وقتی همه به مذاکره سیاسی فکر می کنند

دیپلماسی ایرانی: بحران در سوریه به لایه های پنهان و پشت صحنه خود رسیده است.اگر تا دیروز خبرهایی از رویارویی های چشم در چشم مخالفان اسد و نیروهای دولتی به گوش می رسید اکنون هر روز خبری در خصوص دیدارهایی در کشوری ثالث به گوش می رسد. گویا مخالفان میانه رو بشار اسد اندک اندک به عمق ماجرا پی برده اند و برای پایان دادن به بحران در این کشور به مصالحه با شخص رئیس جمهور می اندیشند. پررنگ شدن حضور شبه نظامیان در سوریه هم متحدان منطقه ای مخالفان بشار و هم امریکا و اروپا را به تردید واداشته است. با اینهمه به نظر می رسد که گره کور این داستان ماجرای بقای بشار در قدرت است . در حال حاضر هیچ کس نمی داند که آیا رئیس جمهور حاضر به واگذاری قدرت در یک دوره انتقالی است یا همچنان اصرار دارد که باید در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کرده و به رای مردم کنار زده شود. به نظر می رسد که امریکایی ها نیز در سوریه بر سر دوراهی قرار گرفته اند. کاخ سفیدنشین ها یک روز از استراتژی مذاکره با میانه روها سخن می گویند و روز دیگر در اخبار منطقه ای می خوانیم که نمایندگانی از واشنگتن به زودی با برخی جریان های تکفیری در ترکیه دیدار خواهند کرد. چند و چون ماجراهای جاری در سوریه را با محمدشریعتی دهاقان، رایزن پیشین فرهنگی ایران در سوریه در میان گذاشتیم:

منابع دیپلماتیک کشورهای عرب منطقه در گفتگو با روزنامه "رای الیوم" اعلام کردند که عمان اخیرا میزبان مقام هایی از نظام سوریه و برخی نمایندگان گروه های معارض سوری بوده است . گفته می شود که در این مذاکرات مخفیانه دو طرف در خصوص جزئیات دوره انتقالی قدرت هم صحبت هایی داشته اند. آیا با گذشت دو سال از بحران در سوریه ما شاهد شکل گیری تلاشی ملی برای برقراری ارامش نسبی سیاسی در این کشور هستیم؟

به نظر نمی رسد که اخبار قابل اعتمادی باشد، اگر مقصود مخالفان داخلی است که در دمشق هستند دولت سوریه به هیچ وجه با آنها مذاکره نمی کند. در خصوص اخبار مذاکره با مخالفان، در گذشته هم شاهد انتشار این خبرها بودیم که بیشتر مربوط به مذاکرات در صحنه در راستای کاستن از  فشار بر غیرنظامیان است. به معنای روشن تر اگر چنین گفتگوهایی درخصوص مسائل نظامی مطرح شود معقول تر به نظر می رسد. بنابراین به نظر نمی رسد که خبرهای مربوط به دیدار دو طرف در کشور عمان دقیق باشد، چرا که امیدی برای چنین دیدارهایی میان دولت سوریه و مخالفان وجود ندارد. در حال حاضر وضعیت نظامی به گونه ای شده که نه تنها مشکلات مخالفان زیاد شده بلکه اختلاف های میان آنها هم افزایش پیدا کرده است، در نتیجه شاهد هستیم که دولت سوریه احساس قدرت بیشتری می کند و از این حیث ممکن است اظهارنظرهایی صورت گیرد.

در حال حاضر در جبهه مخالفان بشار اسد گروه های سیاسی و البته تندرو و وابسته به القاعده بسیاری وجود دارند. اگر بشار اسد بخواهد با گروهی از مخالفان وارد گفتگو شود ،منطقی ترین گزینه موجود در طیف مقابل چه کسی است ؟

