اتحاد علیه ایران امکان‌پذیر است؟

دیپلماسی ایرانی: از وادی حضور ایران در بحران های سوریه، عراق و یمن، آرایش های جدیدی در منطقه در حال شکل گرفتن است. به همین منظور در کنار تحت فشار قرار دادن آمریکا از طریق اسرائیل، عربستان نیز به منظور افزایش فشار بر ایران در پی شکل دادن به اتحادی جدید با ترکیه است.

همزمان با ورود بهار عربی به پنجمین سالگرد خود، تعادل و اتحادها در منطقه خاورمیانه به شکلی دراماتیک در حال تغییر است. موضوع ایران و دولت اسلامی شام و عراق (داعش)، یکی از موضاعات اصلی محافل سیاسی در سال های اخیر بوده است. با وجود حمایت گسترده ایران از دولت اسد در سوریه و اقدامات آن به منظور مقابله با داعش در عراق، ایران توانست تاثیرگذاری خود در منطقه را افزایش دهد. در یمن نیز با حمایت خود از حوثی های شیعی، در مدیریت منطقه قدم های بزرگی برداشته است. با این اوصاف در سال های اخیر عربستان و اسرائیل بیش از سایر دولت ها، نگرانی و نارضایتی خود از نفوذ گسترده ایران در منطقه را به صورت رسمی به زبان آورده اند.

سخنرانی نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در گنگره آمریکا، توافق با ایران در خصوص برنامه ای هسته ای آن تا تاریخ 31 مارس را مانعی بزرگ در جلوگیری از گسترش نفوذ تهران در منطقه عنوان کرد. از منظر اسرائیل توافق هسته ای با ایران، لغو تحریم های اقتصادی و متعاقبا فراهم کردن نفسی تازه برای تهران که درصدد تاثیرگذاری بر کشورهای مختلف منطقه است را در پی دارد.

نگرانی اصلی ریاض از تهران

عربستان نیز همچون اسرائیل به منظور مقابله با نفوذ گسترده ایران در منطقه، به سیاست کاهش قیمت نفت روی آورد اما تا این مرحله ناموفق بوده است. به دست گرفتن قدرت در یمن از سوی شیعیان حوثی و نقش فعال ایران در کنار ارتش عراق در عملیات تکریت به صورت آشکارا، شاخص ترین نمونه های نفوذ گسترده ایران در منطقه است.

آژانش خبری رویترز در خبر 5 مارس خود که به اظهارات برخی از دیپلمات های خلیج فارس استناد کرده بود، اعلام داشت که عربستان سعودی به منظور مقابله با تهدید جدی از سوی ایران شیعی و داعش، به دنبال ایجاد بلوکی سنی از میان کشورهای حوزه خلیج فارس، مصر، اردن و ترکیه است. بر اساس این خبر در دیدار اخیر اردوغان از عربستان، ملک سلمان اولویت کشورش را مقابله با نفوذ ایران و داعش در منطقه عنوان کرده و به منظور موفقیت در این پروژه اتحاد با کشورهای منطقه را مورد هدف قرار داده است. از سویی دیگر همراهی بسیاری از کشورهای حوزه خلیج فارس و مصر با سیاست های عربستان در اکثر تحولات سیاسی منطقه آشکار است.

موضع ترکیه چه خواهد بود؟

بر اساس سخنان وزیر امور خارجه ترکیه در الجزیره ترک، دولتمردان ترکیه نیز در مقابل سیاست های عربستان با اعلام اینکه اخوان المسلمین یکی از جنبش های مورد حمایت کشورهای عربی است و هیچ کشوری نمی تواند این جنبش را سرکوب کند سعی در بازیگری متقابل برآمدند. همچنین بنابه اظهارات برهان الدین دوران رئیس بنیاد سِتا در جریان سفر اردوغان به ریاض، ترکیه نمی تواند در یک جنگ مذهبی علیه ایران در جبهه سنی مورد نظر عربستان قرار گیرد. از سوی دیگر بنا به اظهارات دوران در الجزیره ترک، تقابل مذهبی با ایران با پارامترهای آنکارا سازگار نیست.

بنابه گفته این مسئولین "اذعان به نبود جنگ مذهبی بین ایران ترکیه به معنای تفاهم کامل با این کشور نیست. بر این اساس بلوک بندی در قبال ایران سیاست خردمندانه ای نبوده و باید درصدد ایجاد تعادل برآمد. در واقع آنکارا به منظور مقابله با حضور گسترده ایران در منطقه، سیاست ایجاد تعادل را در دستور کار خود دارد. پادشاه جدید عربستان به منظور مقابله با افزایش حوزه نفوذ ایران در منطقه، سیاست خارجی خود را در راستای ایجاد تعادل ساماندهی می کند."

