از کشتن اژدهای بحران اقتصادی تا زنده ماندن هزاران مار

  نویسنده: دکتر علی بمان اقبالی زارچ*

دیپلماسی ایرانی:  با عرض تبریک سال نو میلادی به هموطنان مسیحی و تمامی مسیحیان اروپا !

عرصه بین المللی ،  تحولات مهمی را در نیمه دوم قرن بیستم و سیزده سال آغازین هزار سوم تجربه نموده و همچنان با عوارض آن دست و پنجه نرم می نماید که برخی از تحولات نقش راهبردی و اساسی داشته و تعدادی نیز در دایره ای محدود مانور داده است . واقعیت این است که در کنار بحران دیرینه فلسطین که همچنان به عنوان زخمی دردناک بر پیکره ملت مظلوم فلسطین سنگینی می نماید و پیروزی انقلاب اسلامی ایران ، چهار تحول راهبردی در ربع قرن اخیر نقشی کلان بر تعریف و تنظیم روابط بین الملل و رقابت قدرتهای بزرگ جهانی داشته است که به اختصار عبارتست از:

1-فروپاشی شوروی سابق و فرو ریختن دیرک خیمه های اردوگاه کمونیسم در شرق اروپا در سال 1989

2-آتشفشان دوم امنیتی بود که بیشتر به 11 ستامبر معروف است در این تحول شعار اصلی حول محور امنیت و مبارزه با تروریسم وبه تبعه آن محدودیت سیاسی و حقوق شهروندی بود.

3-آتشفشان سوم بیشتر ابعاد سیاسی و اقتصادی داشت که در بعد سیاسی موجب تحولات و تغییرات بنیادین در کشورهای عربی و خاورمیانه با عنوان بیداری اسلامی و بهار عربی و سرنگونی دیکتاتوری های موروثی در تونس ، مصر ، مغرب و غیره شده و دامنه آن هم چنان ادامه دارد و اما در بعد اقتصادی دامنه تحولات بیشتر برقاره سبز و  تا حدودی امریکا سایه انداخت که این تحولات نیز موجب تغییر دولت های زیادی در اروپا با روشهای مسالمت آمیز و مبتنی بر معیارهای دمکراتیک گردیده و همچنان عوارض آن بر زندگی روزمره مردم ادامه دارد که به تبعه آن نارضایتی عمومی نافرمانی های مدنی و اعتصابات گسترده سندیکایی و قشری اوج گرفته و همچنان در اکثر کشورهای اروپایی شاهد راهپیمایی و اعتراضات  روزمره هستیم .

4-تحول مهم دیگری که در ابتدای هزاره سوم به چالشی جدی در عرصه بین المللی تبدیل گردید خواست و تلاش جمهوری اسلامی ایران برای بهره گیری از دانش فنی هسته ای در ابعاد صلح آمیز آن بود که پس از کشمکش زیاد به موضوع اصلی مذاکره 1+5با ایران تبدیل شد و با روی کار آمدن دولت آقای روحانی افق های جدید امیدوار کننده و مثبتی تحت عنوان تفاهمنامه ژنو پدیدار شده است .

جهان در سال 2013 تحت تأثیر تحولات مهمی چون پیروزی دکتر حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ایران ، برملا شدن جاسوسی گسترده امریکا از کشورهای مختلف بویژه دول عضو EU ، تداوم بحران و رنج در سوریه و حمایت تمام قد روسیه از این کشور ، تشدید مخالفتهای روسیه با توسعه طلبیهایی امریکا ، شروع مرحله جدیدی از جنگ سرد ، نا آرام شدن اوضاع در مصر و شروع جابجایی قدرت در حاکمیت کشورهای  خلیج فارس از جمله قطر بود .

اما اروپا چند تحول مهم و تعیین کننده را تجربه نمود که شاید شاه بیت آن انتخاب مرکل بعنوان صدر اعظم برای سومین بار ، کاهش نرخ تورم و رسیدن به تورم به  7دهم % سال 2009 ، بحران قبرس ، مخالفت پارلمان انگلیس با مشارکت این کشور در حمله امریکا به سوریه  ، خروج اتحادیه از بحران اقتصادی ، پیشگیری از شروع بحران شدید اقتصادی در انگلیس ، الحاق کرواسی به اتحادیه و انجام مذاکرات مستقیم سیاسی و امنیتی بین صربستان و کوزوو با وساطت مسئول سیاست خارجی اتحادیه برگ های برنده اروپا بودند و اتحادیه یک برگ بازنده هم در نبردی استراژیک با روسیه در موضوع اکراین داشت.

