تمدید مذاکرات بدون تغییر مواضع بی فایده است

دیپلماسی ایرانی: در حالی که مذاکرات بر سر برنامه های هسته ای ایران تمدید شده است، تهران مانع بزرگی بر سر راه حل دیپلماتیک قرار داده است: پافشاری بر برنامه غنی سازی در مقیاس صنعتی. جان کری، وزیر خارجه آمریکا و محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در 15 جولای در وین ملاقات کردند و بر شکاف های باقی مانده بین دو طرف تاکید کردند. اکنون مذاکرات تمدید شده است اما اضافه کردن زمان به ساعت مذاکرات هسته ای تا زمانی که ایران تغییری در موضع خود در مورد غنی سازی ایجاد نکند، تفاوت چندانی ایجاد نخواهد کرد.

رهبری عالی جمهوری اسلامی در سخنرانی 7 جولای خود بر اهمیت وجود 190 هزار سانتریفوژ نسل اول در ایران تاکید کردند. این یعنی افزایش ظرفیت 10 تا 20 برابری برنامه های غنی سازی ایران.

برنامه ای با این وسعت از نظر تئوریک منابع عظیمی از سوخت هسته ای برای تاسیسات قدرتی ایران ایجاد می کند. اما در عین حال می تواند زمان برای وارد شدن ایران به مرحله گریز را نیز کوتاه تر کند. مرحله ای که پس از آن تهران می تواند سلاح هسته ای تولید کند و فرصت جامعه بین المللی برای واکنش به آن نیز بسیار اندک خواهد بود.

برای آمریکا و شرکای مذاکره ای اش در گروه 1+5(انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان)، خط قرمز ترسیم شده از سوی ایران پذیرفتنی نیست. تا زمانی که ایران نتواند اعتماد بین المللی را نسبت به برنامه های هسته ای خود جلب کند، گروه 1+5 نیز نمی تواند برنامه غنی سازی در مقیاس صنعتی را برای ایران بپذیرد. تا کنون آمریکا و متحدان اش بر کاهش تعداد سانتریفوژهای ایران به میزبان دو سوم تعداد کنونی تاکید داشته اند. حتی روسیه و چین که به طور سنتی نسبت به ایران گرایش دارند نیز به مذاکره کنندگان ایرانی گفته اند که موضع آنها در مورد غنی سازی غیر قابل تغییر است.

باتوجه به شکاف بارز مواضع طرفین، جای تعجبی وجود ندارد که دیپلماسی هسته ای در آستانه شکست قرار گرفته است. باوجود روزها مذاکره در وین، کری و ظریف نتوانستند بر این اختلاف نظرها غلبه کنند. در صورتی که به سرعت راه حلی برای این مساله اندیشیده نشود، چشم انداز پایان دادن به مجادله هسته ای ایران نیز رفته رفته رنگ می بازد.

تنها سه توضیح برای درخواست ایران در زمینه توسعه ظرفیت غنی سازی وجود دارد.

نخست، اینکه ایران به واقع به دنبال تولید ظرفیت برای برنامه غنی سازی صلح آمیز خود است. طبق برنامه اقدام مشترک ژنو، برنامه غنی سازی ایران در توافق نهایی باید بر مبنای نیازهای عملی ایران تعریف شود. اما ایران نیازهای تجربی خود را تنها در مورد راکتورهای تحقیقاتی تعریف نمی کند. مقامات تهران می گویند هم می خواهند برای راکتور بوشهر سوخت تولید کنند و هم راکتورهایی که در سال های آینده ساخته خواهند شد. اینکه ایران در سال های آینده راکتورهایی خواهد ساخت، نمی تواند توجیهی برای تولید سوخت در مقیاسی گسترده در حال حاضر باشد.

دوم، غرور ملی ایران و ارتباط آن با توسعه برنامه های غنی سازی است. برنامه هسته ای ایران دست کم 100 میلیارد دلار هزینه  به همراه داشته است. هزینه ای که در شرایط تحریم پرداخت شده و به این ترتیب انرژی هسته ای به سمبلی از قدرت تکنولوژیکی ایران تبدیل شده و ایستادگی انقلابی ایران در برابر غرب را تعریف می کند.

در واقع توافق هسته ای تا زمانی که وجهه ایران با توجه به این غرور ملی در برنامه های هسته ای حفظ نشود، غیر ممکن به نظر می رسد. با این حال اگر ایران برای مصالحه آماده باشد، راه هایی برای حفظ وجهه ایران و ارایه امتیازهایی برای توجیه توافق وجود دارد.

البته توضیح سومی هم برای پافشاری ایران بر غنی سازی در مقیاس صنعتی مطرح است. شاید ایران به دنبال سلاح هسته ای باشد یا اینکه دست کم بخواهد به توانایی تولید سلاح دست یابد. با این حال رهبران ایران بارها اعلام کرده اند که این سناریو مطرح نیست. در سال 2005، رهبری عالی جمهوری اسلامی فتوایی علیه تولید و استفاده از تسلیحات کشتار جمعی صادر کردند. اما در شرایطی که برنامه های هسته ای ایران در گذشته هنوز مورد ابهام است و جامعه بین المللی به آن اطمینان ندارد، پذیرفتن برنامه های گسترده غنی سازی برای غرب دشوار به نظر می رسد.

به طور خلاصه، تا زمانی که ایران با محدود کردن برنامه های هسته ای خود موافقت نکند،نمی تواند به جامعه بین المللی در مورد ماهیت صرفا صلح آمیز برنامه های هسته ای خود اطمینان دهد. تمدید مذاکرات نیز نمی تواند به کمرنگ شدن غرور ملی ایرانیان در زمینه تکنولوژی هسته ای کمک کند. اما اگر تمایل برای حل مساله هسته ای ایران وجود داشته باشد، هنوز زمان برای اثبات آن باقی است.

نویسنده: کالین کال، معاون پیشین وزیر دفاع آمریکا در امور خاورمیانه

منبع: فارن پالیسی/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: یکشنبه 29 تیر 1393/ باز انتشار : جمعه 3 مرداد 1393