گذر بحران هسته‌ای از تهدید به فرصت

صادق ملکی، کارشناس و تحلیلگر ارشد سیاسی

دیپلماسی ایرانی: صحنه سیاست، میدان عمل سیاستمدارانی است که وظیفه اصلی آنان، نه فقط ساختن فرصت، بلکه تبدیل تهدیدات به فرصت می باشد. در راهی سخت و ناهموار، نقشه راه تدوین شده بر اساس سه عنصر عزت، حکمت و مصلحت امروز به بار نشسته و توانست از تهدید یک فرصت بسازد. گامی که بر ایران هراسی خط بطلان کشیده و روشن نمود با تحریم نه تنها عزت ایرانیان نشکست، بلکه به تکریم ملتی انجامید که جهان بارها، شاهد بزرگی و هوشمندی آنان در بزنگاهای تاریخی بوده است. هر کس از بحران هسته ای می تواند روایت خود را داشته باشد، اما روایت من از این بحران، بیش از موضوع هسته ای، پذیرش بزرگی و استقلال عمل ایرانیان از جانب قدرت های بزرگ جهان است. ما اگرچه در مذاکرات امتیاز داده و امتیاز گرفتیم، اما قدرت های بزرگ و در راس آن آمریکا، مشروعیت و بزرگی ایران را پذیرفتند.

از این دیدگاه، اگر بپذیریم توافق هسته ای، توافقی تاریخی و تحولی بنیادین است، می توانیم تاریخ پس از انقلاب اسلامی را به قبل و پس از توافق تقسیم نماییم. مد نظر قرار دادن آثار وسیع و تبعات مختلف داخلی، منطقه ای و بین المللی توافق هسته ای می تواند صحتی بر این ارزیابی تلقی گردد. البته هر یک از این ابعاد در درون خود نیز دارای فرصت ها و تهدیداتی برای ایران خواهد بود که در جای خود نیاز به بحث و تعمق دارد. بنظر می رسد پرداختن به ابعاد بزرگ و گسترده این تحول، وظیفه آنی، خطیر و ملی مراکز مطالعاتی و اتاق های فکر باشد.

باید توجه داشت تغییر روش و ذهنیت طرف های درگیر در موضوع هسته ای و جایگزینی گفتگو و دیپلماسی به جای تهدید و جنگ، توانست این مهم را تحقق بخشد. یکی از مهمترین دستاوردهای بحران هسته ای ایران آن است که صلح، نه پس از جنگ، بلکه قبل از جنگ، بر جنگ غلبه کرد، تا بتواند تجربه نوین در تاریخ معاصر به جهانیان عرضه نماید. این تجربه هنگامی که به وضعیت بحرانی خاورمیانه نظری بیفکنیم ارزشمندترخواهد بود.

در بعد داخلی اگرچه مذاکره تصمیم نظام بود، اما از نشانه های ذهن منصف، اعتراف به این حقیقت است که رسیدن به توافق، موفقیت یک روش در برابر روشی دیگری بود که می توانست کشور را تا آستانه جنگ بکشاند. خروج از بحران هسته ای پیروزی نظام است، اما این دستاورد دولتی است که اعتقاد داشت به همراه چرخش هسته ای، باید چرخ کشور نیز بچرخد. فارغ از توانمندی های ظریف و تیم هسته ای، روحانی تحت هدایت رهبری توانست با زیرکی که خاص اوست، ضمن تقویت وفاق ملی، با ایجاد یک هماهنگی کامل میان سازوکارهای مؤثر در موضوع هسته ای، به این موفقیت دست یابد.

در روزهای آینده برخی از جریانات و گروه ها که بخشی از آنان به دنبال ثبت این توافق به نام خویش بودند، توافق را همچنان ترکمنچای دیگری خواهند خواند، اما این سخنان نباید معتقدان به تدبیر و تعامل را از راهی که انتخاب کرده اند باز دارد. در بسیاری از کشورها فشار مخالفان در موضوعات ملی در عرصه بین المللی به هدف امتیازگیری و... است که بی شک ایران نیز از این مهم مستثا نبوده و این مخالفت ها خود کمک بزرگی برای رسیدن اهداف تعیین شده است. اما برخی از مخالفت های ابراز شده دور از این راهبرد و بلند نظری می باشد. در موضوع هسته ای هیچ عقل سلیمی مخالف انتقادها و نقدهای حاصل از یک برنامه معطوف بر فشار به طرف خارجی نیست، اما برخی از دوستانی که شهدا را مصادره به مطلوب کردند، پس از این نیز بیکار ننشسته، دست به کار تخریب خواهند شد. تاریخ ما مملو از اقدام ها و کارهای نیمه تمام است، نباید فرصت داد دوباره رگ حرکت در مسیر تعقل و اصلاحات را بزنند.

آنانی که توافق را ترکمنچای می دانند، باید پاسخگوی این سئوال باشند، در ننگینی ترکمنچای، مقدمه سازان آن، که درکی صحیحی از ایران و قابلیت هایش در قیاس با روسیه نداشتند، آیا به اندازه امضاکنندگان، سهیم نبودند؟ قیاس توافق با ترکمنچای بی انصافی و بی احترامی به مردان بزرگی است که دغدغه آنان بزرگی ایران و ایرانی است. کاش این دوستان منتقد بگویند در دیروز تاریخ جز پذیرش زخم ماندگار ترکمنچای چه می شد کرد و امروز برای جلوگیری از ترکمنچای دیگر چه باید می کردیم، که نکردیم.

انتشار اولیه: یکشنبه 28 تیر 1394 / انتشار مجدد: جمعه 2 تیر 1394