قمار نظامی پوتین در سوریه

عباس پرورده، کارشناس مسایل خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: با ورود نظامی مسکو به پرونده سوریه، انتظار می رود این بحران دامنه های گسترده تر و شاید ناشناخته ای بیابد. موضوعی که اگر منجر به دستاورد پایداری برای دولت اسد در صحنه میدانی سوریه نشود، زنگ خطر برای فاصله گیری از دیپلماسی و فرو رفتن بیشتر در باتلاق جنگ و خشونت است. به خصوص که بازیگران فرامنطقه ای پیش از اینکه به فکر حل و فصل بحران باشند، به منافع خود می اندیشند.

روسیه یکی از حامیان کلیدی بشار اسد در شورای امنیت بود که طی چهار سال بحران در سوریه تاکنون خود را از درگیری مستقیم نظامی در سوریه دور نگه داشت. اما اکنون که تغییراتی در معادله سوریه ایجاد شده، مسکو ترجیح داده وارد عملیات نظامی، اگرچه دیرهنگام در این بحران شود. از طرف دیگر اقدام نظامی روسیه خود می تواند برهم زننده معادلاتی باشد که تاکنون بازیگران پرونده سوریه را به خود مشغول داشته است. نخست آمریکا انتظار حضور رقیب قدیمی و سنتی خود، یعنی روسیه را در موقعیتی که خود داعیه دار رهبری ائتلاف ضد داعش است، تلخ احساس می کند و باید فعلا ناظر بر خشم فرو خورده شده از ورود یک رقیب قدیمی در بحرانی کهنه باشد.

به ویژه در صورت موفقیت پوتین در قمار نظامی که در خاورمیانه آغاز کرده، همه اقداماتی که واشنگتن با توجیه نابودی داعش انجام داده، نزد دوستان و دشمنان زیر سوال خواهد رفت. اگر داعش و دیگر گروه های جهادی در نتیجه حملات هوایی و زمینی روسیه شرشان از سر مردم سوریه کوتاه شود، این تایید همان شائبه هایی است که درباره ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا وجود داشت که اراده ای برای نابودی تروریسم ندارد، بلکه فقط درصدد محدودسازی و مدیریت داعش است.

اما آمریکا در این نگرانی تنها نیست. دولت هایی که در این سال ها در جهت سرنگونی دولت در سوریه سرمایه گذاری کرده اند، با این اقدام دیرهنگام نظامی مسکو باقیمانده امید خود برای سرگونی اسد را بر باد رفته می بینند. ترکیه در راس هرم این دست از دولت ها است. تشدید ناکامی اردوغان از شکست در راستای سیاست اسدستیزی به موازات افزایش ناامنی از ورود تروریست های فراری به خاک ترکیه، بحران "تروریسم فراری" را برای ترکیه ایجاد خواهد کرد. به منظور اینکه جهادی هایی که در چند روز گذشته تحت فشار حملات هوایی روسیه از خاک سوریه در حال فرار هستند، از همان راهی باز می گردند که آمده اند. در روزهای گذشته شهرهای مرزی ترکیه شاهد ورود شبه نظامیانی بوده که پس از فرار از بمباران های پر حجم روسیه به ترکیه پناه برده اند. تجمع جنگجویان چندملیتی که پیش از این تحت حمایت های لجستیک و اطلاعاتی آنکارا بوده اما اکنون ناکام به شهرهای مرزی ترکیه باز می گردند، تجمع آنها در خاک ترکیه می تواند پیامدهای امنیتی و سیاسی خطرناک جدیدی برای اردوغان داشته باشد. آن هم در شرایطی که ترکیه در بحران درگیری با پ.ک.ک و پناهندگان سوری فرو رفته است.

پس از ترکیه، دولت های عرب منطقه با محوریت ریاض هستند که میلیاردها دلار طی چهار سال گذشته برای سرنگونی اسد و حمایت از تروریست ها پرداخته اند. اما اکنون شاهد تشکیل محوری جدید در پرونده سوریه هستند که در صورت موفقیت می تواند امیدهای آنان برای سرنگونی اسد را با پایانی ناخواسته مواجه کند.

