حزب عدالت و توسعه و «بازگشت به تنظیمات کارخانه»

محمدعلی دستمالی، کارشناس مسائل سیاسی منطقه

دیپلماسی ایرانی: روز شنبه در آنکارا کنگره چهل هزار نفری حزب عدالت و توسعه برگزار شد تا این حزب بتواند پیش از آغاز انتخابات، راهبرد عمده خود برای پیروزی بر رقبا و تشکیل دولت مستقل را تعیین کند. برخلاف شایعاتی که در بسیاری از رسانه های ترکیه مطرح شده و نام بینالی یلدرم از یاران قدیمی اردوغان و وزیر پیشین ترابری و اطلاع رسانی را به عنوان نامزد رهبری حزب معرفی می کردند، داوداوغلو تنها نامزد این پست بود و با کسب همه آرای معتبر اعضای کنگره، یک بار دیگر سکان ریاست حزب را در دست گرفت. حزب عدالت و توسعه دارای یک «شورای مرکزی سیاستگذاری و اداره حزب» (MKYK) است که از 50 عضو برجسته حزب تشکیل شده است. در همه احزاب ترکیه، این شورا از اهمیت ویژه ای برخوردار است، اما در حزب عدالت وتوسعه که در عرض 14 سال گذشته در صحنه سیاسی ترکیه خوش درخشیده و همواره قدرت را در دست داشته است، اهمیت عضویت در این شورا دوچندان می شود. در دوره های گذشته، اعضای این شورا از بین موسسان حزب و یاران قدیمی رهبر حزب انتخاب می شدند و این شورا در واقع عمده ترین اتاق فکر و مرکز هدایت و تصمیم گیری حزب محسوب می شود. یکی از رویدادها و ویژگی های مهم کنگره حزب عدالت و توسعه، تغییر 31 عضو این شورا بود. نگاهی اجمالی به کارنامه سیاسی چهره های برجسته حزب عدالت و توسعه نشان می دهد که یاران نزدیک عبدالله گل، غالبا از عضویت در شوزرای مزبور بازمانده اند و کادرهایی در این لیست پنجاه نفره جای گرفته اند که غالبا از یاران نزدیک اردوغان به شمار می آیند. افراد مهمی از فهرست مزبور کنار گذاشته شده اند که می توان به اسامی برخی از آنان اشاره کرد:

بلنت آرنچ (از شاگردان قدیمی اربکان و از اعضای متنفذ و برجسته حزب)

علی باباجان (از موسسین حزب و مغز اقتصادی مهم ترکیه)

بشیر آتالای (از بوروکرات های مهم سیاسی و امنیتی)

تانر یلدز (وزیر انرژی و منابع طبیعی)

مهمت شمشک (وزیر کُرد زبان امور مالی دارایی)

حسین چلیک (وزبر کُرد زبان کابینه اردوغان و از چهره های مهم و متنفذ)

سعدالله ارگین (وزیر سابق دادگستری)

در این دوره افراد مهمی وارد فهرست اعضای شورای سیاستگذاری حزب شده اند که برخی از آنها عبارتند از:

جمیل چیچک (رئیس مجلس و از بروکرات های مهم ترکیه)

یالچین آک دوغان (معاون نخست وزیر و همه کاره پرونده مذاکره با پ.ک.ک)

افغان آلا (وزیر سابق کشور و از همراهان قدیمی اردوغان)

غالب انصاری اوغلو (نماینده کُرد اهل دیاربکر و از چهره های مهم حزب)

مهمت مهدی اَکَر (وزیر کُرد زبان کشاورزی و دامداری و از چهره های متنفذ)

برات آل بایراک (داماد اردوغان و از مغزهای اقتصادی حزب)

بینالی یلدرم (از همراهان قدیمی اردوغان و وزیر سابق ترابری)

برهان کوزو (پروفسور حقوق)

نورالدین جانیکلی (از نمایندگان مهم و متنفذ)

البته اشاره به این نکته نیز مهم است که در فهرست اعضای شورای سیاستگذاری حزب عدالت و توسعه، برخی چهره های قدیمی همچنان جای خود را حفظ کرده اند که چند چهره مهم این فهرست عبارتند از:

مهمت علی شاهین (رئیس سابق مجلس و وزیر سابق دادگستری)

عمر چلیک (وزیر فرهنگ و از یاران و مذاکره کنندگان قدیمی همراه اردوغان)

بکر بوزداغ (وزیر سابق دادگستری)

حیاتی یازیجی (از وزرای سابق کابینه اردوغان)

نهاد زیبکچی (وزیر اقتصاد)

نومان کورتولموش (معاون نخست وزیر)

سلیمان سویلو (معاون نخست وزیر)

مولود چاوش اوغلو (وزیر امور خارجه)

در کنگره حزب عدالت و توسعه، سیصد مهمان خارجی از 29 کشور جهان حضور داشتند که از مهم ترین مهمانان خارجی می توان به خالد مشعل رهبر حماس و راشد الغنوشی از تونس اشاره کرد. همچنین ده سیاستمدار کُرد از اقلیم کردستان عراق نیز در کنگره حضور داشتند و سخنرانی ها به شش زبان از جمله زبان کُردی، ترجمه می شد.

