اعتماد و اراده سیاسی، شاه کلید مذاکرات هسته ای در وین

دیپلماسی ایرانی – سارا معصومی : ششمین دور از مذاکرات میان ایران و 1+5 در وین پایتخت اتریش همچنان ادامه دارد. پانزدهم جولای ، روز وزرای خارجه ایران و امریکا در وین بود.چهار وزیر امور خارجه کشورهای 1+5 روز یکشنبه در حالی وارد وین شدند که به نظر می رسد آمدن هیچ کدام از این وزرا به اندازه جان کری، وزیر امور خارجه امریکا برای تصمیم گیری در خصوص تداوم نحوه مذاکرات و شفاف سازی مسیری که ایران و 6 کشور مقابل آن باید طی کنند، اهمیت نداشته است. درست در روزی که ویلیام هیگ وزیر امور خارجه بریتانیا از سمت خود استعفا داده و به قول محمدجواد ظریف همتای ایرانی وی این تصمیم او برای همگان غیر منتظره بود، جان کری وزیر امور خارجه ایالات متحده در وین با همتای ایرانی خود ملاقات های متعددی را کلید زد. ملاقات هایی که چکیده آن را خبرنگاران در صحبت های آقای وزیر در جمع خود پیش از ترک وین شنیده و به ارائه تحلیل های متفاوت از آن پرداختند.جان کری کلمات خود را به نوعی در این مصاحبه مطبوعاتی انتخاب کرد که آمیزه ای از خوش بینی و بدینی توامان را به ذهن مخاطب برساند. وی هم از وجود فاصله های بسیار سخن گفت و هم از پیشرفت هایی که مذاکرات در نتیجه دیدارهای دوجانبه طولانی وی با همتای ایرانی اش داشته است . آقای کری هم از توجه امریکا به فتوای رهبری ایران در خصوص عدم مشروعیت تولید و استفاده از سلاح هسته ای حرف زد و هم از اختلاف های میان ایران و 1+5 در خصوص تعداد سانتریفیوژهای ایرانی .با اینهمه آنچه بیش از همه در سخنان جان کری و ساعتی بعد از سخنان همتای ایرانی وی برداشت شد حرف از تمدید مذاکرات بود.

تنها چهار روز تا ضرب الاجل 20 جولای باقی مانده است. در متن برنامه اقدام مشترکی که در ماه نوامبر میان ایران و 1+5 در ژنو امضا شد، طرفین توافق کردند که تا شش ماه آینده به متن مشترکی در خصوص برنامه اقدام جامع برسند. به گفته بسیاری از تحلیل گران آنچه که در ماه نوامبر سال 2013 میان ایران و 1+5 امضا شد ، آسان ترین بخش کار در مقایسه با توافقی بود که امروز جهان چشم انتظار آن است و شاید مذاکره کنندگان دو طرف در لحظه تنظیم متن برنامه اقدام مشترک به درستی با درک سختی کار پیش رو بندی را در ان گنجاندند که به تمدید مذاکرات اشاره دارد. بندی که در ششمین دور از مذاکرات میان ایران با 1+5 بسیار پررنگ به نظر می رسد و توجه همگان را به عنوان راهی برای خرید زمان  و در عین حال تامل بیشتر جلب کرده است. محمد جواد ظریف در سخنان خود در میان خبرنگاران در نشست خبری روز پانزدهم جولای در وین به مشخصات مذاکره ای اشاره کرد که می تواند یک بازی برد – برد را برای هر دو طرف رقم بزند. مقام های ایرانی پیش از راهی شدن به وین هم در سخنان خود به زیاده خواهی های غرب در مذاکرات اشاره کرده و ان را مخرب پروسه مذاکره و تلاش برای امضای توافقنامه جامع دانسته بودند. ظریف در آخرین نشست خبری روز سه شنبه خود هم با تاکید بر این مساله که تنها راه حلی قابل پذیرش است که واقعی باشد تلویحا از طرف مقابل خواست که به جای تعیین تکلیف به راه حل و به جای تصمیم گیری برای دیگری به مذاکره بیندیشد. با اینهمه آنچه که بیش از همه در صحبت های آقای ظریف توجه خبرنگاران را به خود جلب کرد، اظهارنظرهای وی در خصوص تمدید مذاکرات بود. وزیر امور خارجه ایران با تاکید بر این مساله که هنوز تصمیمی در این خصوص گرفته نشده است اعلام کرد که به نظر می رسد تمایلی در میان اعضای 1+5 در خصوص تمدید احتمالی مذاکرات وجود دارد و وی هم این راهکار را با توجه به میل طرف مقابل برای شنیدن و ادامه دادن مذاکرات مفید می داند.

