نقش ایران در برنامه آمریکا برای حل بحران سوریه

دیپلماسی ایرانی: دولت اوباما بیش از چهار سال ایران را متهم به حمایت از بشار اسد کرد و این حمایت را از مهم ترین دلایل طولانی شدن بحران سوریه خواند. در این مدت، آمریکا تعهد بلامنازع ایران به میانجیگری سازمان ملل و انتقال قدرت در سوریه را به عنوان شرط حضور ایران بر سر میز مذاکرات حل بحران سوریه معرفی کرده بود.

با مداخله روسیه در بحران سوریه، شرایط به گونه دیگری پیش رفت. واشنگتن سرانجام مجبور به عدول از مواضع خود شد و ایران بدون اینکه تعهدی در مورد پذیرش انتقال قدرت در سوریه بدهد، به مذاکرات سیاسی وین راه پیدا کرد.

با پیشرفت مذاکرات وین، ایران نشان داد که حاضر است در مواضع خود در حد امکان انعطاف نشان بدهد. رویترز نیز به نقل از امیرعبداللهیان معاون وزیر خارجه اعلام کرد که ایران نیز اصراری بر حفظ دائمی بشار اسد در قدرت ندارد. مقامات ایرانی همواره در سخنان خود، آینده سوریه را در گرو تصمیم مردم این کشور معرفی می کنند.

نشست وین سه ماه بعد از تصویب برجام و حل پرونده هسته ای ایران برگزار شد. حضور واشنگتن و تهران در مذاکرات وین نشان از تمایل دو طرف به فراتر رفتن همکاری و امکان اقدام مشترک در چارچوب کنسرتی بین المللی برای مبارزه با داعش در سوریه و عراق دارد.

با این حال، نیروهای معارض سوری مخالف حضور ایران در مذاکرات صلح سوریه بودند. این نیروها نسبت به ترتیبات سیاسی مورد توافقی که اسد را در قدرت حفظ کند، بیم دارند. اما نیروهای آمریکایی بارها خاطر نشان کرده اند که سیاست آنها مبنی بر لزوم انتقال قدرت در سوریه عوض نشده است. اما نمی توان این واقعیت را کتمان کرد که حضور ایران در مذاکرات منجر به رنجش متحدان آمریکا در منطقه از جمله عربستان و اسرائیل شده است. این کشورها حضور ایران در مذاکرات را به منزله پذیرش نقش ایران به عنوان یکی از قدرت های بزرگ منطقه ای قلمداد می کنند.

عادل الجبیر، وزیر امور خارجه عربستان پیش از برگزاری نشست وین اعلام کرد که این نشست می تواند اهداف سوریه و روسیه و جدیت آنها را مشخص کند.

در این نشست دو جبهه مخالف وجود داشتند؛ در یک طرف روسیه و ایران قرار داشتند که خواهان حفظ قدرت در دست بشار اسد بودند و در طرف دیگر ترکیه، عربستان و آمریکا که انتقال قدرت را بهترین راهکار سیاسی ممکن می دانستند.

در این میان آنچه که توانسته دو کشور ایران و آمریکا را علی رغم دیدگاه های متفاوت بر سر میز مذاکره قرار دهد محل مناقشه است.

کوفی عنان در تابستان 2012 از ایالات متحده درخواست کرد که ایران را برای حضور در مذاکرات سوریه دعوت کند، زیرا ایران یکی از بازیگران اصلی منطقه و حامی جدی سوریه به لحاظ مالی، سیاسی و نظامی است.

تام شانون، معاون وزیر خارجه ایالات متحده، تصمیم به دعوت از ایران را تحت تاثیر حضور روسیه در میدان مبارزه و حضور نظامی گسترده ایرانیان در سوریه خوانده است. به گفته شانون اگرچه حمایت ایران از اسد تازگی ندارد، اما حضور نظامی روسیه در سوریه و حضور گسترده نظامیان ایران در سوریه پدیده ای جدید است.

به گفته سید حسین موسویان، دیپلمات سابق ایران و استاد دانشگاه پرینستون، دخیل کردن ایران در مذاکرات به این معناست که آمریکا درک کرده است نمی تواند نقش ایران را در منطقه کتمان کند، همانطور که ایران هم نقش واشنگتن در خاورمیانه را نمی تواند نادیده بگیرد. آمریکا هم اکنون فهمیده است که بدون ایران نمی تواند در سوریه و عراق با داعش مبارزه کند. شکست داعش بدون استفاده از نیروهای زمینی غیرممکن است و از سوی دیگر آمریکا تمایلی به افزایش تعهدات خود با پیاده کردن نیروی زمینی جدید در خاورمیانه ندارد.

اما حضور ایران اعتراضات گسترده نیروهای معترض را نیز بر آورده، به ویژه آنکه هیچ یک از رهبران نیروهای معارض به این گفتگوها راه پیدا نکردند. همچنانکه یکی از رهبران آنها، در گفتگو با رویترز ایران را به عنوان بخشی از مشکل و نه بخشی از بحران خوانده بود.

مقامات آمریکایی اعلام کردند که هم اکنون رویکردی دومرحله ای را برای حل بحران سوریه مد نظر دارند. در گام اول، باید حملات نظامی و زمینی علیه داعش تشدید شود. این اقدام شامل افزودن به حملات هوایی و تجهیز بیشتر نیروهای معارض می شود. گام دوم، افزایش تحرکات دیپلماتیک با مشارکت ایران است. جان کری در سخنان خود در بنیاد کارنگی نیز گام دوم را به شدت پیچیده و دشوار توصیف کرده بود. با این حال وی غیرقابل قبول بودن شرایط حاضر و اشتراک نظر طرفین بر لزوم راه حل سیاسی و شکست داعش را نقطه اشتراک طرفین معرفی کرد.

در اواخر 2013، والری آموس معاون دبیرکل وقت سازمان ملل، یک دور از جلسات جداگانه را با دولت های کلیدی درگیر در ماجرا شامل آمریکا، ایران و عربستان برگزار کرد تا به بررسی موضوع کمک های بشردوستانه بپردازد.

اما تجربه نشان داده است که چنین همکاری هایی برای حل بحران سوریه و پیشبرد قابل توجه آن تاثیر خاصی نداشته است.

منبع: فارن پالسی/ تحریریه دیپلماسی ایرانی/۲۵