از منظر دولتمردان ترکیه، همگرایی سیاست های ترکیه با دستگاه کودتاگران در مصر در قبال تحولات منطقه قابل درک نخواهد بود. علاوه بر این ترکیه مدت هاست مخالف بلوک بندی مذهبی در منطقه است، آنچنان که در سال 2006 ترکیه در مواجه با ایجاد یک بلوک مذهبی سنی از سوی آمریکا و عربستان در منطقه به منظور مقابله با ایران مخالفت خود را اعلام داشته و برعکس آن برای ایجاد اتحاد بین رهبران عربستان و ایران اقداماتی نیز انجام داد.

فهمی هویدی، نویسنده مصری در یادداشتی در الجزیره ترک با عنوان "تغییر در سیاست های عربستان"، می نویسد که "قرار گرفتن ریاض در کنار قاهره به معنای جنگ با آنکار نیست. سیاست های عربستان در قبال تحولات خاورمیانه تحت تاثیر متغیرهای مختلفی است."بر اساس اظهارات دیپلمات ها در خبرگزاری رویترز، حمایت ریاض از ژنرال سیسی در مصر و پایان دادن به مقابله با اخوان المسلمین رویایی بیش نخواهد بود.

موضع عربستان در قبال اخوان المسلمین تغییر خواهد یافت؟

با وجود اقدامات نرم عربستان در قبال اخوان المسلمین در این اواخر، راضی بودن این کشور به برگشت این جنبش به عرصه سیاسی غیرممکن است (در سال گذشته عربستان جنبش اخوان المسلمین را یک تشکیلات تروریستی نامید).

بر اساس اظهارات موهیتدین آتامان یکی از مسئولین بنیاد تحقیقات اجتماعی و اقتصاد سیاسی (سِتا/SETA)، ترکیه به منظور مقابله با افزایش حوزه نفوذ ایران در منطقه مجبور به مشارکت تا یک مرحله ای خاص با عربستان است. وی معتقد است مشارکت ترکیه با عربستان می تواند منافع سیاسی و اقتصادی برای ترکیه در منطقه در پی داشته باشد اما ایستادگی تمار عیار در قبال بازیگر توانمندی چون ایران نیز سیاست مطلوبی برای ترکیه نبوده و ترکیه نیز همچنین قصدی ندارد.

با روی کار آمدن ملک سلمان، نزدیکی عربستان به قطر و ترکیه قابل مشاهده است و این نیز به معنای نزدیکی کامل سیاست های عربستان با ترکیه و قطر نیست. بعد از اتفاقات روی داده در یمن و عراق، اخوان المسلمین دیگر برای عربستان تهدید درجه یک محسوب نشده و ایران در مرحله اول تهدید تشخیص داده می شود. از حضور شبه نظامیان شیعی در عملیات تکریت، ترکیه نیز مضطرب شده است. بنابراین در این مقطع تاریخی جدید، ترس از دست دادن ترکیه در قبال مسئله مصر برای سیاستمداران عربستان قابل مشاهده است. ترکیه تا نقطه معینی می تواند در جبهه متحد سنی در قبال ایران حضور داشته باشد. همکاری با کشورهای حوزه خلیج فارس برای ترکیه هم از بعد سیاسی و هم از منظر اقتصادی می تواند مناسب باشد اما ترکیه بازیگری چون ایران را نمی تواند به صورت تمام عیار در مقابل خود متصور شود، دشمن هم باشد از این مسئله چشم پوشی می کند و نباید خود را در معرض این اقدام قرار دهد چرا که ایران یکی از سه محور عمده ترکیه و اسرائیل در منطقه قلمداد می گردد. بنابراین ترکیه متمایل به ایجاد تعادلی متشکل از ایران و عربستان است.

آتامان در ارتباط با چگونگی حل و فصل اختلافات بین ترکیه و عربستان در ارتباط با موضوع مصر، این چنین عنوان می کند که در دوره پادشاه جدید عربستان، سیگنال هایی مبنی بر تغییر سیاست های اخوان المسلمین قابل مشاهده است و این نیز نیاز به زمان دارد. بنابراین تغییر موضع ریاض در قبال مسئله اخوان امکان پذیر است چون توان تحمل از دست دادن ترکیه را ندارد. 

منبع: الجزیره / مترجم مقصود عهدی