سیاست ابهام هسته‌ای برای اسرائیل

نویسنده: دن درولت جونیور*

دیپلماسی ایرانی: در خاورمیانه کشوری هست که برنامه هسته ای مخفیانه دارد و بخشی از مراکز هسته ای اش در بیابان پنهان شده است. بعد از چندین سال، این کشور در آستانه دستیابی به سلاح هسته ای است. با این حال، ایالات متحده از تمام امکانات موجود استفاده می کند تا جلوی این اتفاق را بگیرد. در پشت صحنه، بر سر این موضوع مذاکرات پرتنشی بین واشنگتن و تل آویو در جریان است.

پرسش: این برنامه هسته ای متعلق به کدام کشور است؟ پاسخ: اسرائیل.

با آنکه برنامه هسته ای ایران اکنون سرخط اخبار را تسخیره کرده است (و واضح است که این برنامه هسته ای زمانی جنبه نظامی هم داشته است)، بر اساس شواهد در دسترس، از دل این برنامه سلاح هسته ای بیرون نیامده است. در همین حال، اسرائیل که بیشترین تلاش را برای از بین بردن احتمال دستیابی ایران به بمب کرده است، خودش زرادخانه ای هسته ای دارد که به وجود آن رسماً اذعان نکرده است. هانس کریستنسن و رابرت نوریس، کارشناسان مسئله زرادخانه های هسته ای، تخمین می زنند که اسرائیل حدود 80 کلاهک اتمی مخفی داشته باشد.

در حالی که مذاکره بر سر محدودسازی برنامه غنی سازی اورانیوم ایران سرخط اخبار تمام رسانه ها است (و با دستیابی یا عدم دستیابی به توافق، احتمالاً کماکان در صدر اخبار باقی خواهد ماند) تاریخچه برنامه هسته ای مخفی اسرائیل توجه رسانه ها را چندان به خود جلب نکرده است. اسرائیل سال هاست که سیاست «ابهام هسته ای» را دنبال می کند، یعنی داشتن نیروی بازدارنده هسته ای را نه تأیید و نه رد می کند. ایالات متحده نیز در قبال برنامه هسته ای اسرائیل همین سیاست را اتخاذ کرده است و مقامات خودش را از اشاره به سلاح های هسته ای اسرائیل منع کرده است.

همان طور که پوشش اخبار نشریه «بولتن» در طول این سال ها نشان داده است، دولت اسرائیل قطعاً برنامه هسته ای جدی ای داشته که از دهه ها پیش شروع شده است و کماکان خارج از تیررس رژیم بین المللی منع گسترش سلاح های هسته ای به کار خود ادامه می دهد. تاریخچه این برنامه، بسیار پیچیده است.

لئونارد وایس، متخصص تسلیحات هسته ای در مقاله ژوئن سال 2013 خود به «ماجرای لاون» اشاره کرده است. لاون، عملیات شکست خورده سال 1954 اسرائیل علیه مصر بود که با هدف بی ثبات کردن نظام جدید مصر تحت رهبری جمال عبدالناصر انجام شد. این عملیات ناموفق با پیچ و خم های بسیارش در نهایت منجر به همکاری نظامی بیشتر فرانسه و عربستان شد که به اسرائیل کمک کرد زرادخانه هسته ای اش را بنا کند.

جزئیات ماجرای لاون پیچیده است، اما خلاصه ماجرا آن که سازمان ضداطلاعات ارتش (AMAN) هسته های جاسوسی خود را برای اجرای سلسله بمب گذاری هایی علیه هدف های مصری و غربی در کشور مصر فعال کرد؛ به این امید که این حملات به گردن اعضای اخوان المسلمین یا حزب کمونیست مصر بیفتد. پیش بینی این سازمان آن بود که آشوب پس از این بمب گذاری ها دولت های غربی را به این نتیجه خواهند رساند که حکومت به نسبت نوپای جمال عبدالناصر بی ثبات است و باید کمک های مالی خود را به این کشور قطع کنند.

اما گاهی نقشه هایی که بهترین طراحی را دارند هم به مشکل بر می خورند. نقشه عملیات اسرائیل لو رفت و اعضای هسته جاسوسی توسط دادگاه مصر محاکمه و مجازات شدند. به تلافی این شکست، اسرائیل به غزه حمله کرد و 39 مصری را کشت؛ اقدامی که باعث ناراحتی بیشتر مصر، نزدیکی بیشتر این کشور به شوروی، امضای قراردادی تسلیحاتی با مسکو و خشم رهبران آمریکا و بریتانیا شد. در نتیجه این اقدام، غرب از وعده خودش برای کمک در ساخت سد آسوان عقب نشینی کرد. جمال عبدالناصر در پاسخ به این اقدام کانال سوئز را ملی اعلام کرد. در پی ملی شدن کانال سوئز، اسرائیل، فرانسه و بریتانیا سعی در اشغال مصر و سرنگونی ناصر کردند، اما در این راه شکست خوردند. با شکست آنان، فرانسه همکاری هسته ای خودش را با اسرائیل شتاب و گسترش داد. این برنامه در نهایت دولت اسرائیل را قادر ساخت که سلاح هسته ای بسازد.