سخن گفتن از تمدید مذاکرات به بازار داغ گمانه زنی ها در خصوص عکس العمل مخالفان یا منتقدان مذاکره چه در ایران و چه در امریکا کمک بسیاری کرده است . کریستین ساینس مانیتور با اشاره به اینکه تمدید شش ماهه مذاکرات از گزینه هایی است که در متن برنامه اقدام مشترک مصوب ماه نوامبر میان ایران و 1+5 به آن اشاره شده است تاکید کرد که  قبولاندن این مساله به بدنه هایی از نهادهای تصمیم گیری در ایالات متحده کار آسانی نیست:" بسیاری از نمایندگان کنگره در حال حاضر نسبت به مذاکراتی که میان ایران و 1+5 در حال برگزاری است بدبین و مخالف ادامه این روند هستند.علاوه بر این تصمیم گیری در خصوص تمدید مذاکرات تا پس از 20 جولای هم می تواند مورد انتقاد تندروهایی در ایران قرار بگیرد که گمان می کنند با تطویل مذاکرات ایران باید از بخشی از حقوق هسته ای خود عقب نشینی کند."

برای ایران و امریکا تمدید مذاکرات از بسیاری از جهات حیاتی تر و مهم تر از متوقف کردن آن است. در حالی که منطقه خاورمیانه روزهای بحرانی را پشت سر می گذارد ، زمینه های همکاری بسیار زیادی میان ایران و امریکا در منطقه به چشم می خورد. هرچند که محمد جواد ظریف در بخش هایی از سخنان خود در نشست خبری روز گذشته در وین به صراحت و برای چندمین بار تاکید کرد که در سر میز مذاکرات تنها در خصوص مسایل هسته ای بحث می شود اما این حقیقت بر هیچ کس پوشیده نیست که همکاری های مستقیم و یا غیرمستقیم میان تهران و واشنگتن در پرونده هایی چون صلح خاورمیانه ، بحران در سوریه و ناامنی در عراق و البته بحث های داغ انتخاباتی در افغانستان می تواند شاه کلیدی برای باز کردن قفل های کهنه باشند.

در حالی که از فحوای کلام ظریف و جان کری اینگونه استباط می شود که احتمال تمدید چند هفته ای مذاکرات قوی تر از تمدید آن برای یک دوره شش ماهه دیگر است، دیوید البرایت از تحلیل گران مسایل ایران تاکید می کند که تمدید مذاکرات برای شش ماه دیگر تنها زمانی معنا پیدا می کند که ایران بپذیرد تعداد سانتریفیوژهای در اختیار این کشور باید کاهش یافته و کاربری راکتور هم به شکل غیرقابل بازگشتی به وضعیت امروز،  تغییر می کند. آلبرایت اعتقاد دارد که اگر شش قدرت جهانی نتوانند امروز چنین قولی را از ایران بگیرند ، هیچ ضمانتی وجود نخواهد داشت که در شش ماه آینده هم بتوانند ایران را به پذیرش چنین مساله ای متقاعد کنند.

