پافشاری آژانس بر بازدید از پارچین

مدیرکل آژانس بین المللی اتمی بار دیگر خواستار فراهم شدن امکان بازدید بازرسان از سایت پارچین شد؛ سایتی که مسدود شدن آن به روی بازرسان به مانعی در مسیر مذاکرات فنی و حقوقی ایران و آژانس و مختومه کردن پرونده ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران تبدیل شده است.

به گزارش فرارو، یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در گفت وگو با شبکه سی بی اس نیوز ضمن ابراز خشنودی نسبت به حصول یک توافق هسته ای جامع، میان ایران و گروه ۱+۵، اجرای پروتکل الحاقی برای اطمینان از فعالیت های هسته ای ایران را ضروری دانست.

او مدعی شد که یکی از مشکلات یا دلایلی که آژانس نمی تواند اطمینان دهد برنامه هسته ای ایران دارای اهداف صلح آمیز است این است که نمی تواند یک ابزار راستی آزمایی قوی را بکار ببرد.

آمانو در ادامه مدعی شد یکی دیگر از مسائل سخت میان آژانس و ایران مسأله سایت نظامی پارچین است. او افزود: «ما از آن ها می خواهیم که امکان دسترسی به این مرکز را برای ما فراهم کنند چون بخشی از تحقیقات در خصوص ابعاد احتمالی نظامی است.»

آمانو در این باره گفت: ما درخواست برای دسترسی به پارچین را مدت ها پیش اعلام کردیم. اما هنوز موافقت ایران برای این دسترسی را دریافت نکرده ایم. ما خواهان ورود به این سایت و بازرسی آن هستیم.

چرا آژانس خواستار بازدید از پارچین است؟
پارچین، سایت نظامی است در جنوب شرقی تهران که از حدود ۱۱ سال پیش آژانس بین المللی انرژی اتمی بر اساس اسناد نهادهای اطلاعاتی برخی کشورهای غربی مدعی برخی آزمایش های هسته ای در این سایت شده بود.

آژانس این ادعا را در سال ۲۰۰۳ میلادی بر پایه تصاویری که از وجود اتاقک و مخزنی که برای آزمایش های هسته ای به کار می رود مطرح کرده بود.

سال ۲۰۰۳، آژانس بین المللی انرژی اتمی، اطلاعات خود را درباره این اتاقک هسته ای این گونه گزارش داده بود: بر پایه اطلاعات یک کشور عضو (آمریکا) و عکس های ماهواره ای، ایران در سال ۲۰۰۰ در پارچین اتاقکی ساخته که برای آزمایش های شبیه سازی هسته ای مناسب است. این آزمایش ها با مواد منفجره شناخته شده (غیر هسته ای) انجام شده تا اثرات انفجار را روی مواد خاص بررسی نماید؛ این آزمایش ها معروف به هیدرودینامیک هستند و یک گام لازم برای توسعه سلاح های هسته ای است. در این آزمایش ها، ایران از فلز تنگستن به عنوان جایگزینی برای به کارگیری نوترون استفاده کرد».

در بند دیگر این گزارش درباره تولید نوترون که آژانس آن را هم مرتبط با پارچین دانسته بود، نوشته شده بود: «آژانس توسط یک دولت آگاهی پیدا کرد که ایران کار را برای ساخت یک کپسول مناسب برای جای دادن مواد هسته ای انجام داده است. یک دولت عضو دیگر هم به آژانس گفت: ممکن است ایران آزمایش هایی در این زمینه درباره ارزیابی تولید نوترون مناسب برای انفجار هسته ای انجام داده باشد و طراحی این کپسول مطابق است با آن طراحی که ادعا شود، توسط شبکه قاچاق به ایران برده شده است».

چرا ایران مخالف بازدید آژانس از پارچین است؟
از سال ۲۰۰۳ آژانس به طور مکرر خواستار بازدید از سایت پارچین بوده است. با این حال این درخواست جز یکبار از سوی جمهوری اسلامی ایران مورد اجابت قرار نگرفت.

