ایران، محور تلاش‌های تازه حل بحران سوریه

دیپلماسی ایرانی: در سایه تحولات منطقه و بازتاب پرونده هسته ای ایران که به توافق ژنو 3 منجر شد، پرونده سوریه نیز تحرکات تازه ای را به خود دیده است. در تحولات میدانی شاهد پیشروی هایی از سوی ارتش سوریه هستیم که در خبرها آمده توانسته محور دمشق به حمص را به تصرف خود در آورد و در شمال کشور و در محیط پیرامون حلب نیز پیش روی هایی داشته است. اگر چه نبرد القلمون به رغم پیشرفت های روزهای اول اکنون به کندی پیش می رود و در محور جنوب نیز ارتش در عین حالی که مناطقی را در اطراف درعا آزاد کرده مناطقی را هم از دست داده است. با این حال بسیاری از ناظران انتظار دارند که ارتش سوریه باز هم به پیشرفت های تازه ای برسد. این همه در حالی است که نزدیک به یک ماه دیگر به نشست بین المللی ژنو 2 زمان باقی مانده و هنوز ابعاد این نشست مشخص نشده است. در این میان پس از پیشنهاد ارتش آزاد به بشار اسد برای تشکیل ارتش یکپارچه برای مقابله با جریان های افراطی نظیر جبهه النصره و داعش بسیاری از ناظران بر این اعتقادند که بشار اسد همچنان می تواند به فکر تقویت جایگاه خود در کنفرانس پیش روی ژنو باشد.

اعراب امیدوارند

اگر این روزها مطبوعات عربی را به خوبی بررسی کنیم مطالب بسیاری را می بینیم که حکایت از انتظار اعراب برای نقش آفرینی ایران در پرونده سوریه بعد از توافق هسته ای ژنو 3 دارد. اگر چه بسیاری از کارشناسان بر این اعتقادند که نباید پرونده هسته ای را به پرونده سوریه گره زد و تهران تلاش دارد این پرونده را جدای از پرونده سوریه پیش ببرد و آن چه در ژنو 3 به دست آمد صرفا دستاوردی هسته ای است اما با این حال این اظهار نظرها مانع از آن نمی شود که اعراب انتظار نداشته باشند که پس از توافق هسته ای 1+5 با ایران گشایشی در پرونده سوریه حاصل نشود.

تازه ترین اظهار نظر مصاحبه روزنامه الحیات با احمد چلبی، رئیس کنگره ملی عراق و نماینده مجلس این کشور است. وی در این مصاحبه هنگامی که خبرنگار الحیات از او می پرسد که به نظر می رسد بر سر مصالحه هسته ای، ایران پذیرفته است بر سر سوریه کوتاه بیاید و امتیازهایی بدهد، پاسخ می دهد: «صحیح است، ایران پذیرفته امتیازهایی را در پرونده سوریه بدهد که می تواند حل این پرونده را تسهیل کند اما این به آن معنا نیست که بر سر اسد هم کوتاه آمده باشد.»

روزنامه النهار، چاپ لبنان که از روزنامه های نزدیک به جریان 14 مارس، جریان رقیب حزب الله در لبنان محسوب می شود در تحلیل های مختلف از نویسندگان گوناگون بر این نکته تاکید می کند که پس از توافق ژنو 3 و حل پرونده هسته ای ایران، اکنون نوبت به پرونده سوریه و نقش آفرینی موثر ایران در آن رسیده است. امیل خوری، روزنامه نگار لبنانی در این روزنامه تاکید می کند که توافق ایران با غرب بر سر سوریه نزدیک است و بعد از توافق ژنو 3 رسیدن به این هدف نزدیک تر شده است. خانم روزانا بومنصف نیز در این روزنامه به نقل از منابع دیپلماتیک امریکایی می نویسد که تماس هایی میان دیپلمات های امریکایی و انگلیسی با حزب الله با هدف نزدیک شدن اهداف در سوریه میان جریان های مختلف درگیر در پرونده این کشور برقرار شده و امریکا از حزب الله خواسته است که در مبارزه با القاعده و جریان های تندروی سلفی به امریکایی ها اعتماد کرده و با آنها همکاری کند. در همین رابطه گفته می شود که امریکا بحث حذف حزب الله از فهرست جریان های تروریستی را نیز در دست بررسی دارد.

یک دیپلمات آگاه امریکایی نیز به روزنامه لبنانی السفیر، روزنامه نزدیک به حزب الله، گفته است که بعد از توافق هسته ای ایران با 1+5 امیدها به حل پرونده سوریه افزایش یافته و امریکایی ها انتظار دارند از طریق ایران بتوانند گام های موثری در این رابطه بردارند.

این در حالی است که رسانه های لبنانی خبر از ارتباطات و دیدارهای تنگاتنگ دیپلمات های انگلیسی و فرانسوی با مقام های حزب الله با هدف تشکیل دولت جدید این کشور از یک سو و پیشرفت در پرونده سوریه از سوی دیگر می دهند.

