آینده توافق هسته‌ای چیست؟

دیپلماسی ایرانی: یک ضرب المثل قدیمی انگلیسی وجود دارد که می گوید بعضی از مسائل به ظاهر حل و فصل نشده اند، اما در واقع چنین نیست. در این زمینه می توان به پارامترهای برنامه اقدام مشترک درباره برنامه هسته ای ایران و چارچوبی که در این رابطه میان ایران و کشورهای گروه 1+5 به دست آمد، اشاره کرد. این توافق نقطه عطف مهمی در زمینه سیاسی و دیپلماتیک است و جزئیات و دامنه بیشتری از آن چه تصور می شد دارد.

اما با تمام این تفاسیر این متن در کنار اینکه چندین مسئله را حل کرده است، چندین سوال را هم بی پاسخ گذاشته است. در حقیقت هنوز موضوعات مهمی باید حل شود. ما به این حقیقت که بحث واقعی درباره توافق هسته ای ایران شروع شده است، نزدیک شده ایم. حداقل پنج چالش برای آینده توافق پیش بینی می شود.

اولین مشکل در 90 روز بعدی خودش را نشان می دهد. آن چه که در چارچوب موقت اعلام شده است، توافق نهایی و جامع قرار است در پایان ماه ژوئن به دست بیاید. ممکن است مذاکره کنندگان زمانی که به کشورشان برمی گردند حس و ذهنشان به آسانی تغییر کند چون با انتقادات دولت ها و افکار عمومی شان روبه رو می شوند. در حال حاضر هم تفاوت معناداری میان آنچه که ایالات متحده و طرف ایرانی بر سر آن مذاکره کرده اند، وجود دارد.

دومین نگرانی درباره مسائلی است که همچنان لاینحل باقی مانده اند. شاید دشوارترین آنها زمان بندی لغو تحریم های اقتصادی است که بزرگترین نگرانی ایران است. اما این تحریم ها بزرگترین اهرم برای رفتار ایرانی ها بوده است. این مسئله به این معنا است که بسیاری از افراد در ایالات متحده و اروپا می خواهند این تحریم ها تا زمانی که ایران به بزرگترین تعهداتش عمل کند، بر سر جای خود باقی بمانند.

سومین عامل شک و نگرانی طرفین متفاوت، در موافقت با هرگونه توافق بلندمدت است. دو نگرانی اصلی در این رابطه شامل تندروهای ایران و آمریکا است. تندروهای ایرانی به توافق کردن با «شیطان بزرگ» که براساس آن بر نیات هسته ای کشورشان محدودیت اعمال می کند، با شک و تردید می نگرند. اما یک میل گسترده میان ایرانی ها درباره خارج شدن از فشار تحریم های اقتصادی وجود دارد. همچنین ایران، توافقی که آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم ایران با آن موافق باشد را امضا می کند.

عدم قطعیت در ایالات متحده بیشتر است و رئیس جمهور باراک اوباما در فضای سیاسی پیچیده تری باید با کنگره ایالات متحده روبه رو شود. اختلافات گسترده و قابل فهمی میان دولت و کنگره بر سر نگرانی بر هرگونه قابلیت هسته ای ایران، میزان نظارت و بازرسی و زمان اجرای آن 15 سال یا 25 سال وجود دارد. درخواست کنگره برای بازبینی هرگونه توافق جامع هم یکی از اختلافات مهم است.

چهارمین نگرانی درباره تایید سیاسی است. این که چگونه هرگونه توافق نهایی می خواهد اجرا شود. تاریخ کنترل تسلیحات نشان می دهد که مواردی در زمینه سابقه ایران از عدم دادن اطلاعات مربوطه به بازرسان سازمان ملل متحد وجود دارد، ولی اشاره ای به آنها نشده است. توافق به فرآیندی برای قضاوت رفتار ایرانی ها و تعیین پاسخ مناسب نیاز دارد.

پنجمین نگرانی ربط چندانی به توافق ندارد و در رابطه با سیاست دفاعی و خارجی ایران است. توافق فقط درباره فعالیت های هسته ای ایران است. در آن هیچ اشاره ای به برنامه موشکی ایران یا حمایت از گروه های تروریستی و نیابتی به خصوص در سوریه یا عراق یا یمن و هر جای دیگری در خاورمیانه مشکل ساز و یا حقوق بشر در داخل نشده است.

ایران خواستار تبدیل شدن به یک قدرت امپراتوری است که به دنبال برتری منطقه ای هم است. حتی اگر توافق هسته ای امضا و اجرا شود، بر این واقعیت تاثیر نمی گذارد و شاید موجب بدتر شدن اوضاع شود. ایران با نفوذ رو به رشدی که به دست آورده می تواند در آینده به دنبال ساخت سلاح هسته ای برود.

اوباما درست می گوید، توافق هسته ای برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای گزینه بهتری در مقایسه با جنگ است. اما هرگونه توافقی باید به ایالات متحده این امکان را بدهد که در صورت تقلب ایران و حرکت به سمت ساخت سلاح هسته ای در همان بدو فرآیند شناسایی شود و با آن برخورد شود. این کار آسانی نخواهد بود. در واقع چنین اقدامی به سختی خود مذاکرات است.

منبع: پراجکت سیندیکیت/ مترجم: حسین هوشمند      

انتشار اولیه: یکشنبه 16 فروردین 1394 / انتشار مجدد: شنبه 22 فروردین 1394