تمدید چندهفته ای مذاکرات، قوی ترین گزینه است

دیپلماسی ایرانی: مذاکرات ایران و گروه 1+5 در حالی به روزهای پایانی توافق نامه مقدماتی ژنو نزدیک می شود که دو طرف صحبت از تمدید مذاکرات برای حصول به نتیجه و دستیابی کامل به توافق برنامه هسته ایران می کنند.در حالی که برخی رسانه های ایرانی از احتمال متوقف شدن مذاکرات در روز جمعه خبر می دهند اما هنوز هیچ منبع رسمی در تیم ایران چنین خبری را تایید نکرده است. با اینهمه در حالی که تمدید مذاکرات محتمل ترین گزینه به نظر می رسد، اصلی ترین پرسش به این خلاصه می شود که آیا ایران و 1+5 در مسیر تمدید شش ماهه قدم برخواهند داشت یا با تمدید چند هفته ای مذاکرات می توانند به نتیجه مدنظر برسند.در حالی که وزیر امور خارجه ایالات متحده جان کری در آخرین نشست خبری خود هم از شکاف ها و فاصله ها سخن گفته و هم از پیشرفت ها و امیدواری ها به نظر می رسد که نمی توان به راحتی در خصوص مثبت یا منفی بودن فضای مذاکرات اظهارنظر کرد.  محسن جلیلوند، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل در گفتگویی کوتاه با دیپلماسی ایرانی تاکید می کند که احتمال تمدید چندهفته ای مذاکرات قوی ترین گزینه است :

به نظر می رسد که امضای توافقنامه جامع با وجود حضور تیم ایران از قریب به یک هفته پیش در وین تا به امروز با چالش هایی روبه رو شده است. کیفیت و کمیت غنی سازی ایران همچنان مورد بحث است. در حالی که ایران به هیچ تعلیق طولانی مدتی در برنامه غنی سازی خود تن نمی دهد و از معلق نگاه داشتن تولید سوخت هم تا تنها برای یک دوره کوتاه مدت سخن می گوید، غربی ها خواهان بازده زمانی بیشتر، حداقل یک دهه ای برای برخی تعلیق های ایران هستند. طرفین چگونه می توانند دیدگاه های خود را در این خصوص به هم نزدیک کنند؟

دو طرف بر اساس گفت و گو سعی می کنند دیدگاه های خود را به هم نزدیک کنند. به همین دلیل فکر می کنم دو طرف نهایت بر روی نقطه ای به توافق برسند. البته این احتمال وجود دارد که در دور اول به توافق نرسند و احتمالا مذاکرات چند روزی تمدید شود. از طرفی هرچند 29 تیرماه زمان پایان توافق نامه ژنو است اما مذاکرات قابلیت تمدید به مدت 6 ماه دیگر را دارد. با این وجود پیش بینی ها حاکی از این است که ظرف چند روز مذاکرات را تمدید و به توافق می رسند. مساله اصلی این است که دیدگاه آمریکا تا حدودی در حال نزدیک شدن به واقعیت است. بر اساس اظهارات اقای جان کری و بازگشت او برای مشورت با آقای اوباما و کنگره فکر می کنم آمریکایی ها در این زمینه به توافقی برسند. اما در سطح استراتژیک چندان خوش بین نیستم. زیرا آنها بحث 20 سال را به منظور تحت نظر بودن فعالیت های هسته ای ایران مطرح می کنند و بر این پافشاری دارند که تحریم ها تعلیق شود نه لغو.

یکی از مهم ترین مسائل مطرح بحث گریز هسته ای ایران است. غربی ها اعتقاد دارند که باید برنامه هسته ای ایران به مرحله ای برسد که فاصله زمانی توان این کشور برای تولید اورانیوم مورد نیاز برای تولید سلاح هسته ای به حداکثرترین وضعیت ممکن برسد. این در حالی است که ایران خواهان برخورد با آن به عنوان یک کشور امضا کننده ان پی تی که می تواند تولید سوخت را هم مستقل انجام دهد، است. چرا بحث گریز هسته ای تا این اندازه در مورد پرونده ایران نسبت به سایر اعضای ان پی تی پررنگ است؟

تجربه ای که آمریکایی ها از کره شمالی به دست آوردند این است که کره شمالی توانست با کوتاه کردن زمان گریز هسته ای به سلاح هسته ای دست پیدا کند. از این رو در مورد ایران نیز چنین تصوری دارند. البته آنها برای این تصور هیچ شواهد منطقی ارائه نکرده اند. آنها تصور می کنند که ایران می خواهد پا را از مرز صلح آمیز بودن برنامه هسته ایش فراتر بگذارد. به همین دلیل سعی می کنند ایران را در وضعیتی قرار دهند که مرحله گریز بین یک سال تا یک سال و نیم طول بکشد تا بتوانند در این فاصله زمانی با ایران برخورد کنند. آمریکایی ها می خواهند ایران را در مرحله ای قرار دهند تا تصمیماتش در مورد انرژی هسته ای، غنی سازی و تعداد سانتریفیوژها را مدیریت کنند. به همین دلیل پرونده را در دو سطح فنی و سیاسی قرار داده اند تا به نوعی از عهده مدیریت آن برآیند.