ناامیدی از مخالفان سوری

از سوی دیگر اختلاف ها در درون مخالفان سوری موسوم به ائتلاف مخالفان بشار اسد به اندازه ای افزایش یافته که دیگر غربی ها امیدی به آنها ندارند. بعد از گذشت نزدیک به سه سال از بحران سوریه این ائتلاف نه تنها نتوانسته کاری از پیش ببرد بلکه روز به روز بر اختلاف اعضای آنها افزوده می شود که بارزترین آن در نشست اخیر مخالفان اسد در استانبول بروز کرد. در این نشست مخالفان سوری با یکدیگر گلاویز شدند و همدیگر را باد کتک گرفتند. مساله ای که حتی باعث سرخوردگی حامیان ترک آنها نیز شد.

این در حالی است که حتی رهبران مخالفان نیز از این که بتوانند کاری در سوریه از پیش ببرند، ناامید شده اند. برهان غلیون در گفت وگو با روزنامه دیلی تلگراف از وضعیت جاری در سوریه ابراز ناخرسندی کرده  و گفته است که اوضاع بر خلاف آن چه ما تصور می کردیم پیش می رود. وی در این مصاحبه به حامیان منطقه ای و بین المللی بشار اسد اشاره کرده و گفته است: «در حالی که خلبان هایی از کره شمالی برای حمایت از بشار به دمشق اعزام شده اند، هیچ قدرت موثری از ما در خارج حمایت نمی کند.»

جورج صبرا، یکی از رهبران مخالفان نیز در گفت وگو با روزنامه عراقی الزمان، نزدیک به حزب بعث عراق گفت: «آن چه به نظر می رسد این است که بشار تا سال 2014 ماندنی است و همه چیز به انتخابات آن موقع باز می گردد. گویا غربی ها میان خود سر این مساله به توافق رسیده اند مشروط بر این که اوضاع به همین منوال ادامه یابد.»

مشابه همین اظهار نظر را میشل کیلو از رهبران مخالف اسد نیز داشته است. وی اخیرا از رفتارهای دولت ترکیه با مخالفان در روزنامه السفیر به شدت انتقاد کرده و گفته است که غربی ها هم دیگر با ما همراه نیستند، حداقل فرانسوی ها که به وعده هایشان عمل نکرده اند. به نظر می رسد همه چیز به بعد از انتخابات 2014 سوریه موکول شده است.

عربستان بازنده میدان

واضع و روشن است که اعراب خلیج فارس در راس آنها عربستان سعودی از وضعیت جاری در سوریه به هیچ وجه خشنود نیستند. آنها که گمان می کردند بشار اسد ظرف چند ماه سقوط می کند اکنون به روشنی می بینند که بشار می رود تا سومین سال ناآرامی های کشورش را پشت سر بگذارد و همچنان در قدرت باقی بماند.

ناظران عربی معتقدند که پس از آن که امریکا از حمله نظامی به سوریه در لحظه آخر منصرف شد، سرخوردگی شدیدی نزد عربستانی ها به وجود آمد چرا که معتقدند این تصمیم واشنگتن در نهایت به سود بشار اسد تمام شد و جایگاه وی را تقویت کرد.

بسیاری از ناظران معتقدند که انصراف امریکا از حمله به سوریه بیش از همه به ضرر عربستان سعودی تمام شده و این مساله را عربستانی ها نیز به خوبی درک کرده اند.

در این میان منابع نزدیک به دستگاه دیپلماسی ترکیه می گویند که امریکا احساس می کند عملکرد عربستان در سوریه موفق نبوده و اکنون به دنبال راهکاری هستند تا ریاض را از پرونده سوریه کنار بگذارند.

این در حالی است که روزنامه هاآرتص گزارش می دهد که عربستان در نهایت اگر ببیند که اجماع جهانی به سمتی می رود که حضور ایران را در حل پرونده سوریه ضروری بداند و ریاض در میان جامعه جهانی تنها خواهد ماند، مجبور خواهد شد به سود ایران کوتاه بیاید و معادله جدید را بپذیرد.

غرب روی ایران حساب می کند

در حالی که نزدیک به دو هفته پیش احمد داوود اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه در تهران بود و از این جا تلاش کرد پیامی متفاوت تر از همیشه به جامعه جهانی بر سر مساله سوریه ارسال کند، سه شنبه شب نیز سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه به تهران سفر کرد. گفته شده است که سوریه از محورهای اصلی مذاکرات لاوروف با مقام های ایرانی در تهران است. نزدیک به سه هفته پیش رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه در مسکو در دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه پیشنهادی را برای حل بحران سوریه داد که پوتین وعده بررسی آن را داد.