به عقیده دیوید کامرون نخست وزیر انگلیس ، اتحادیه در سه حوزه بحران یورو ، رقابت و مشروعیت دمکراتیک با موانع جدی روبروست و اگر این مشکلات راه حل معقول و مناسبی پیدا ننماید انگلیس باید از اتحادیه خارج شود .

به طور کلی سیاستهای اقتصادی منطقه یورو در دو گروه تقسیم بندی می شود :

1. تلاش انفرادی دول عضو که مالیاتها ، قوانین کار و کاهش کسری بودجه و هزینه ها را در بر دارد.

2-  تلاشهای فرا ملی ساختار و مؤسسات مرکزی اتحادیه با هدف اصلی تدوین قوانین متناسب و احیای اعتماد از دست رفته بویژه در میان صاحبان سرمایه می باشد.

خان مرکل در اوایل  2013 در مصاحبه با وال استریت ژورنال گفت :"هم اتحادیه و هم آلمان در شرایط سختی هستند و اگر همه اعضاء بر تلاشهای خود بیافزایند و برخی دول کم کاریها را جبران کنند بر مشکلات فائق می آئیم و من اطمینان می دهم که مثل همشه کشور ما تسلیم مشکلات نخواهد شد ".

با همه این حال باروسو رئیس کمیسیون اروپا بارها در بروکسل اعلام داشته است که سیاستهای ریاضتی آلمان باید منطبق با ظرفیت و تحمل مردم کشورهای بحران زده حوزه یورو بوده و از حمایت کامل سیاسی و اجتماعی برخوردار باشد .

آقای رامپی رئیس شورای اروپا نسبت به حرکت آتی اتحادیه اروپا خوش بین بوده و می گوید: " اتحادیه بدون شک گامهای مثبت و صحیحی در مقابله با بحران و تقویت نهادهای اروپایی در سال 2013 برداشت گرچه هنوز با همت و آرزوهای اروپایی فاصله داریم و همانطور که در آخرین اجلاس اقتصادی داووس بر آن صحه گذاشته شد نجات یورو و جلوگیری از خروج یونان و قبرس در سال 2013 برای اتحادیه شبیه معجزه بود."

در ادامه باختصار چند تحول مهم اتحادیه در سال گذشته میلادی را بررسی می نماییم:

قبرس

اینکشور که از سال 1960 استقلال خود را اعلام نموده است روند رشد و توسعه سریعی داشته است و هر سال بیش از 5/2 میلیون توریست خارجی یعنی رقمی نزدیک به 3 برابر جمعیت جزیره به این کشور سفر می نمایند ، بیش از 70 درصد از مبادلات 5/7 میلیارد یورویی قبرس با اتحادیه بوده و کسری تراز تجاری اش به 5/4 میلیارد یورو می رسد در عین حال منطقه ای جذاب برای مرکزیت شرکتهای تجاری و مالی اروپا و جهان می باشد . رهبران این کشور همواره سعی داشته اند حضوری فعال در مجامع بین المللی داشته باشند و قبرس عضو سازمان ملل متحد ، صندوق بین المللی پول ، بانک جهانی ، شورای امنیت و همکاری اروپا بوده وا ز سال 2004 عضو کامل اتحادیه اروپا شد.

اکونومیست در اوایل 2013 میلادی پیش بینی نمود که خروج احتمالی یونان از حوزه یورو بیشترین ضرر را برای قبرس دارد چرا که نظام بانکی دو کشور کاملا بهم وابسته بوده و جبران خسارتهای وارده به اقتصاد قبرس نیازمند حداقل افزایش 50% GDP   رقمی 9 میلیارد دلار می باشد و قبرس کوچک هرگز نخواهد توانست کمک شایان به یونان با تولید نا خالص داخلی 300 میلیارد دلار و درآمد سرانه 27000 دلار و حدود 260 میلیارد دلار بدهی خارجی برای خروج از بحران عدیده اقتصادی ، مالی ، اجتماعی و غیره بنماید.

در یک ارزیابی کلی می توان اذعان نمود که بحران پولی و اقتصادی اروپا برای همه اعضای درجه دو و سه سخت و ناگوار است ولی در بحران پولی و مالی در یونان که در آستانه فروپاشی و ورشکستگی قرار داشت  و به نوعی مشعل دار چالشهای اساسی اتحادیه می باشد بیش از همه تاثیرات منفی پس از ملت یونان به قبرس رساند . بهر حال قبرس با بهره گیری از حمایت های سیاسی و مدیریتس اتحادیه و کمک های مالی صندوق بین المللی پول و اعتبار دهندگان روسی خود را از خطر سقوط حتمی و خروج از حوزه یورو نجات داد.