بازرسان آژانس در چارچوب ادعای خود موفق شدند، سال ۲۰۰۵ یک بار از پارچین بازدید کردند، اما به ادعای یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، در آن زمان آژانس اطلاعات لازم برای شناسایی محل مورد نظر برای انجام تحقیقات را نداشت.

پس از آن هم ایران بر پایه این استدلال که پارچین نه یک سایت هسته ای بلکه یک سایت نظامی است دیگر اجازه بازدید از آن را به بازرسان آژانس نداد.

درخواست بازدید از سایت پارچین در حالی مطرح شده است که براساس پیمان ان پی تی، آژانس تنها مجاز به بازدید و بازرسی از تاسیسات هسته ای اعلام شده از سوی کشورهای عضو است. در حالی که جمهوری اسلامی ایران این منطقه را به آژانس برای بازرسی معرفی نکرده است چراکه تاکید دارد در این سایت فعالیت هسته ای صورت نمی گیرد.

با این حال آژانس از ایران انتظار دارد که نه پیمان ان پی تی بلکه الحاقیه این پیمان یا پروتکل الحاقی را به مرحله اجرا در آورد؛ بر اساس پروتکل الحاقی، بازرسان آژانس، این اختیار را پیدا خواهند کرد که حداکثر ظرف ۴۸ساعت از هر نقطه ای چه اعلام شده و چه نشده از سوی کشور عضو ان پی تی بازدید داشته باشند.

در دوسال پایانی عمر دولت احمدی نژاد ایران و آژانس نزدیک به یازده دور مذاکره فنی و حقوقی برگزار کردند که یکی از خواست های آژانس بازدید از پارچین بود که این خواسته هم آن زمان از سوی ایران رد شد و به نوعی به مانع اصلی همکاری های دو طرف تبدیل شد.

در دولت حسن روحانی با وجود تغییر رویکرد و تاکید بر تعامل در مناسبات تهران – آژانس که منجر به حل و فصل برخی سوالات و ابهامات حول محور ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران شد، دو طرف پس از چندین دور مذاکره سرانجام به مانع پارچین برخورد کردند که همین امر منجر به توقف گام سوم و نهایی همکاری های ایران و آژانس برای پایان دادن به پرونده ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران شد.

ظرف یک یا دو سال اخیر و با نزدیک شدن ایران و آژانس به آخرین موضوع باقی مانده برای مختومه کردن پرونده ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای یعنی پارچین، بار ها مقامات نظامی، سیاسی و حتی ائمه جمعه اعلام کرده اند که جمهوری اسلامی، اجازه بازرسان از سایت پارچین را نمی دهند.

این امر اکنون به خط قرمزی برای جمهوری اسلامی تبدیل شده است و با وجود تمام رایزنی ها و مذاکرات دو طرف نتوانسته اند به راه حلی برای پایان دادن به این اختلاف دست پیدا کنند.

پروتکل الحاقی مجوز بازدید از پارچین است؟
بر همین اساس آژانس بین المللی انرژی اتمی امیدوار است در پی توافق هسته ای میان ایران و گروه ۱+۵ که در نهایت منجر به اجرای پروتکل الحاقی توسط جمهوری اسلامی می شود، این امکان را پیدا کند تا از این سایت بازدید کند.

این در حالی است که علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی، در گفت وگو با شبکه تلویزیونی سی سی تی وی چین عملا بر این امیدواری آژانس هم خط بطلان کشید و تلویحا تاکید کرد اجرای پروتکل الحاقی مجوزی برای بازدید از سایت های نظامی از جمله پارچین نخواهد بود.
 
به گفته صالحی «در پروتکل الحاقی این فرصت و امکان وجود دارد که از برخی سایت ها بازدید انجام شود اما این به تفاهم و توافق دوجانبه وابسته است.»

او افزود: «برای مثال فرض کنید بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی می خواهند از یک مرکز یا تاسیسات غیر هسته ای بازدید کنند ما مخالف این موضوع هستیم. مراکز و تاسیسات هسته ای در چارچوب توافق تامین امنیت تحت نظر قرار دارند. ما درباره مراکز غیر هسته ای صحبت می کنیم. بازرسان بر اساس پروتکل الحاقی می توانند از مناطق اطراف مراکز غیر هسته ای نمونه برداری کنند.»