در این میان گفته می شود روسیه نیز طرحی تازه را برای سوریه پیشنهاد داده است. به نوشته روزنامه العرب پوتین در گفت وگوی تلفنی با ملک عبدالله، پادشاه عربستان گفته است که مسکو حاضر است دست از حمایت از اسد بردارد به شرطی که شخصی که جانشین او در دولت انتقالی می شود از میان علویان باشد و روسای ارتش و نیروهای مسلح و سازمان های امنیتی سوریه نیز همگی از میان علویان انتخاب شوند. احتمالا این پیشنهاد در گفت وگوی لاوروف با مقام های ایرانی نیز به بحث و تبادل نظر گذاشته خواهد شد.

در همین رابطه روزنامه العرب، چاپ لندن گزارش می دهد که انگلیسی ها تماس های خود را با ایرانی ها به شدت افزایش داده اند و قصد دارند از ایران برای حل پرونده سوریه نهایت استفاده را ببرند. به نوشته این روزنامه نقش آفرینی ایران در پرونده های منطقه ای از جمله پرونده سوریه فراتر از روابط دو جانبه ایران و انگلیس است و آنها قصد دارند در کنار امریکایی ها ایران را به بازیگر اصلی تحولات خاورمیانه با توجه به امکانات و پتانسیل های بالقوه اش تبدیل کنند. درباره نشست ژنو 2 نیز گفته می شود انگلیسی ها و امریکایی ها به این توافق رسیده اند که تا 22 ژانویه زمان کافی در اختیار دارند که بتوانند افکار جهانی را برای حضور ایران در کنفرانس ژنو 2 آماده کنند.   

طرح های احتمالی ایران

این روزها صحبت از حضور ایران در کنفرانس ژنو 2 بیش از هر کشوری مطرح است. روزنامه القدس العربی، چاپ لندن، می نویسد حتی آن قدر که بر لزوم حضور ایران در نشست ژنو 2 صحبت می شود کمتر حرف از لزوم حضور عربستان در این نشست می شود. مساله ای که بسیاری نشان از شکست سیاست های عربستان در سوریه از یک سو و از بین رفتن اعتماد دو جانبه امریکایی ها و اروپایی ها به عربستان بر سر سوریه از سوی دیگر دارد.

اما این که ایران چه برنامه هایی برای سوریه در دست بررسی دارد، اخبار مختلفی به گوش می رسد. گفته می شود در سفر داوود اوغلو به تهران و دیدارهای طولانی اش با مقام های ارشد ایرانی که در برخی از آنها حاکان فیدان، رئیس اداره امنیت ملی ترکیه نیز حضور داشته بحث های مختلفی درباره سوریه شده است. قبل از هر چیز ترکیه از ایران مصرانه خواسته است که در نزدیک ساختن آنکارا به دمشق و بغداد نقش آفرینی مستقیم داشته باشد و به تامین امنیت مرزهای ترکیه در جنوب این کشور که روز به روز شاهد حضور بیشتر جریان های اسلام گرای افراطی می شود، کمک کند. مقام های ترکیه به صراحت از سیاست های سابق خود در قبال سوریه و عراق ابراز ندامت کرده و خواستار کمک ایران به آنها شده اند.

گفته می شود ایران پیشنهاد داده است که در دوره انتقالی تا زمان انتخابات ریاست جمهوری سوریه، بشار اسد از ریاست جمهوری کنار برود و قدرت را به یکی از اطرافیان مورد اعتمادش نظیر ولید المعلم، وزیر امور خارجه فعلی بدهد و در مقابل نخست وزیری نیز از آن مخالفان اسد باشد یا این که اسد در قدرت بماند و مخالفان سوری پست نخست وزیری را در اختیار بگیرند که البته در هر دو حالت بشار اسد امکان نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری پیش روی سوریه را خواهد داشت. ایران بر برگزاری انتخابات آزاد و عادلانه در سوریه تاکید دارد و می گوید این ملت سوریه هستند که باید آزادانه دولت و حکومت خود از جمله بودن یا نبودن بشار اسد را انتخاب کنند.

همچنین گفته می شود در این دیدار طرف ترک پیشنهاد داده است که کمیته ای متشکل از ایران، ترکیه، امریکا و روسیه برای حل بحران سوریه تشکیل شود. به گفته ترک ها امریکایی ها و روس ها پذیرفته اند که عربستان نقشی در این کمیته نداشته باشد و از پرونده سوریه دور نگه داشته شود. ترکیه قول داده است در صورتی که روند به خوبی پیش رود و بتواند با ایران بر سر طرحی به توافق برسد، مخالفان اسد را راضی خواهد کرد که با این دستورالعمل موافقت کنند تا بحران سوریه به پایان برسد.

آنچه از افواه بر می آید و در مطبوعات عربی و غربی به روشنی دیده می شود حکایت از رویکرد تازه غرب نسبت به پرونده سوریه با محوریت ایران دارد. غربی ها به این نتیجه رسیده اند که به کمک ایران و روسیه می توانند نه تنها بحران سوریه بلکه دیگر بحران های منطقه را نیز حل و فصل کنند. به این ترتیب باید شاهد توافق ژنو تازه ای با ایران این بار بر سر سوریه باشیم.