تلاش ترکیه برای ورود ناتو به جنگ سوریه

نویسنده: عباس پرورده، کارشناس مسائل خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: انگیزه های اقدام مخاطره آمیز ترکیه در هدف قرار دادن جنگنده سوخوی 24 روسی بیش از هر چیزی ناشی از پیامدهای حملات هوایی روسیه به مواضع معارضان مسلح در سوریه و شکست های پی در پی معارضان مسلح و پایان صبر آنکارا بر این شکست هاست که طی چهار سال گذشته تلاش های زیادی برای سرنگونی بشار اسد انجام داده، اما در حالیکه تصور بر این بود که اسد ماه های آخر حکومت را سپری می کند، ناگهان معادله میدانی شروع به تغییر کرد. در واقع حمله به جنگنده سوری تخلیه گوشه ای از خشم فروخورده آنکارا بود..اردوغان صراحتا اظهار داشته "روس ها داعش را نمی زنند، بلکه مناطقی را هدف قرار می دهند که نیروهای داعش و تروریست ها حضور ندارند".

هنوز معلوم نیست این حمله با آمریکا و ناتو هماهنگ شده بود یا نه، اما می توان گزینه های مختلف را که دال بر انگیزه ها و پیامدهای این اقدام در شرایط حساس منطقه است، مورد بررسی قرار داد. اینکه آیا این اقدام با هماهنگی آمریکا انجام شده، به دلیل رویکرد محتاطانه آمریکا در دوره تصدی باراک اوباما در تحولات خاورمیانه، آمر یا مشاور بودن واشنگتن در این حادثه محل تردید است. اگرچه با توجه به نگاه منفی واشنگتن به اقدامات نظامی مسکو در سوریه، رئیس جمهور آمریکا چندان هم از چنین اقدام خطرناکی ناخشنود نیست. ضمن اینکه باراک اوباما که به نظر می رسد چندان از این اتفاق غافلگیر نشده، در واکنش به سرنگونی جنگنده روسی گفت: "ترکیه حق دارد از مرزها و حریم خود دفاع کند، اما گفتگوی مستقیم روسیه و ترکیه برای کاهش بحران ضروری است". وی که پس از دیدار با رئیس جمهور فرانسه، فرانسوا اولاند سخن می گفت، افزود: "با فرانسه توافق کردیم در صورتی که روسیه به جای اینکه به دنبال تقویت اسد باشد، اهداف خود را علیه داعش به کار گیرد، می تواند به ایفای نقش بپردازد".

موضع گیری های سایر رهبران عضو ناتو هم گونه ای میانه روی و رعایت جانب احتیاط و توصیه به پرهیز از گسترش درگیری میان ترکیه و روسیه را در برمی گیرد که باز تایید فرضیه عدم دخالت آمریکا و ناتو در طراحی چنین حمله ای است. همچنین برخی ناظران اقدام ترکیه را اشتباه دانسته و اظهار داشته اند در حال حاضر آنکارا تلاش می کند ناتو را وارد درگیری در اراضی سوریه کند. اما تردیدی نیست که بحران واقعی در روابط روسیه و ترکیه ایجاد شده و این بحران دارای ابعاد سیاسی عمیق جهانی است.

بر اساس شواهد موجود، می توان حدس زد اردوغان با در نظر گرفتن ریسک بالای چنین اقدامی درصدد گسترش بازی جنگ در سوریه به پیمان ناتو و استفاده از ظرفیت های این پیمان در هر سطح ممکن است. موضع گیری های مقامات ارشد ترکیه به خصوص اردوغان پس از سرنگونی هواپیمای جنگی روسیه به خوبی گویای این واقعیت است که رهبران ترکیه ادامه موفقیت های نظامی میدانی در سوریه از سوی ائتلاف روسی را برنتافته و کاملا آگاهانه اقدام به سرنگونی جنگنده روسی کرده اند. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه چند روز پس از حمله به جنگنده روسیه در استان بایبورت گفت گروه موسوم به داعش در جبل الترکمان در حومه لاذقیه حضور ندارد و دلیلی ندارد که روسیه این منطقه را هدف قرار دهد و تاکید کرد خطر از همه طرف ما را احاطه کرده است. به نظر می رسد ترک ها با این اقدام حساب شده خواسته اند "پیامی انفرادی" به روس ها ارسال کنند، اگرچه پیش بینی می کردند چنین حرکتی چندان خوشایند ناتو و آمریکا هم نباشد. اما آن را حرکتی زیرکانه برآورد کرده اند که رقبای سنتی مسکو را در برابر عملی انجام شده قرار می دهد که در نهایت فقط به سود آنکارا خواهد بود، اما هزینه های آن میان سایر متحدان ترکیه سرشکن خواهد شد. چه اینکه ساعاتی بعد از حمله، ناتو در یک نشست فوق العاده اعلام کرد برای همبستگی با ترکیه در کنار این کشور می ایستد.

اما اقدام ترکیه که پوتین آن را "خنجر از پشت" خواند، را نمی توان ساده انگارانه نگریست، به خصوص در مقطع زمانی که روس ها پس از یک اقدام دیرهنگام نظامی در صدد بودند صفحه آخر پرونده سوریه را امضاء و آن را مهر و موم کنند. در تحلیل روس ها موضوع سوریه سکه دو رو است که یک روی آن حفظ نفوذ در خاورمیانه است، اما روی دیگر آن چشم انداز آینده جهادی ها در سوریه است که در صورت بقاء، روسیه هم سهمی از تهدید را در صورت بازگشت پیروزمندانه جهادی ها به قفقاز احساس می کند. پس از سرنگونی جنگنده روسیه، اکنون توپ در زمین روسیه قرار گرفته است. قطعا ترکیه و همپیمانانش منتظر واکنش مسکو هستند. جنس این واکنش می تواند بیانگر ماهیت، میزان عزم و اراده مسکو در سیاست خاورمیانه ای اش باشد. در یادداشتی که از سوی نگارنده پس از شروع حملات هوایی روسیه در سوریه منتشر شد، به لایه های مختلف اقدامی تحت عنوان "قمار نظامی پوتین در سوریه" پرداخته و گفته شد که اگر پوتین نتواند تهاجمی را که آغاز کرده، به سرانجام برساند، باعث حوادث پیش بینی نشده و همچنین به اتاق انتظار رفتن دیپلماسی در بحران سوریه است. اکنون در این بازی ترکیه که یکی از بازیگران فعال پشت پرده بود، از پرده بیرون جهیده و از اینکه علنی در پرونده سوریه هزینه کند، ابایی ندارد. روس ها در اولین قدم روابط اقتصادی رو به گسترش خود با ترکیه را قطع کردند و اکنون در حال بررسی اقدامات تلافی جویانه نظامی هستند که تا این لحظه با وجود اصرار پوتین، مقامات ترکیه حتی حاضر به یک عذرخواهی ساده هم نشده اند. اگر تنش ها میان بازیگران درگیر در سوریه همچنان به سوی رویارویی های نظامی پیش رود، گذشته از خطراتی که برای صلح شکننده در منطقه خواهد داشت، این درگیری ها هیچ کمکی به ریشه کنی افراطی گری و ترورریسم در منطقه نمی کند و همچنان بازندگان اصلی آن مردمی هستند که در انفجارها کشته و آواره شده و در دریاها حین مهاجرت، غرق می شوند.