پ.ک.ک علیه بارزانی

نویسنده: کیث جانسون

دیپلماسی ایرانی: روابط میان عراق، ترکیه و اقلیم خودمختار کردستان عراق به شدت آشفته و پیچیده است. این روابط پیچیده در روزهای اخیر بدتر هم شده است و ممکن است برای گروهی که درگیر نبرد زمینی علیه داعش در عراق است عواقب بسیار بدی داشته باشد.

حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) که سال ها است رویکرد مسلحانه را در پیش گرفته است، در چهارشنبه ای که گذشت به دو خط لوله در خاک ترکیه در حمله کرد. یکی از این خطوط لوله، خط انتقال گاز از ایران بود، و دیگری خط صادرات نفت که از شمال عراق به سواحل ترکیه می رسد. طبق گزارش ها، شاخه نظامی پ.ک.ک مسئولیت این حمله را به عهده گرفته است. مقامات ترکیه نیز پ.ک.ک را مسئول این حملات خوانده اند، حملاتی که پیش از نیز سابقه داشته است.

حمله های روز چهارشنبه پاسخی به اقدام نظامی آنکارا علیه این گروه هستند که تحت عنوان مقابله ترکیه با داعش صورت گرفته است. جنگنده های ترکیه که بالاخره داعش را مورد هدف قرار داده اند، اردوگاه های نظامی پ.ک.ک در سوریه و عراق را نیز در هفته گذشته بمباران کرده و بر اساس گزارش ها نزدیک به 200 شبه نظامی عضو پ.ک.ک را کشته اند. حمله به شورشیان کرد خشم متحدان ترکیه در ناتو را برانگیخته است. اعضای ناتو از اینکه ترکیه بعد از ماه ها انفعال دست به اقدام نظامی برای عقب راندن داعش زده است خوشحال هستند، اما حمله ترکیه به پ.ک.ک نگرانی آنها را برانگیخته است. اهمیت این مسئله از آنجا است که کردهای سوریه که متحد پ.ک.ک هستند یکی از مؤثرترین نیروها در نبرد علیه داعش بوده اند.

«جان کربی»، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، گفته است که ایالات متحده حق پاسخگویی ترکیه به حملات پ.ک.ک را به رسمیت می شناسد. آمریکا، ناتو، ترکیه و اتحادیه اروپا، پ.ک.ک را گروهی تروریستی می دانند. آنکارا چندین دهه است که مشغول نبرد با پ.ک.ک است، گروهی که خواستار حقوق بیشتر برای اقلیت کرد کشور ترکیه است. دولت ترکیه و شبه نظامیان پ.ک.ک از سال 2013 اعلام آتش بس کرده بودند و امیدها به یافتن راه حلی سیاسی برای این بن بست افزایش یافته بود.

چرا ماجرا پیچیده است؟ به این خاطر: خط لوله ای که پ.ک.ک به آن حمله کرد نفت خام، رگ حیات اقتصاد کردهای عراق، را برای صادرات به ساحل ترکیه منتقل می کرد. این خط لوله تنها راه فروش نفت خام در حجم بالا است که به دولت کردستان امکان سرپا ماندن و انجام وظایف روزمره از جمله پرداخت حقوق پیشمرگان درگیر جنگ با داعش را می دهد. درست است که این حمله، خط لوله ای در داخل ترکیه را نشانه گرفته بود، اما هدف اصلی اش علاوه بر رجب طیب اردوغان، هم تباران کرد عراقی نیز بود.

مسعود بارزانی، رهبر کردستان عراق روابط خوبی با ترکیه، دشمن تاریخی پ.ک.ک برقرار کرده است تا به رویای استقلال این منطقه جامه عمل بپوشاند. در سالهای اخیر، پیوند میان کردستان عراق و ترکیه قوی تر شده است؛ به خصوص با توافق بر سر خط لوله ای که برای اولین بار به کردستان عراق اجازه می دهد که راه خود را از بغداد جدا کند. اما این رویکرد به مذاق برخی از دیگر کردها خوش نیامده است.

«متیو رید»، کارشناس مسائل خاورمیانه می گوید: «پ.ک.ک دلایل خوبی دارد که به بارزانی و اردوغان حمله کند. بارزانی وابستگی به عراق را با وابستگی به ترکیه تاخت زده است. پ.ک.ک این کار را خیانت می داند».

حملات انجام شده به خط لوله، فعلاً زیرساخت های انرژی ترکیه را فلج نکرده اند. مقامات حوزه انرژی ترکیه و عراق پیش بینی می کنند که خط لوله تا روز پنجشنبه فعالیت عادی خود را از سر بگیرد. تجربه حملات چندین ساله پ.ک.ک به خطوط انتقال انرژی، ترکیه را در تعمیر سریع این خطوط توانمند ساخته است. اما ترس از این است که استمرار این حملات باعث کاهش شدید جریان صادرات نفت از کردستان عراق شود.

متیو رید می گوید: «سوال اصلی این نیست که آیا می شود خط لوله را به سرعت تعمیر کرد یا نه؛ سوال اصلی این است که چند بار در هفته باید این کار را انجام داد».

مسائل مالی دغدغه اصلی کردستان عراق است. خط لوله ای که از این ناحیه به ترکیه می رود قابلیت انتقال حداکثر 400 هزار بشکه در روز به ترکیه را دارد، اگرچه ظرفیت واقعی اش غالباً بسیار کمتر است. این یعنی 20 میلیون دلار درآمد بالقوه در روز، با احتساب قیمت فعلی نفت، که برای اقلیم کردستان منبع درآمدی مستقل از بغداد است. پیش از این، دولت شبه خودمختار کردستان منابع مالی خود را از دولت مرکزی مستقر در بغداد دریافت می کرد، اما کردها مدت ها گلایه داشتند که بغداد درآمد حاصل از نفت را کمتر از قیمت واقعی اش با آنها حساب می کند.

تهدیدات درازمدت علیه خط لوله کردستان-ترکیه می تواند صلح اجباری میان اربیل و بغداد را هم نابود کند. در طول سال های گذشته، دو طرف به این توافق رسیده بودند: کردها می توانستند خودشان نفت را صادر کنند و برخی از عایدی این صادرات را با دولت تقسیم کنند. کاری که کردها اخیراً کرده اند این است که اجازه داده اند نفت دیگر مناطق عراق نیز از کردستان به نفتکش های ترکیه برسد. این محموله ها برای دولت بی پول عراق صدها میلیون دلار در ماه ارزش دارند. اما اگر فعالیت خط لوله با حملات دائمی پ.ک.ک مختل شود، حجم صادرات قطعاً افول خواهد کرد. این مسئله باعث خواهد شد که روابط میان اربیل و عراق از این هم بدتر بشود.

متیو رید می گوید: «اگر حجم صادرات کاهش یابد، سوالی که پیش می آید این است که باز هم نفت بغداد به نفتکش ها می رسد یا کردها اولویت را به نیازهای خودشان می دهند؟ اگر دومی اتفاق بیفتد، اوضاع خیلی خرابتر از این خواهد شد».

منبع: فارن پالیسی/ مترجم: علی عطاران