جان کری در حالی وین را ترک کرد که به گفته خودش برای مشورت با باراک اوباما رئیس جمهور ایالات متحده در خصوص پاره ای از مسایل به واشنگتن می رود. به نظر می رسد که بهترین راهکار برای کاخ سفید جهت مصون ماندن از انتقادهای بی حد و حصر نمایندگان کنگره و سناتورهای سنا تمدید چند هفته ای مذاکرات و نه شش ماهه آن باشد. عملکرد نمایندگان کنگره به اندازی تند و تیز است که تحلیل گران امریکایی چون گری سیک هم اخیرا در مناظره مشترکی با سید حسین موسویان در خصوص تاریخچه روابط ایران و امریکا ، تاریخ 9 اگوست را بهترین زمان برای توافق دانسته بود چرا که کنگره در تعطیلات به سر می برد و میزان انتقادها تا حد بسیاری کاهش خواهد یافت. با اینهمه سخنان جان کری در نشست خبری در وین در خصوص احتمال تمدید مذاکرات از چشم نمایندگان دور نماند و رئیس کمیته سیاست خارجی کنگره به این سخنان واکنش نشان داد : با توجه به اظهارات آقای کری در این خصوص که هنوز فاصله های زیادی میان ایران و 1+5 وجود دارد، امیدوارم که سرانجام دولت به این نتیجه رسیده باشد که با کنگره در خصوص تشدید تحریم های ایران وارد بحث و اشتراک نظر شود.

این اظهارات در حالی از سوی این نماینده جمهوری خواه مطرح می شود که هفته گذشته نیز 340 عضو کنگره در نامه ای به باراک اوباما خواهان مشارکت بیشتر میان کنگره و کاخ سفید در خصوص متن توافق احتمالی میان ایران و 1+5 شده بودند. علاوه بر سخنان رئیس کمیته سیاست خارجی کنگره ، سناتور الیوت انجل از نیویورک نیز روز گذشته تاکید کرد که طرح ایران برای معلق کردن برنامه هسته ای خود بر اساس متن برنامه اقدام مشترک غیرقابل پذیرش است چرا که بر اساس آن بازده زمانی مورد نیاز برای گزیز هسته ای این کشور بسیار کوتاه خواهد بود و ایران هر لحظه قادر به بازگشت به توان هسته ای امروز است . هفته گذشته نیز دوسناتور سرشناس به ایران ستیزی لیندزی گراهام و روبرت مننذز در نامه ای به باراک اوباما تاکید کرده بودند که در توافق جامع برنامه هسته ای ایران باید برای مدت حداقل دو دهه تحت بازرسی های بسیار جدی قرار بگیرد. برخی رسانه های غربی چون واشنگتن پست در گزارش های اخیر خود از وین تلویحا به این مساله اشاره می کنند که تمدید مذاکرات به نوعی باب انتقاد از کاخ سفید در خصوص کوتاه امدن در برابر خواسته های ایران را خواهد گشود.

با وجود بدبینی که در بسیاری از گزارش های رسیده از وین در رسانه های متفاوت به چشم می خورد به نظر می رسد که تلاش های طرفین برای رسیدن به توافق بر هر گمانه زنی سیاسی برتری دارد. در حالی که جان کری در آخرین سخنان خود در وین پیش از ترک این کشور تاکید کرد که تمام طرفین با نگاه و اراده مثبت در نشست ها حاضر می شوند، محمد جواد ظریف هم با اشاره ای به اینکه راهی که امده ایم ارزش ادامه دادن را دارد از تمایل اعضای 1+5 برای شنیدن به عنوان نکته ای مثبت یاد کرد.

اعتماد و اراده سیاسی دو کلید واژه ای است که می تواند نقش شاه کلید برای پیشبرد بیشتر مذاکرات در وین را بازی کند. ایران از صلح آمیز بودن برنامه هسته ای خود می گوید و در دست هم پرونده شش ماه همکاری همه جانبه و صادقانه با آژانس و گروه 1+5 را دارد و این در حالی است که غرب نیز برای کوبیدن مهر تایید بر پیشانی متن توافق جامع به تصمیمی نه صرفا مبتنی بر اما و اگرهای فنی بلکه سیاسی نیاز دارد.

آنچه که از ماه نوامبر تا به امروز در جریان شش دور مذاکره فشرده در وین و مذاکرات پراکنده دیگر در حواشی به دست امده است، جایگزین شدن روند تخاصم ورزی و تقابل با روند تفاهم و مذاکره است،دستاوردی که عبور سریع از آن می تواند نه تنها برای ایران و شش کشور مقابل مضر باشد بلکه تبعات منفی ان بی شک گریبان گیر پرونده های منطقه ای هم خواهد شد که ایران و 1+5 امروز از روی میز قرار دادن مستقیم آنها در مذاکرات هسته ای حذر می کنند.