو ارشد مرکز بلفر

تهران فعالیت های مربوط به ساخت تسلیحات هسته ای را تا 2009 کم و بیش ادامه داده است و برخی از فعالیت های آن مانع از بازرسی های موثر آژانس در پارچین شده است. بدین ترتیب این ادعا که این سخنان تنها سوءبرداشت است دیگر محلی از اعراب ندارد.

سنگ بنای پادمان های آژانس انرژی اتمی بر پایه اعلام صریح فعالیت های هسته ای اعضاء، بازرسی های دقیق آژانس از طریق دسترسی کامل به سایت ها، افراد، ابزار و اسناد مربوطه میسر می شود. گزارش اخیر آژانس نشان می دهد که اعلام وضعیت ایران نه کامل است و نه درست. با این حال ایران با برجام مسیر فرار را پیدا کرده است.

خواندن بینا سطور گزارش

تروور فیندلی، عضو پروژه مدیریت اتم در مرکز بلفر

آژانس در گزارش خود ادعا کرده است که هیچ مدرکی پیدا نکرده است که دال بر حرکت ایران به سوی تسلیحات هسته ای باشد، اما صرف پیدا نکردن چنین شواهدی به معنای عدم چنین فعالیت هایی نیست. در جایی دیگر نیز اشاره شده است که آژانس در دسترسی به پارچین محدودیت داشته، اما این نکته دلیلی بر عدم همکاری ایران خوانده نشده است.

از همه جالب تر اینکه گزارش پی ام دی به این موضع اشاره نکرده است که آژانس به فعالیت های بازرسی خود برای یافتن ابعاد نظامی ممکن در آینده ادامه خواهد داد.

ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/۲۵