پیش از حوادث اخیر ارتش آزاد بود، چرا که این ارتش با توجه به پیوندی که با ائتلاف مخالفان داشت، نماینده آنها هم از نظر سیاسی و هم از حیث نظامی محسوب می شد. اما با توجه به انشقاق هایی که به تازگی در حرکت مخالفان مسلح ایجاد شده سه گروه قابل ذکر هستند:الف، افرادی که به ارتش آزاد وابسته هستند و موسوم به معتدل و میانه روها می باشند، ب، افرادی که تندروها هستند و وابسته به القاعده و جبهه النصره و دولت اسلامی عراق و شام داعش می باشند و ج، افرادی که از ارتش آزاد جدا شده اند و گفته می شود که این انشقاق ها زیرنظر دولت های پشتیبان مخالفان همانند قطر و عربستان است. اما به نظر می رسد با توجه به عدم مدیریت و رساندن کمک ها به گونه ای که گفته می شود برخی از این مخالفان در شبانه روز امکان خوردن یک وعده غذایی دارند و همین محدودیت ها مشکلات فراوانی را برای آنها به وجود آورده است. در حال حاضر  جبهه ای مشتق از ارتش آزاد شکل گرفته با نام جبهه اسلامی که حد وسط گروه های تندرو و ارتش آزاد است.

با آغاز بحران در سوریه شاهد بودیم که کشورهایی چون ترکیه و عربستان چشم خود را بر انتقال شبه نظامیان تندرو به این کشور بسته و حتی برخی کشورهای عربی به این روند کمک هم کردند. آیا در شرایطی که بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای در سوریه به این جمع بندی برسند که باید بحران در سوریه با توسل به راهکار صرفا سیاسی و حضور جریان های صرفا میانه رو حل شود ،کشورهای منطقه ای و یا امریکا نفوذی بر جریان های تکفیری برای متوقف کردن فعالیت های انها دارند ؟

بعید به نظر می رسد نفوذ کشورهای منطقه بر گروه های تندرو زیاد باشد ، در حال حاضر بحث بر این است که راه حل سیاسی قوی تر است. اما این مساله که امروز غربی ها و امریکا هم  سخن از راه حل سیاسی به جای نظامی می کنند،نکته قابل توجهی است . به معنای دیگر بازیگرانی که راه حل سیاسی را مطرح کرده اند صحبت از رفتن بشاراسد و وجود دولتی جایگزین می کنند که حتی علوی ها و اهل سنت را نیز دربرگیرد و از این روند به عنوان مشخصه دولت بعدی صحبت می کنند، اما افرادی که هوادار دولت بشار اسد هستند اینگونه می پندارند که محور بشاراسد باید حفظ شود اما دولت آن دولتی باشد که تمامی گروه ها را در برگیرد. بنابراین اختلاف بر سر این مساله است و به نظر نمی رسد غربی ها و امریکایی ها به توافقی دست پیدا کرده باشند، از سوی دیگر مشخص نیست که روسیه هم دوست دارد بشاراسد بر قدرت بماند و یا با فشارهایی که وجود دارد به رفتن وی تن خواهد داد.

در چند روز گذشته ما شاهد اعلام مواضع متفاوت از سوی امریکایی ها بوده ایم. یک بار گفته شد که امریکا از مخالفان میانه رو در سوریه حمایت می کند اما منابع خبری ادعا می کنند که در چند روز اینده امریکایی ها با برخی مقام های نیروهای تکفیری در ترکیه دیدار خواهند داشت . دلیل این رویکرد دوگانه چیست ؟

بحث این دیدار با جبهه اسلامی است که از ارتش آزاد جدا شده و به عنوان یک عامل تاثیرگذار مورد توجه قرار گرفته است، سفیر سابق امریکا در سوریه که مسئول هماهنگی با گروه های معارض سوری است درخواست ملاقات با این گروه را داشته که آنها هم هرگونه ملاقات را تکذیب کرده اند. درست است که جبهه اسلامی وابسته به گروه های القاعده نیست اما از نظر تضاد با امریکا و تکیه بر مسائل اسلامی به نوعی تعصب دارد. در نتیجه حتی خبر ملاقات با فورد را هم تکذیب کردند اما نفی نکردند که در آینده ممکن است این ملاقات صورت گیرد. بنابراین باید گفت به دلیل آنکه در حال حاضر این گروه بر روی زمین قدرت بیشتری دارد و اعلام هم نکرده که پیرو القاعده است، امریکا ملاقات با آنها را در دستورکار قرار داده است.