رآکتور اراک یکی از موضوعاتی است که بحث های بیشماری در خصوص آن انجام می شود. غربی ها خواهان تغییر رویه کامل فعالیت ایران در این راکتور هستند و این در حالی است که ایران پیشنهادهایی برای تغییر کاربری این راکتور داده است. اختلاف دو طرف در این خصوص به چه مسائلی محدود می شود؟

رآکتور اراک آب سنگین است و قابلیت تبدیل اورانیوم به پلوتونیوم را دارد. درواقع این رآکتور همانند آب سبک نیست که طی سه مرحله عمل کند، و تنها با یک مرحله به سرعت می تواند اورانیوم را به پلوتونیوم تبدیل کند. یک مرحله هم که به سرعت گفته می شود طی دوره دو ساله صورت می گیرد. یعنی اگر ایران بخواهد از همین الآن رآکتور آب سنگین را فعال کند، در سال 2016 یا اوایل 2017 به پلوتونیوم می رسد. چنین رآکتوری نیز ابتدا در ایالات متحده آزمایش شد و الآن کانادا بعد از امریکا تنها کشوری است که از این روش استفاده می کند. آمریکایی ها معتقدند این راکتور به ایران اجازه کوتاه شدن زمان گریز را نمی دهد. اما ایران می تواند با تغییر کاربری و آوردن سطح غنی سازی به سطح خاص خودش، این کار را انجام دهد. با این حال آمریکایی ها می گویند غنی سازی اورانیوم باید در سطح آزمایشگاهی انجام شود نه صنعتی.

ایران خواهان لغو گام به گام و سریع تحریم ها است و این در حالی است که تصمیم گیری در خصوص بسیاری از تحریم های صورت گرفته بر عهده کنگره امریکا است و نه شخص رئیس جمهور. در آن سوی ماجرا هم بسیاری از چهره های کنگره مخالف یا منتقد مذاکرات هستند. در چنین فضایی فکر می کنید که مساله لغو تحریم ها چگونه پیش خواهد رفت؟

تحریم ها در چهار دسته تقسیم می شود. تحریم های سازمان ملل، تحریم های اتحادیه اروپا و دو دسته هم تحریم های خود آمریکاست که یکی توسط رییس جمهور و دیگری توسط کنگره تصویب شده است. تحریم هایی که توسط ایالات متحده وضع شده اند شدیدتر از تحریم های دیگر است. با این حال بخشی از تحریم هایی که توسط کنگره وضع شده ، اختیار تعلیق و نه لغو آنها به رئیس جمهور داده شده است. تحریم هایی هم که توسط رییس جمهور صادر شده، توسط خود او هم لغو می شوند. نمایندگان کنگره بیان می کنند که ایران باید یک گام بردارد تا آنها نیز یک گام بردارند. تحریم ها حالت عنکبوتی دارند به نحوی که زمان طولانی برای لغو آنها صورت می گیرد در عین حال اگر بخواهند بار دیگر تحریم ها را وضع کنند، مدت زمان یک سال و یک سال نیم زمان نیاز است. در حالی که ایران می تواند هر زمان به نقطه اول باز گردد. به همین خاطر آمریکا خواهان تضمین های لازم از ایران است که اگر زمانی ایران خواهان بازگشت به نقطه اول را داشت، آنها این توان را داشته باشند که تحریم ها را به سرعت برقرار کنند.

در وین زمزمه هایی در خصوص تمدید مذاکرات به گوش می رسد. به نظر شما تمدید مذاکرات را باید نشانه مثبتی برای تلاش جهت رسیدن به توافقی ماندگار و اجرایی تعبیر کرد یا به شکست و عدم توافق طرفین بر سر مسایل اساسی دانست؟

فکر می کنم باید مثبت نگاه کرد. زیرا طرفین می خواهند به هر صورت مذاکرات را برای یک مدت محدود تمدید کنند. این مساله نشان دهنده این است که دو طرف خواهان نزدیک شدن دیدگاه ها به یکدیگر هستند.

از میان دو سناریو تمدید شش ماهه برنامه اقدام مشترک و تمدید چند هفته ای مذاکرات موجود، کدام را محتمل تر می دانید؟

تمدید مذاکره برای دو یا سه هفته محتمل تر است. به دلیل اظهارات آقای کری و آقای ظریف که گفته اند 70 درصد مسائل حل شده و تنها 30 درصد باقی مانده است. البته 30 درصد نیز مسائل اصلی است اما می توان بر روی آن توافق کرد. اگر مسائل بیش از 50 درصد باقی مانده بود، آن گاه باید به شش ماه فکر کرد.

تمدید مذاکرات با توجه به مخالفت های موجود در امریکا برای مذاکره با ایران با چه تبعات منفی در این کشور روبه رو خواهد شد؟

بر اساس نظرسنجی دانشگاه میرلیند، 65 درصد موافق مذاکره هستند. بنابراین جو فضای حاکم بر ساختار سیاسی آمریکا خیلی مخالف مذاکره نیست. فکر می کنم مذاکرات ادامه پیدا کند.

انتشار اولیه: 25 تیر 1393/بازانتشار: 30 تیر 1393