راه سخت اروپا در مبارزه با داعش

نویسنده: عباس پرورده، کارشناس مسائل خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: پس از حادثه تروریستی 13 نوامبر پاریس، سرانجام پلیس و دستگاه امنیتی فرانسه بقایای تروریست های به جامانده از این عملیات را به فاصله یک هفته در حومه پاریس دستگیر کردند که معلوم شد خلاف گمانه زنی های اولیه اگرچه از حامیان داعش بودند، اما نه سوری بودند و نه پناهنده، بلکه همگی شهروندان اروپایی بودند که شناسنامه و گذرنامه فرانسوی یا بلژیکی داشتند.

پس از آن فدریکا موگرینی نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی به دنبال نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا اظهار داشت همه مهاجمان حملات تروریستی جمعه شب پاریس که تاکنون شناسایی شده اند، اتباع اروپایی بوده اند و بررسی سوابق آنها نشان می دهد که این یک تهدید داخلی است. گرچه این وضعیت ممکن است تغییر کند، اما تاکنون کاملا محرز است که این یک مساله امنیتی داخلی بوده است.

واقعیت هایی که از چگونگی فعالیت های داعش و سایر گروه های افراطی آشکار شده، نشانگر این حقیقت تلخ است که موقعیت زمانی و مکانی برای "سربازگیری" (Recruitment ) داعش در خاورمیانه و اروپا بسیار مساعد است. یعنی داعش خیلی نیاز ندارد خطرپذیری ارسال تروریست از سوریه و عراق به اروپا را بپذیرد، بلکه از افراد همفکر و همسو در نقاط دیگر جهان که آمادگی پیوستن به داعش از راه دور و انجام هر گونه عملیاتی را دارند، بهره مند است. ضمن اینکه انگیزه های لازم برای پیوستن به داعش و گروه های تروریست در فرانسه یا هر نقطه دیگری همچنان وجود دارد.

از سوی دیگر نتایج نهایی تحقیق در مورد عملیات تروریستی پاریس در حالی اعلام شد که از چهار روز قبل بمب افکن های فرانسوی به تلافی این اقدام بخش هایی از خاک سوریه را که به عنوان مقرهای داعش شناخته می شوند، زیر شدیدترین حملات خود قرار داده بودند. گرچه در فضای کنونی جهانی که تهدید تروریسم خاورمیانه را درنوردیده و اروپای آرام و خوشبخت را در وحشت و حیرت فرو برده، مجالی برای نقد اقدام تلافی جویانه فرانسه وجود ندارد و جامعه جهانی کمر به حمایت های همسوگرا با اقدام نظامی علیه تروریسم بسته است، اما نمی توان از حقایقی که در پس تهدیدات تروریستی که این روزها باعث تشویش جهان شده، به سادگی عبور کرد. چه آنکه اگر این رهبران عمیق تر به موضوع نگاه کنند، رگه هایی از سوءتدبیر و یا حتی تعصب ورزی های مدیریتی را در عملکرد دهه های گذشته خود خواهند دید که نتایج آن امروز به سربازگیری از برخی شهروندان اروپایی از سوی داعش منجر گردیده است.

پیش از گزارش نهایی پلیس فرانسه، اسرائیلی ها که این روزها منفعت طلبانه ناظر حوادث هستند، در دبکا فایل که تاکتیک رد گم کنی و ارائه آدرس های غلط دارد، با ژستی کارشناسانه مدعی شدند، حداقل یکصد داعشی و جهادی فوق حرفه ای مستقیم و غیرمستقیم در عملیات 13 نوامبر پاریس دست داشتند. اما وقتی معلوم شد به غیر از چند فرد انتحاری که در حین عملیات کشته شدند، هفت تن دیگر دستگیر و یک زن تروریست هم در هنگام دستگیری خود را منفجر کرده که همگی فرانسوی و میانگین سنی آنها از 25 سال بوده، نگاه تحلیلگران و رسانه ها به لایه های عمیق تری از بحران در اروپا دوخته شد.

حادثه ای که پاریس را لرزاند و جهان غرب را در تشویش فرو برد، در واقع پدیده خلق الساعه ای نیست. مقوله ای است که طی چند دهه وجود مناسبات تبعیض آمیز در این کشور و بی اعتنایی نخبگان و دولت به آن رشد کرده و اکنون ظهور پدیده داعش در چند هزار کیلومتر دورتر مانند چاشنی انفجاری این بشکه باروت را منفجر کرده است.