در چند روز اخیر اخباری مبنی بر عدم شفافیت مقام های کاخ سفید در خصوص استفاده کنندگان از تسلیحات شیمیایی در سوریه به گوش می رسد . برخی از گزارش ها حاکی از ان است که مخالفان بشار از گاز سرین استفاده کرده بودند و چند روز پیش از حمله شیمیایی اخیر در این کشور هم مقام های امریکایی  در جریان قرار داشته اند . با فرض صحت چنین ادعایی چرا کاخ سفید باید دست به چنین اقدامی بزند؟

گزارش سازمان ملل اینگونه نبوده که دولت سوریه را به طورکامل در خصوص بکارگیری گاز شیمیایی مبرا کرده باشد، بلکه در این گزارش درمورد استفاده از این گازهای سرین در اطراف سوریه دولت سوریه را متهم کرده اما در خان العسل مخالفان هم از گاز ابتدایی استفاده کردند. در نتیجه روسیه هم به دلیل استفاده مخالفان از این گاز ها اعلام کرده است که باید دو طرف را محکوم کرد، اما گفته می شود که در خان العسل در سطح محدودی استفاده شده اما میزانی که در اطراف دمشق این گازها توسط دولت سوریه استفاده شده مقدار زیادی بوده است.

روسیه و امریکا تمام تلاش خود را برای برگزاری ژنو 2 به خرج داده اند اما هنوز نماینده مشخصی از سوی مخالفان برای حضور در این نشست معرفی نشده است . آیا گروه سیاسی خاصی وجود دارد که اجماع سایرین را هم در اختیار داشته و بتوان ان را نماینده مخالفان دانست ؟ در صورت نبود این گروه سیاسی واحد نشست ژنو 2 چگونه برگزار خواهد شد ؟

این نشست در ژنو برگزار نمی شود بلکه به دلیل وجود چند کنفرانس دیگر در یکی از شهرهای دیگر سوئیس برگزار خواهد شد، اما هنوز لیست کشورهای دعوت شده نهایی نشده است. امریکا مخالف دعوت ایران است برخلاف اخباری که پیش از این شایع شده بود که دعوت ایران حتمی شده است. در خصوص مخالفان هم به همین صورت است و اعلام شده به دلیل آنکه سازمان ملل سرپرست این اجلاس است در خواست کرده که مخالفان به صورت یک هیات واحد از مخالفان داخل و خارج با گرایش های مختلف باشند، اما در خصوص اینکه ریاست گرایش های متفاوت به عهده چه فردی باشد هنوز توافقی حاصل نشده است. در گروه مربوط به دولت مشخص است، اما مخالفان نماینده ای ندارند. همانطور که شنیده اید فرانسه هم اظهار بدبینی نسبت به نتیجه این اجلاس کرده و گفته است بسیار بعید خواهد بود که نمایندگان دولت سوریه با واگذاری دولت به حکومتی دیگر که هم در مسائل امنیتی و ارتش قدرت تصمیم گیری داشته باشد، موافق باشد.

اتحادیه اروپا در نشست روز گذشته وزرای خارجه این اتحادیه اعلام کرد که برخی تحریم های تحمیل شده بر سوریه را تعدیل خواهد کرد. دلیل این اقدام کمک به سازمان ملل در روند امحای تسلیحات شیمیایی این کشور اعلام شده است . آیا دلیل پنهان دیگری هم وجود دارد؟ آیا می توان گفت که با تطویل بحران در سوریه و بن بست سیاسی در این کشور اروپایی ها اندک اندک تغییر موضع می دهند ؟

ممکن است که تعدیل در این مسیر باشد که راه کمک به مخالفان باز شود، بعید است که تعدیل تحریم ها مربوط به نظام سوریه باشد، چراکه تا کنون هیچ تغییری در خصوص تحریم های حاکم بر نظام سوریه نشده است، اما ممکن است جملات به گونه ای به کار برده شده و یا تعدیل ها به گونه ای باشد که برخی از تجارت ها با مخالفان صورت گیرد به عنوان مثال نفت آنها خریداری شود و در مقابل کالای مورد نیاز آنها در اختیارشان قرار گیرد. در نتیجه نمی توان گفت مواضع اروپایی ها هم تغییر کرده است، اگر نشستی که بناست در سوئیس برگزار شود، برقرار شود و در آن توافقاتی حاصل شود احتمال تغییر مواضع وجود دارد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: چهارشنبه 27 آذر 1392/ باز انتشار: دوشنبه 2 دی 1392