برخورد همکاری‎های ایران و آژانس به مانع

روند همکاری های ایران و آژانس بین المللی به مانع خورد؛ البته نه یک مانع جدید وغیر قابل پیش بینی بلکه یک مانع نام آشنا. مانعی که ظرف سال های گذشته زیاد از آن گفته شده است؛ مانعی که روند همکاری های ایران و آژانس را تا حدود زیادی هم متوقف کرده بود، نام این مانع نام آشنا هم چیزی نیست جز پارچین.

به گزارش فرارو، پس از گذشت نزدیک به یک هفته از موعد اتمام گام سوم دور تازه همکاری های ایران و آژانس، رضا نجفی، نماینده دائم ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرد که «با توجه به پیچیده بودن مباحث قابل پیش بینی بود که اتمام بررسی ها تا تاریخ 25 اوت (3 شهریور) ممکن نباشد از این رو قرار است ادامه این مباحث در آینده نزدیک دنبال شود.»

بر اساس آخرین توافقی که ایران در پایان گام دوم دور تازه همکاری ایران و آژانس در 30 اردیبهشت 93 در تهران حاصل شد قرار شد که ایران در گام سوم، به منظور رفع سوالات و ابهامات حول محور ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای خود، 5 اقدام را در دستور کار قرار دهد.

این 5 اقدام که قرار شده بود تا 3 شهریور ماه از جانب ایران در دستور کار قرار گیرند عبارت بود از: تبادل اطلاعات با آژانس در رابطه با ادعاهای مطرح شده در خصوص مبادرت به انفجارات قدرتمند، از جمله انجام آزمایش انفجار قدرتمند در مقیاس بزرگ در ایران؛ ارائه اطلاعات مربوطه مورد توافق و توضیحات مربوط به مطالعات صورت گرفته و/یا مقالات منتشر شده در ایران در رابطه با ترابرد نوترون و مدلسازی ها و محاسبات مربوطه و استفاده ادعایی از آن ها در مواد فشرده؛ ارائه اطلاعات مورد توافق دوجانبه و انجام هماهنگی های لازم برای بازدید از یک مرکز تحقیقات و توسعه سانتریفیوژ؛ ارائه اطلاعات مورد توافق دوجانبه و دسترسی مدیریت شده به کارگاه های مونتاژ سانتریفیوژ، کارگاه های تولید روتور سانتریفیوژ و تأسیسات ذخیره سازی؛ جمع بندی رهیافت پادمانی در مورد رآکتور IR-40..

سوم شهریور ماه موعد مقرر پایان همکاری های ایران و آژانس آمد و هیچ خبری از توافق دو طرف در برداشته شدن این گام منتشر نشد.

البته دو روز قبل از آن یعنی اول شهریور ماه، رویترز در گزارشی مدعی شده بود که: همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی در پاسخ به سوالات آژانس در مورد فعالیت های هسته ای این کشور پیشرفت محدودی داشته است.

به گزارش خبرگزاری رویترز به نقل از منابع دیپلماتیک مدعی شده بود که «ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی ممکن است گفت وگو در مورد این مساله را آغاز کرده باشند اما باور نمی کنند که تهران اطلاعات مورد درخواست آژانس را تاکنون ارائه داده باشد.»

رویترز اعلام کرده بود که یکی از اطلاعاتی که آزانس انتظار داشت به آن دسترسی پیدا کند مربوط به آزمایشات انفجاری می شد که آژانس آن را بخشی از تحقیقاتش در مورد وجود ابعاد نظامی احتمالی در برنامه هسته ای ایران می نامد.

همزمان روز اول شهریور ماه سردار حسین دهقان، وزیر دفاع ایران هم در کنفرانس خبری به مناسبت روز صنعت دفاعی اعلام کرد که «اجازه بازدید مجدد از سایت پارچین را به بازرسان آژانس انرژی اتمی نمی دهیم.»

پارچین، سایت نظامی است در جنوب شرقی تهران که از حدود 11 سال پیش آژانس بین المللی انرژی اتمی بر اساس اسناد نهادهای اطلاعاتی برخی کشورهای غربی مدعی آزمایش هایی هسته ای در این سایت شده بود.

آژانس این ادعا را در سال ۲۰۰۳ میلادی بر پایه تصاویری که از وجود اتاقک و مخزنی که برای آزمایش های هسته ای به کار می رود مطرح کرده بود.

سال ۲۰۰۳، آژانس بین المللی انرژی اتمی، اطلاعات خود را درباره این اتاقک هسته ای این گونه گزارش داده بود: بر پایه اطلاعات یک کشور عضو (آمریکا) و عکس های ماهواره ای، ایران در سال ۲۰۰۰ در پارچین اتاقک ساخته که برای آزمایش های شبیه سازی هسته ای مناسب است. این آزمایش ها با مواد منفجره شناخته شده (غیر هسته ای) انجام شده تا اثرات انفجار را روی مواد خاص بررسی نماید؛ این آزمایش ها معروف به هیدرودینامیک هستند و یک گام لازم برای توسعه سلاح های هسته ای است. در این آزمایش ها، ایران از فلز تنگستن به عنوان جایگزینی برای به کارگیری نوترون استفاده کرد».