با این شرایط، باید خاطرنشان کرد در حالی که روس ها چهار سال در بحران سوریه سیاست "کنترل از راه دور" را در پیش گرفتند، با ورود به این بحران وارد یک قمار نظامی شده اند. اگرچه به نظر می رسد ولادیمیر پوتین محاسبات موجهی برای اقدام خود دارد. نخست آنکه این تصور در خاورمیانه وجود دارد که در پی توافق هسته ای ایران و غرب و به تبع آن نرمش آمریکا و بلوک غرب در قبال بحران سوریه که نشانه هایی از افزایش نقش ایران و روسیه در حل بحران دارد، پرونده سوریه به انتهای راه نزدیک می شود. پس مسکو می تواند با یک اقدام نظامی کوتاه مدت که هزینه زیادی هم نداشته باشد، نقش پررنگ تری در حل نهایی موضوع داشته و امتیازات بیشتری در میز مذاکرات بگیرد. ضمن اینکه پوتین درصدد بهره گیری از ائتلاف های منطقه ای خود از جمله ایران، عراق و سوریه در راستای تقویت مواضع در برابر غرب و ایجاد موانع ایذایی بر سر راه آمریکا در پرونده های دیگر، به خصوص کریمه است.

از سوی دیگر در شرایطی که برخی از بازیگران پرونده سوریه با حمایت لجوجانه از جنگجویان خارجی، پایان خشونت ها در این کشور جنگ زده را با بحرانی جدی مواجه ساخته اند، ورود نظامی روسیه به عنوان یک بازیگر اثرگذار، دارای ظرفیت هایی برای تغییر معادله در صحنه میدانی جنگ است. اما در عین حال باید دو نکته مهم را هم یادآوری کرد. اول آنکه با ورود روسیه به میدان جنگ، به عنوان کشوری که یکی از قدرتمندترین ارتش های جهان را دارد، این انتظار وجود دارد که برنامه ریزی دقیق و جدی در راستای هماهنگی عملیات هوایی، زمینی و سپس مدیریت مناطق تخلیه شده از طرف ارتش سوریه صورت گیرد. وگرنه در صورتیکه این مداخله نظامی اقدامی دم دستی و مقطعی بوده و برنامه درازمدتی برای مدیریت پس از حملات در زمین وجود نداشته باشد، پس از زمان کوتاهی تروریست ها دوباره به بازسازی خود خواهند پرداخت. ضمن اینکه در صورت شکست طرح نظامی مسکو در سوریه، پوتین یک کارت مهم بازی خود در سوریه و به دنبال آن خاورمیانه را از دست خواهد داد.

اما پیامد مهم تر در قبال مداخله نظامی در سوریه، دور شدن بیشتر این بحران مزمن از دیپلماسی است. ارتش روسیه شلیک موشک های کروز از آب های دریای خزر به سمت مواضع تروریست ها در سوریه را آغاز کرده است. این اقدامی بدیع در جنگ سوریه است که می تواند در آینده الگویی خطرناک برای بحران های دیگر هم قرار گیرد و این به معنی غلبه بیشتر نظامی گری بر دیپلماسی است. انتظار می رفت پس از شکست حملات هوایی ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا و مشکلاتی هایی که پس از مداخله آنکارا در سوریه گریبان ترکیه را گرفت، بازیگران حاضر در ترکیه گامی در جهت دیپلماسی بر می داشتند.اما به نظر می رسد بحران سوریه همچنان دیپلماسی را در اتاق انتظار نگه داشته تا بازیگران هر زمان احساس کردند که حداکثر بهره مندی را از دیپلماسی خواهند داشت، بر سر میز مذاکره حاضر شوند. اما این هشدار را باید داد که جهان سیاست، جهان اتفاقات غیرقابل پیش بینی هم هست. معلوم نیست که همیشه دیپلماسی در اتاق انتظار منتظر سیاستمداران بماند.

انتشار اولیه: چهارشنبه 22 مهر 1394 / انتشار مجدد: جمعه 8 آبان 1394