بلغارستان:

دولت این کشور همزمان با افزایش قیمت انرژی و بدلیل بالا رفتن رقم صورتحساب های قبوض مصرفی مردم و گستردگی اعتراضات مردمی در ماه مارس با چالشی جدی روبرو که دولت حاکم در گام اول سعی در مدیریت خشن اعتراضات داشت ولی نهایتا" تسلیم خواسته معترضین و مجبور به استعفاء گردید. البته با روی کار آمدن دولت جدید هم اعتراضات ادامه یافت. این کشور پس از رومانی ، فقیرترین کشور اتحادیه با داشتن 17 % بیکار ، مردمش بهره مند از  49% درآمد سرانه اتحادیه می باشند.

پایان خوش 22 سال انتظار ، کرواسی در EU

انیکشوربا 56542 کیلومتر مربع وسعت خشگی و1067 کیلومتر مربع وسعت آبی در حوزه بالکان غربی و سواحل آدریانبک و در مجاورت کشورهای اسلوونی ، مجارستان ، صربستان ، بوسنی و ............  از ظرفیت بالای توریستی برخودار است بطوریکه هر ساله بیش از 8/8 میلیون نفر یعنی دو برابر جمعیت کشور توریست خارجی به کرواسی سفر می نماید که از این بابت درآمد چشمگیری عاید کشور شده و سهم به سزایی در تولید ناخالص داخلی 45  میلیارد دلاری این کشور کوچک دارد .

کرواسی در فرایند همگرایی اروپایی کمک های قابل توجه ای را از اتحادیه اروپا دریافت نموده است که رقم آن در سال 2013 بیش از 600 میلیون  دلار بوده و جمع کمکهای اتحادیه به کرواسی از 2014 تا 2020 بیش از 15 میلیارد دلار خواهد بود با همه این حال این کشور همزمان با پیوستن با مشکلات عدیده ای دستو پنجه نرم می کند که اهم آن عبارتند از :

1. رکود اقتصادی ، کاهش صادرات و افزایش چشمگیر تورم و رسیدن بیکاری به 20%
2. افزایش بدهی های عمومی به 60% تولید ناخالص داخلی که این رقم هشدار دهنده می باشد .
3. مهاجران صرب
4. ترانزیت مواد مخدر
5. نامشخص بودن وضعیت چند روستا در مجاورت اسلوونی
6. مرز باریک دسترسی دریایی بوسنی و چگونگی ایجاد گذرگاهها با بوسنی

عضویت کرواسی در اتحادیه اروپا در کوران فراگیری مشکلات عدیده اقتصادی و اجتماعی در کشورهای عضو از طرفی حرکتی رو به جلو محسوب می شود که همچنان بارقه امید را در ده کشور نامزد منتظر عضویت در اتحادیه زنده نگه می دارد و از طرف دیگر به مفهوم حل و فصل انبوه مشکلات و بویژه تناقضات سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی کشورهای عضو اتحادیه بویژه یونان ، پرتغال ، ایتالیا ، اسپانیا ، قبرس ، بلغارستان و رومانی و حتی فرانسه نخواهدبود .

واقعیت این است که علیرغم ظهور و بروز مشکلات متنوع در حوزه اتحادیه اروپا ، شاخص ها حکایت از بهبود امور را دارد بر اساس گزارش یورو استات در آمد سرانه در پایان 2012 در اتحادیه نسبت به 2009 معدل 8% رشد داشته است .

البته تناقص اینجاست که افزایش درآمد سرانه بطور یکسان به کشورهای عضو نرسیده است به عنوان مثال درآمد سرانه در پرتغال در 2012 به 80% سال 2009 رسیده این رقم برای یونان 80% بوده در حالیکه آلمان و اتریش  6% رشد درآمد سرانه داشته اند .

 اکراین ؟

این کشورها ویژگی های خاصی دارد که همواره مورد توجه قدرتهای بزرگ بویژه روسیه بوده است از طرفی همین کافی است که به جمله ای از لنین اشاره نمائیم که در ابتدای قرن بیستم می گوید " اکراین برای روسیه نقش سر را دارد و روسیه بدون اکراین پیکری بی سر خواهد بود " .