در بند دیگر درباره تولید نوترون که آژانس آن را هم مرتبط با پارچین دانسته بود، گفته بود:«آژانس توسط یک دولت آگاهی پیدا کرد که ایران کار را برای ساخت یک کپسول مناسب برای جای دادن مواد هسته ای انجام داده است. یک دولت عضو دیگر هم به آژانس گفت: ممکن است ایران آزمایش هایی در این زمینه درباره ارزیابی تولید نوترون مناسب برای انفجار هسته ای انجام داده باشد و طراحی این کپسول مطابق است با آن طراحی که ادعا شود، توسط شبکه قاچاق به ایران برده شده است».

بر همین اساس از سال 2003 آژانس به طور مکرر خواستار بازدید از سایت پارچین بوده است. با این حال این درخواست جز یکبار از سوی جمهوری اسلامی ایران مورد اجابت قرار نگرفت.

بازرسان آژانس در چارچوب ادعای خود موفق شدند، سال ۲۰۰۵ یک بار از پارچین بازدید کردند، اما به گفته یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، در آن زمان آژانس اطلاعات لازم برای شناسایی محل مورد نظر برای انجام تحقیقات را نداشت.

پس از آن هم ایران بر پایه این استدلال که پارچین نه یک سایت هسته ای بلکه سایت نظامی است دیگر اجازه بازدید از آن را به بازرسان آژانس نداد.

درخواست بازدید از سایت پارچین در حالی مطرح شده است که براساس پیمان ان پی تی، آژانس تنها مجاز به بازدید و بازرسی از تاسیسات هسته ای اعلام شده از سوی کشورهای عضو است.در حالی که جمهوری اسلامی ایران این منطقه را به آژانس برای بازرسی معرفی نکرده است چراکه تاکید دارد در این سایت فعالیت هسته ای صورت نمی گیرد.

با این حال آژانس از ایران انتظار دارد که نه پیمان ان پی تی بلکه الحاقیه این پیمان را در دستور کار قرار دهد؛ الحاقیه ای که بر اساس آن، بازرسان آژانس، این اختیار را پیدا خواهند کرد که حداکثر ظرف 48ساعت از هر نقطه ای چه اعلام شده و چه نشده از سوی کشور عضو ان پی تی بازدید داشته باشند.

در دوسال پایانی عمر دولت احمدی نژاد ایران و آژانس نزدیک به یازده دور مذاکره فنی و حقوقی برگزار کردند که یکی از خواست های آژانس بازدید از پارچین بود که این خواسته هم آن زمان از سوی ایران رد شد و به نوعی به مانع اصلی همکاری های دو طرف تبدیل شد.

در دولت حسن روحانی همزمان با جدی گرفته شدن مذاکرات سیاسی در چارچوب مذاکرات ایران و گروه 1+5، مذاکرات فنی میان ایران و آژانس هم جدی گرفته شد بود و دو طرف دو گامی که پیش از این غیر قابل برداشته شدن می نمود را برداشتند در همین راستا ایران در مجموع 13 اقدام عملی را در دستور کار قرار داد.

بر این اساس پیش بینی می شد که با تعاملی که میان ایران و آژانس شکل گرفته است دو طرف بتوانند سایر سوالات و ابهامات حول محور گذشته برنامه هسته ای ایران را هم رفع کنند.

با این وجود در گام سوم و نهایی که به نظر می رسد منجر به مختومه شدن پرونده مطالعات ادعایی و یا ابعاد احتمالی برنامه هسته ای ایران خواهد شد دو طرف به همان مانع سخت قدیمی یعنی «پارچین» برخورده اند و با موضعی که وزیر دفاع ایران گرفته است احتمال بازدید بازرسان از این سایت همچون گذشته با سختی هایی روبرو است.

از این رو امروز رضا نجفی، نماینده ایران در آژانس اعلام کرد که سه گام از 5 گام اکنون کاملا اجرا شده و درباره دو گام دیگر علاوه بر مذاکراتی که در تاریخ 25 مرداد هم زمان با خاتمه یافتن موضوع چاشنی های انفجاری در ایران برگزار شد، یک نشست فنی نیز در تاریخ 9 شهریور (دیروز) در تهران با هیات کارشناسی آژانس برگزار شد.

نماینده ایران در آژانس گفت: در این نشست بر اساس توافق ۳۰ اردیبهشت ماه سال جاری برای اجرای ۵ گام مذکور، دو طرف در مورد ادعاهای مربوط به آزمایشات بزرگ انفجاری به تبادل اطلاعات پرداختند و درباره مقالات علمی چاپ شده در ایران درباره محاسبات نوترونی راکتورهای هسته ای و ادعاهای پیرامون آن ها وارد بحث جدی شدند.

نجفی تاکید کرد که ادامه این مباحث در آینده نزدیک دنبال خواهد شود.