فرانسه در میان کشورهای اروپایی بالاترین درصد جمعیت مسلمان را دارد. جمعیتی حدود چهار و نیم میلیون نفر که عمدتا در حاشیه شهرهای بزرگ از جمله پاریس زندگی می کنند. این مناطق حاشیه ای در میان فرانسوی ها به "بانلیو" (Banlieues) معروفند که معمولا از سطح زندگی درآمدی پایین تری در جامعه فرانسه برخوردارند. شورش های چند سال پیش فرانسه هم در میان ساکنان این مناطق که عموما از نسل مهاجران دهه های گذشته هستند، رخ داد. حتی در سال های اخیر وقتی پلیس فرانسه می خواست وارد این مناطق شود، با تجهیزات کامل ضد شورش می رفت. ضمن اینکه این جامعه مسلمان عمدتا نسل دوم و سوم مهاجران از شمال آفریقا و خاورمیانه هستند که روزگاری حوزه نفوذ یا مستعمره فرانسه بوده و انقلاب های عربی عمدتا از همین مناطق شکل گرفت.

"موسسه مطالعات کار" (IZA) که در بن آلمان مستقر است، در اکتبر 2012 پژوهش جالبی را درباره جمعیت مسلمانان فرانسه منتشر کرد که نتایج آن بسیار آموزنده است. در این پژوهش که در سال 2009 بر روی یک گروه نسل دوم و سوم مهاجران مسلمان شمال آفریقا در فرانسه انجام شده، محققان دریافتند مسلمانان بر اساس مناسباتی در جامعه فرانسه جذب می شوند که پایین تر از معیارهای موجود در این جامعه است. نظامی که در آن نوعی تبعیض سازمان یافته برای مسلمانان اعمال نموده و تبدیل به موازنه ای پایدار شده است. بر اساس نتایج این پژوهش مسلمانان این تبعیض را به شکل یک امر نهادینه احساس می کنند و دقیقا به همین خاطر از جذب در جامعه فرانسه اکراه دارند.

این در حالی است که در سال های 2008 و 2011 نیز در یک تحقیق که "سازمان ملی بررسی اقلیت های قومی انگلیس" انجام داد، معلوم شد دلبستگی به ریشه های فرهنگی در میان مهاجران مسلمان از غیرمسلمانان بیشتر است.

به نظر می رسد چنین پژوهش هایی یکدیگر را تایید کرده اند. پژوهش موسسه مطالعات کار نتایج نشان داد مهاجران مسلمان از نظر آماری به شکل معنی داری از سطح جذب کمتری در جامعه فرانسه نسبت به مهاجران مسیحی برخوردارند، کمتر از همتایان مسیحی خود هویت کشور میزبان را می پذیرند و در مقابل دلبستگی بیشتری نسبت به گذشته فرهنگی خود نشان می دهند. اما نکته متحیرکننده نتایج تحقیق این بود که این وابستگی به گذشته فرهنگی در میان مسلمانان با افزایش زمان حضور در فرانسه نه تنها کاهش نیافته، بلکه حتی تقویت شده است. در حالیکه میزان وابستگی به گذشته فرهنگی در میان گروه مسیحی رو به کاهش گذاشته است.

به نظر می رسد رهبران اروپایی طی سال های اخیر آنچنان بر مسائل سیاست خارجی و به خصوص دخالت در خاورمیانه و حضور در ائتلاف های فتنه انگیز نظامی متمرکز شده اند که از چالش های داخلی خود غافل مانده اند.

مبارزه با تروریسم اقداماتی عمیق تر و کارشناسانه و بر اساس مطالعات علمی می طلبد که البته شامل سایر کشورها از جمله دولت های خاورمیانه هم می شود. همواره به یاد داشته باشیم ریشه های تروریسم در زمین رشد می کنند، نه در هوا تا بتوان آن را در آسمان با جت های جنگنده از بین برد. تجربه مبارزه با تروریسم در افغانستان، سومالی و عراق نشان داده اگرچه شبه نظامیان پیکارجو در کوتاه مدت از طریق اقدامات نظامی سرکوب می شوند اما به دلیل بقای زمینه های رشد و تکثیر رفتارهای افراطی که ریشه در فقر فرهنگی، تبعیض در دستیابی به فرصت های سیاسی و اقتصادی و فساد دارند، آبشخور مناسبی برای ظهور گروه های تروریستی، حمایت از این گروه ها و سربازگیری از میان لایه های ناراضی است. بنابراین راه واقعی مقابله با تروریسم خشکاندن فقر، تبعیض و جهل در همه جهان است که نیاز به اراده ای بین المللی هم دارد.

انتشار اولیه: دوشنبه 2 آذر 1394 / انتشار مجدد: جمعه 13 آذر 1394