و از طرف دیگر قدرتهای بزرگ غربی بویژه اتحادیه اروپا و کشورهای جدید ملحق شده به این اتحادیه از جمله رومانی ، لهستان و مجارستان و کشورهای بالتیک علاقه جدی به پیوستن اکراین به ساختارهای اروپایی و آتلانتیک دارند.

اکراین در سال 2008 به عضویت سازمان تجارت جهانی درآمد و در حال حاضر در سازمانهای بین المللی زیادی ازجمله در بانک جهانی ، صندوق بین المللی پول ، گوام ، ابتکار اروپای مرکزی ، شورای امنیت و همکاری اروپا  ، همکاری اقتصادی دریای سیاه ، جامعه اقتصادی یورو آسیا ، ابتکار باکو ، فرانکفنی ، جامعه انرژی اروپا و غیره عضویت دارد .

ساختار سیاسی قدرت در این کشور جمهوری پارلمان است و رئیس جمهور با رای مستقیم مردم برای یک دوره پنج ساله انتخاب می شود که دوره آقای یانکوویچ تا 2015 ادامه خواهد داشت و از هم اکنون قدرتهای غربی بر روی قهرمان سنگین وزن بوکس جهان که رهبری انقلاب اپوزسیون را نیز بر عهده دارد برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری 2015 متمرکز شده اند .

این سرزمین با وسعت 603700 کیلومترمربع  در همسایگی رومانی ، روسیه ، بلاروس ، مجارستان ، لهستان ، اسلووکی و ملداوی به عنوان سومین صادرکننده غلات دنیا و با 3/176 میلیارد دلار GDP و ششمین کشور دارنده منابع  معدنی  از اهمیت ویژه اقتصادی برای جهان بویژه اروپا بدلیل نقش ویژه در انتقال انرژی از شرق به غرب قاره کهن دارد .

اعتراضات و ناآرامی های اخیر در اکراین گرچه از امتناع این کشور در امضای قرارداد تجارت آزاد در اجلاس اتحادیه اروپا در ویلنیوس شروع گردید ولی به طور قطع و یقین ریشه در رقابت های سیاسی و اقتصادی علنی و پنهان قدرتهای بزرگ جهانی بویژه اتحادیه اروپا و روسیه دارد . روابط طرفین از 1990 تاکنون از افت و خیز زیادی برخوردار بوده است و اکراین بسته به رهبران حاکم کشور همانند یاندولی بین روسیه و اتحادیه سرگردان بوده است .

عدم امضای موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اروپا موجب برپایی شدیدترین و گسترده ترین اعتراضات خیابانی در اکراین از تاریخ 26 نوامبر 2013 گردید دولت آزارو Azarov معتقد است با تداوم مذاکره با اتحادیه می توان به نتیجه رسید ولی گروههای طرفدار غرب و اتحادیه اروپا بویژه ائتلاف سه حزب " پیمان دمکراسی اکراین برای اطلاحات  "Oudar به رهبری قرمان جهانی بوکس کلیشنپکو ، " حزب میهن " به رهبری لاسنیوک و حذب "آزادی " به رهبری تباکنیبوک معتقدند دخالتهای روسیه موجب عدم امضای موافقتنامه شده و خواستار استعفای سریع رئیس جمهور ، دولت و برگزاری انتخابات زود هنگام پارلمان می باشند.

البته رهبران غربی از جمله اشتون رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا ودولتمردان امریکا خواستار توجه دولت اکراین به خواسته معترضین و تسریع در امضای توافقنامه تجارت آزاد با اتحادیه شده اند. در همین راستا وزیر خارجه امریکا در زمان دیدار رسمی چند ساعته از ملداوی ضمن تمجید از دولتمردان کیشینو در امضای توافقنامه با اتحادیه اروپا از دولتمردان اکراین خواست تا فرصت تاریخی امضای توافقنامه با اتحادیه را از دست ندهند.

اکراین با داشتن ویژگی خاص راهبردی جغرافیایی ، سیاسی و اقتصادی و نقش فوق العاده در ترانزیت انرژی به اروپا (80% گاز و 75% نفت صادراتی روسیه ) همواره مورد توجه مسکو و اتحادیه اروپا بوده است . اتحادیه خوب می داند که بدون عضویت اکراین دور نمای فرایند همگرایی بسوی شرق چندان روشن نخواهد بود و موجب تقویت نقش روسیه در اروپای شرقی خواد شد . واقعیت این است که در سالهای اخیر رقابت های بین المللی از حوزه سیاسی خارج شده و به حوزه اقتصادی تعمیم یافته بطوری که قدرتهای بزرگ و کوچک در هر اقدام حساب شده خود بیش از پیش  به منافع اقتصادی توجه دارند .