هیچ دبیر خبری جرأت ندارد این جزئیات تاریخی پیچیده را واکاوی کند و شرح کاملی از برنامه هسته ای اسرائیل از آغاز تاکنون بدهد. درست است که برنامه هسته ای اسرائیل یک عمل انجام شده است، اما دلیلی نیست که درباره آن گزارش تهیه نشود. برنامه هسته ای اسرائیل باید همان قدر موضوع بحث های رسانه ای باشد که برنامه هسته ای ایران؛ به خصوص وقتی که اسرائیل منتقد توافق هسته ای با ایران است.

یکی دیگر از موارد مغفول در پوشش رسانه ها از امور هسته ای خاورمیانه ماجرای «نومک» (NUMEC affair) است. در ماجرای نومک که در دهه 1960 اتفاق افتاد، اسرائیل 100 کیلوگرم اورانیوم غنی شده در حد ساخت بمب را از یک مرکز فراوری سوخت هسته ای در پنسیلوانیای آمریکا دزدید. این سرقت تا سال ها بعد کشف نشد، و آن طور که مشخص است حتی رئیس جمهور جیمی کارتر هم تا دسامبر سال 1976 از آن خبر نداشت. گم شدن حجم بزرگی از ماده شکافت پذیر هسته ای که برای ساخت بمب از آن می توان استفاده کرد در هر حالتی باعث نگرانی است؛ چه برسد به این مورد که طرف دخیل در آن یک متحد نزدیک ایالات متحده بوده است. برنامه ساخت بمب اسرائیل می توانست تلاش های دولت کارتر برای صلح در خاورمیانه را با مشکل مواجه سازد.

در مورد اسناد منتشر شده مربوط به سال 1969 اخبار زیادی منتشر نمی شود. این اسناد که سال پیش از حالت محرمانه خارج شدند، نشان می دهند که آمریکا در آن زمان مخفیانه در حال تلاش برای ممانعت از دستیابی اسرائیل به سلاح هسته ای بود و سعی می کرد این کشور را قانع کند که عضو پیمان NPT شود. اسرائیل در عوض توضیح مبهمی در مورد برنامه هسته ای خود به آمریکا ارائه کرد و گفت قصد ندارد اولین کشوری باشد که سلاح هسته ای را به خاورمیانه «عرضه خواهد کرد». در عالم واقعیت، اسرائیل در خفا به دنبال سلاح هسته ای بود و از عضویت در پیمان NPT سر باز زد. اسرائیل هنوز هم به پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای نپیوسته است و داشتن برنامه هسته ای را تأیید نکرده؛ اقدامی که خشم بسیاری از اعضای این پیمان را برانگیخته است. کنفرانس بازنگری NPT که اخیراً برگزار شد در رسیدن به توافق نهایی شکست خورد. یکی از دلایل این امر آن بود که گروهی از کشورها طرحی قدیمی برای تعیین زمانبندی مشخص و تشکیل کنفرانس خاورمیانه عاری از سلاح های کشتار جمعی داشتند، و ایالات متحده و بریتانیا، حامیان اسرائیل، با آن موافقت نکردند.

عجیب است که راجع به گزارش سال 1987 پنتاگون هم هیچ رسانه جریان اصلی ای گزارش تهیه نکرده است. انتشار این گزارش در سال جاری به لطف قانون آزادی اطلاعات (Freedom of Interaction Act) بوده است. بر اساس این گزارش، پنتاگون در سال 1987 از بسیاری از جزئیات برنامه هسته ای اسرائیل خبر داشت و به سرعت آنها را لاپوشانی کرد. (Nation تنها نشریه ای است که از این سکوت خبری پیروی نکرده است).

شاید مختصرترین و مفیدترین شرح برنامه هسته ای فعلی اسرائیل را کریستنسن و نوریس، نویسندگان ستون «دفترچه هسته ای» (Nuclear Notebook) نشریه بولتن، تهیه کرده باشند. آنها می گویند: «سال ها است که دولت ها و متخصصان بر این باورند که اسرائیل ذخیره ای از کلاهک های هسته ای دارد که برای سوار شدن روی موشک های بالستیک و جنگنده ها طراحی شده اند». در همین مقاله، کریستنسن و نوریس به صورت مختصر شرح می دهند که اسرائیلی ها چگونه ها توانستند سلاح هسته ای تولید کنند، در حالی که اصرار داشتند در حال «عرضه» سلاح هسته ای به خاورمیانه نیستند –دروغ دیپلماتیکی که تا به امروز هم ادامه دارد.

این دو پژوهشگر تخمین می زنند که اسرائیل حدود 80 کلاهک هسته ای آماده نصب روی دو جین موشک، دو اسکادران جنگنده و احتمالاً تعداد محدودی موشک کروز دریایی، داشته باشد. آنها می گویند «عقل سلیم می گوید کشوری که کلاهک هسته ای طراحی کرده و ساخته است تا روی تجهیزات مشخصی سوار شود، فارغ از وضعیت عملیاتی این کلاهک ها، این سلاح ها را به منطقه«عرضه» کرده است؛ اما مقامات اسرائیل کلمه «عرضه» (introduce) را طوری تفسیر می کنند که اصلاً در حیطه عقل سلیم نمی گنجد».

* دن درولت جونیور، نویسنده و خبرنگار حوزه علوم است. او برای مجلاتی مانند Scientific American، International Wildlife، MIT’s Technology Review و بی بی سی قلم زده است و هم چنین به مدت سه سال ویراستار مجله آن لاین پروژه سازمان تحقیقات هسته ای اروپا (CERN) بوده است.

منبع: بولتن؛ مترجم: علی عطاران