صفحه شطرنج خاورمیانه به هم می ریزد

دیپلماسی ایرانی: برای باراک اوباما که دور دوم ریاست جمهوری اش را با طرح «اوباما کر» آغاز کرد و با مخالفت های زیادی مواجه شد، توافق مقدماتی با ایران بر سر برنامه های هسته ای اش، چیزی فراتر از تغییر یک دستور کار است.این یک فرصت استثنایی است که نشان  می دهد سیاست خارجی آمریکا با وعده های اوباما در سیاست داخلی گروگان گرفته نشده است. به این ترتیب آمریکا می تواند دوران جدیدی را در خاورمیانه آغاز کند که درسسه دهه گذشته بی سابقه بوده است.

البته تحقق این هدف تا حدود بسیار زیادی به توانایی آمریکا و دیگر متحدان اش در گروه 1+5، به دستیابی به توافق نهایی با ایران بستگی دارد. اوباما نیز به خوبی از دشواری توافق جامع با ایران و چالش های پیش رو آگاه است.

اما این واقعیت گه ایالات متحده و ایران پس از 34 سال خصومت ورزی یک قرارداد دیپلماتیک را به امضاء رساندند که درها را به سوی طیفی از احتمالات ژئوپولتیک می گشاید که از زمان جیمی کارتر تا کنون برای هیچ یک از روسای جمهور آمریکا در دسترس نبوده است.

ولی نصر، تحلیلگر شناخته شده که بر امور ایران نیز مسلط است می گوید: مهم نیست که در مورد آن چه فکر می کنید، این یک توافق تاریخی است.  یک چرخش در خاورمیانه است که کل صفحه شطرنج را به هم ریخته است.

اوباما از زمان آغاز دوره ریاست جمهوری خود در سال 2007، همواره به دنبال بهبود روابط خود با ایران بود و با تاکید بر روی میز نبودن گزینه تغییر رژیم در ایران که در آن دوران بسیار مطرح بود،یک دیپلماسی شخصی را در قبال رهبران ایران در پیش گرفت.

هدف رئیس جمهور آمریکا این بود که از هسته ای شدن ایران جلوگیری کند و در عین حال مانع آن شود که آمریکا به جنگ دیگری در خاورمیانه ورود پیدا کند.

روز جمعه اوباما ، وزیر امور خارجه اش را مامور کرد تا با ارایه پیشنهاداتی به ایران مانع انجام آزمایش هایی در پروژه راکتور آب سنگین اراک شود. به گفته یک مقام عالی دولتی در آمریکا، اوباما از کری خواست بحث غنی سازی را به مرحله آخر توافق با ایران موکول کند.

ولی نصر در گفت و گو با نیویورک تایمز این نکته را خاطر نشان می کند که دیگر محاسبه های آمریکا در خاورمیانه – از سوریه گرفته تا افغانستان – می تواند با این گشایش دیپلماتیک دستخوش تحولاتی شود.

چشم انداز چنین تحولاتی، مبنای نگرانی متحدان آمریکا از جمله عربستان سعودی و اسرائیل را تشکیل می دهد که این توافق هسته ای را یک اشتباه می دانند. از سوی دیگر تندروهای آمریکایی نیز بر این باورند که با این توافق هسته ای، فشار بر ایران کاهش می یابد و این درحالی است که امتیازهای زیادی از ایران دریافت نشده است.

در حال حاضر اوباما احساس می کند در شرایطی مشابه تدوین سیاست واشینگتن در قبال سوریه قرار دارد. زمانی که کشورهایی مانند عربستان سعودی از او می خواستند موضع تندتری اتخاذ کرده و معارضان را تجهیز کند. اما او به فشار ریاض تن نداد و دیپلماسی را پیگیری کرد. کارشناسان پیش بینی می کنند که با تلاش دولت اوباما برای جلوگیری از به شکست رسیدن توافقنامه امضاء شده با ایران، تنش ها بر سر ایران عمیق تر می شود.

الیوت آبرامز، مقام سابق دولت های ریگان و جورج بوس می گوید: دولت هم اکنون تا حدودی در گروگان رفتار ایران قرار دارد. به این ترتیب عملکرد تهران در سوریه و موضع گیری ها در مورد تل آویو به طور مستقیم بر توافق هسته ای تاثیر می گذارد.

این در حالی است که خشم اسرائیل می تواند یکی دیگر از اولویت های اوباما را در معرض آسیب قرار دهد: پیمان صلح بین اسرائیل و فلسطینی ها. مقامات دولتی می گویند نتانیاهو می تواند عصبانیت خود از توافق هسته ای منعقد شده با ایران را بر سر پیمان صلح با فلسطین خالی کند. بروس ریدل، مقام سابق دولت آمریکا و عضو ارشد موسسه بروکینگز، می گوید:مساله فلسطین یکی از قربانی های توافق هسته ای با ایران است. چرا که هم اکنون راضی کردن نتانیاهو در مورد پیمان صلح با اسرائیل بسیار بسیار دشوار تر از قبل است.

شاید برای اوباما، حل مساله هسته ای ایران ارزش این ریسک را داشته باشد. او ریسک خشمگین کردن متحدان اروپایی – به خصوص فرانسه – را به جان خرید و مجوز مذاکرات مستقیم مقامات ایرانی و آمریکایی به موازات مذاکرات هسته ای با گروه 1+5 را صادر کرد. این مذاکرات مستقیم به اوباما امکان داد تا به طور جزئی و دقیق در جریان روند برنامه های هسته ای ایران قرار گیرد. به این ترتیب او قادر شد در مورد کوچکترین مسائل مربوط به تعلیق تحریم ها نیز با سناتور ها وارد بحث شود. اوباما در گفت و گویی که عصر شنبه با کری داشت، در مورد مساله غنی سازی و تعریف آن در متن توافقنامه با وی به طور دقیق گفت و گو کرد.

اکنون اوباما چشم اندازی را پیش رو دارد که جزئیات آن واضح نیست اما این چشم انداز توجه رئیس جمهور آمریکا را به خود جلب کرده است. در صورتی که مساله هسته ای ایران در این چشم انداز حل شود، او می تواند با فراغ بال بیشتری به مسائل آسیا بپردازد یا نقش موثرتری را در سوریه، افغانستان و دیگر نقاط بحران زده ایفا کند.

البته این چشم انداز تا حدود زیادی به عواملی بستگی دارد که خارج از اراده آمریکاست. روند پیش رو یک روند چند وجهی و چند لایه خواهد بود که فاکتورهای مهمی در آن دخالت دارند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10