بازگشت به تنظیمات کارخانه

مهمت علی شاهین، از کادرهای مهم حزب عدالت و توسعه که پیش از انتضاب داوداوغلو نام او به عنوان نامزد پست نخست وزیری بر سر زبان ها افتاده بود، اولین فردی بود که چند ماه پیش، از ضرورت اصلاح بخشی از مبانی و نهادهای حزب عدالت و توسعه سخن به میان آورده و اعلام کرد: ما باید این حزب را به تنظیمات اولیه کارخانه بازگردانیم. او زمانی این مساله را مطرح کرد که ساعت هفتصد هزار لیره ای (حدود یک میلیارد تومان) ظفر چاغلایان وزیر سابق اقتصاد و متهم به فساد مالی، انتقادات گسترده ای علیه حزب عدالت و توسعه به دنبال آورد.

احمد داوداوغلو در سخنرانی هفتاد دقیقه ای خود، بر این موضوع تاکید کرد که نمایندگان حزب باید از کبر و غرور پرهیز کنند. او همچنین به موضوعات دیگری نیز اشاره کرد که مجموعا موید سخن مشهور مهمت علی شاهین بود و نشان می داد که حزب عدالت و توسعه این واقعیت را پذیرفته که طی چند سال گذشته تا حد زیادی از مسیر اولیه خود منحرف شده و این مساله باعث شده که نتواند در انتخابات اخیر پیروزی های پیشین خود را تکرار کند و قرار است برنامه ریزی برای انتخابات پیش رو، به گونه ای باشد که خطاهای گذشته جبران شود و عدالت و توسعه بتواند یک بار دیگر، به تنهایی کابینه تشکیل دهد.

رئیس و خواجه

یکی از موضوعات مهمی که در روزهای اخیر در رسانه ها و محافل سیاسی ترکیه مطرح شده، مساله اختیارات داوداوغلو و اقتدار اردوغان است. مخالفان حزب عدالت و توسعه بر این باورند که داوداوغلو در حزب خود از قدرت چندانی برخوردار نیست و اردوغان با آن که بر کرسی ریاست جمهوری نشسته اما از دور، حزب را نیز اداره می کند. در کلیپ کنگره حزب عدالت و توسعه، زمانی که راوی، از دوستی و رفاقت اردوغان و داوداوغلو سخن گفت، اردوغان را «رئیس» و داوداوغلو را «خواجه» نامید که در زبان ترکی به معنی استاد و عالم است.

شواهد نشان می دهد گونه ای از توافق نانوشته بین اردوغان و داوداوغلو در جریان بوده و قرار است که اردوغان همچنان پدر معنوی و لیدر حزب عدالت و توسعه باشد و داوداوغلو در مسائل کلان، با او رایزنی کند و ظاهرا هیچ کدام از این دو سیاستمدار باهوش، با این تقسیم وظایف، مشکلی ندارند.

پ.ک.ک و دولت کُردی در سخنان داوداوغلو

داوداوغلو در سخرانی خود به تندی از پ.ک.ک و حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) انتقاد کرد. او گفت: برخی ها می پرسند دولت کُردها کجاست؟ من در پاسخ می گویم: دولت کردها، ترک ها، سنی و علوی، جمهوری ترکیه است. خلاف بسیاری از تحلیل های عمومی که غالبا در رسانه های ایرانی مطرح شده، نگارنده بر این باور است که مهم ترین دلیل شکست حزب عدالت و توسعه در انتخابات اخیر، عدم اعتماد کردها به این حزب و روی آوردن آنان به حزب دموکراتیک خلق ها، یعنی یکی از نهادهای اقماری پ.ک.ک بود. این حزب پیش تر سی کرسی در اختیار داشت اما در انتخابات هفتم ژوئن هشتاد کرسی به دست آورد که تقریبا همه این کرسی ها، همان آرایی است که از سبد حزب عدالت و توسعه خارج شده است و با توجه به این که داوداوغلو فقط با 18 کرسی دیگر، می توانست به تنهایی کابینه تشکیل دهد، می توان گفت که مهم ترین پاشنه آشیل حزب عدالت و توسعه در حال حاضر، مساله کردها و چند و چون تلاش برای پایان دادن به جنگ با پ.ک.ک است. حزب عدالت و توسعه، در کنگره دیروز خود، دو کادر کُرد زبان برجسته دیاربکری یعنی مهمت مهدی اکر و غالب انصاری اوغلو را به عضویت شورای سیاستگذاری درآورد و ظاهرا این حزب برای بازگرداندن اعتماد از دست رفته کردها، برنامه های مهمی دارد. اما هنوز هم مشخص نیست که برای رسیدن به این اهداف و متوقف کردن جنگ با پ.ک.ک، چه طرحی در اتاق فکر حزب مطرح شده است.