بهرحال دولت مردان کیف در شرایط سخت قرار دارند چرا که اتحادیه همگرایی اکراین را می خواهد و اکثر مردم کشور به رویای ماه عسل در بروکسل با قطاری که انرژی آن را باید روسیه بدهد می اندیشند و کلام آخراین که هم اتحادیه و هم روسیه فارغ از هر تصمیمی که رهبران این کشور در شرایط نا آرامیهای اخیر اتخاذ نمایند اکراین را لقمه ای چرب تر از آن می دانند که بتوانند راحت از آن صرف نظرنمایند .

تداوم ورشکستگی ها در فرانسه

این کشور سال گذشته میلادی را خیلی سخت تر از دو پیشرو اصلی اتحادیه اروپا  یعنی انگلیس و آلمان سپری نمود بر اساس اعلام بیمه اعتباری هرمس میزان شرکت های ورشکسته در فرانسه در 2013 بیش از 62 هزار شرکت بوده که حداقل موجب افزوده شدن 174 هزار نفر به بیکاران شده است. البته براساس اعلام یورواستات متوسط بیکاری در اتحادیه 11% بوده که یونان و اسپانیا با 27% پیشاهنگ این حوزه هستند.البته فرانسه در سال گذشته میلادی با معضلات دیگری چون افزایش نژادپرستی ، مداخله نظامی در مالی و آفریقای مرکزی ، اتخاذ مواضع افراطی در مذاکرات 5+1 با ایران و مواجه بوده که همگی موجب کاهش تاریخی و اسنثنایی اولان در مسند ریاست جمهوری این کشور شده است.

موشک های اسکندر

دولت و ارتش روسیه در اواخر سال 2013 استقرار 10 فروند موشک تاکتیکی اسکندر را در کالینگراد در مجاورت مرزهای لهستان اعلام و اجرایی نمود . این برنامه بخشی از پروژه مقابله با سامانه های ضد موشکی امریکا در مرکز و جنوب اروپا می باشد . روس ها معتقدند با ذوب شدن یخ های پرونده هسته ای ایران دیگر ضرورتی برای استقرار سامانه ضد موشکی وجود ندارد.

جمع بندی :

رهبران اتحادیه اروپا و کشورهای مهم آن تلاش دارند تا تفکر نا امیدی و یاس را زا اتباع اروپا دور نموده و جریانی مثبت سازنده و فعال را در اتحادیه ترویج نمایند چرا که اوضاع کنونی نتیجه رشد سریع و ارتباطی و پیچیدگی تحولات جهانی ملی و فردی بوده که تأثیر آن ناهماهنگی در مصرف و تولید بحرانهای اجتماعی محرومیت  و حاشیه نشینی ، عدم برابری در دسترسی به منابع ، عدم تعادل بین اقتصاد و اکولوژی و .... مشهود و ملموس می باشد .

بهر حال اتحادیه با داشتن 7% جمعیت جهان ، 20% تجارت جهانی را همراه با مازاد تراز تجاری 512 میلیاد یورویی ( 50 % رشد در این بخش نسبت به 2010)   در 2012 در اختبار داشته است که اهداف 2020 خود را در تداوم رشد ، پایدار و سالم بودن و اقتصاد در برگیرنده و کاهش جدی ناهنجاری های 28 کشور عضور در مهاجرت ، ترافیک انسان و مواد مخدر ، جنایات سازمان یافته ، تروریسم ، ملی گرایی و نژادپرستی افراطی و پوپولیسم و مبارزه با فقر و کاهش مصرف انرژی اعلام نموده است.

خلاصه اینکه اتحادیه با تلاش همه جانبه موفق گردید در 2013  از نظر اقتصادی از خطر در تابوت دیدن پول واحد و از نظر سیاسی از  احتضار فرماسیون سیاسی فاصله گرفته و علیرغم مشکلات عدیده سیاسی ، اقتصادی  و فرهنگ و اجتماعی بسوی شکوهمندی بیشتر در حرکت باشد ، شاید این تعبیر درستی باشد که اژدهای بحران اقتصادی کشته شده است و تعداد مارهای سمی همچنان زیاد است.

*کارشناس ارشد اروپا